Φωτάκης: Από το brain drain σε μία ισόρροπη κινητικότητα

Περισσότεροι από 20.000 επιστήμονες μετανάστευσαν την πενταετία 2009-2014 στο εξωτερικό, ωθούμενοι από την υποτίμηση της εργασίας, την οικονομική κρίση και την ανεργία, αλλά κυρίως την έλλειψη προοπτικών σταδιοδρομίας στο μέλλον. Ποσοστό μεγαλύτερο του 70% αυτών, διαθέτουν μεταπτυχιακό ή διδακτορικό τίτλο σπουδών. Στα στοιχεία αυτά αναφέρθηκε ο αναπληρωτής υπουργός Έρευνας και Καινοτομίας, Κώστας Φωτάκης, ανακοινώνοντας παράλληλα πως το προσφάτως ιδρυθέν Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) έχει ήδη να επιδείξει το πρώτο απτό δείγμα αναστροφής του brain drain.

 Ο κ.Φωτάκης παρουσίασε τις κυβερνητικές πρωτοβουλίες ερευνητικής και εκπαιδευτικής διασύνδεσης ΑΕΙ, ΑΤΕΙ και Ερευνητικών Κέντρων, καθώς και τα χρηματοδοτικά εργαλεία για την ανάπτυξη του ενιαίου χώρου εκπαίδευσης και έρευνας, σε διημερίδα με τίτλο «Ενιαίος Χώρος Εκπαίδευσης και Έρευνας και Παραγωγική Ανασυγκρότηση», που διοργανώνει σήμερα και αύριο το Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Τεχνολογίας NOESIS, υπό την αιγίδα του υπουργείου Παιδείας.

 Οι εργασίες της διημερίδας - στο πάνελ της πρώτης μέρας της οποίας συμμετείχε η διευθύντρια του πρωθυπουργικού γραφείου στη Θεσσαλονίκη, Κατερίνα Νοτοπούλου - άνοιξαν με την ανάγνωση χαιρετισμού του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα, από τον πρόεδρο του ΝΟΗΣΙΣ, καθ. Μιχάλη Σιγάλα. «Ο ενιαίος χώρος εκπαίδευσης και έρευνας παραμένει ζήτημα προτεραιότητας και κομβικής σημασίας για την κυβερνητική πολιτική και σημαντικός πυλώνας για την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας», αναφερόταν στον χαιρετισμό του κ. Τσίπρα, με την επισήμανση ότι «η σύμπραξη ενιαίου χώρου εκπαίδευσης και έρευνας, για να αποβεί προς όφελος της κοινωνίας, είναι αναγκαίο να υποστηρίζεται από το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο». Η ίδρυση του ΕΛΙΔΕΚ, κατά τον πρωθυπουργό «αποτελεί βασικό χρηματοδοτικό εργαλείο στην προσπάθεια αναστροφής του φαινομένου μετανάστευσης νέων επιστημόνων, ενώ αποσκοπεί στην εδραίωση νέας επιστημονικής κουλτούρας». 

«Από το brain drain σε μία ισόρροπη κινητικότητα»

 «Η πιο σημαντική παρακαταθήκη είναι το ανθρώπινο κεφάλαιο. Τα τελευταία επτά χρόνια, η υποτίμηση της εργασίας, η ανεργία, η έλλειψη προοπτικών σταδιοδρομίας που έχουν ενταθεί στις συνθήκες της κρίσης, έχουν οδηγήσει σε δραματική αύξηση των φαινομένων της μεγάλης μονόπλευρης φυγής στο εξωτερικό, του brain drain, και της απασχόλησης σε εργασίες χαμηλής εξειδίκευσης, του brain waste. Ο κύριος λόγος για τον οποίο φεύγουν άτομα στο εξωτερικό, δεν είναι το μισθολογικό, αλλά το ότι δεν υπάρχουν ευκαιρίες», ανέφερε στην ομιλία του ο αν. υπουργός Έρευνας, υπογραμμίζοντας ότι «στόχος της κυβέρνησης και μεγάλη πρόκληση είναι η υποκατάσταση του brain drain από μια ισόρροπη κινητικότητα».

 Κάνοντας μία πρώτη αποτίμηση της λειτουργίας του ΕΛΙΔΕΚ, ο κ. Φωτάκης επισήμανε πως «πρόκειται για θεσμό που καλλιεργεί την ερευνητική κουλτούρα και αναμορφώνει το ακαδημαϊκό ερευνητικό τοπίο της χώρας, ενώ η αναμόρφωση πραγματοποιείται από την ίδια την επιστημονική κοινότητα».

 Ο κ. Φωτάκης εξήγησε ότι σκοπός του ΕΛΙΔΕΚ είναι η εστιασμένη και εμπροσθοβαρής στήριξη περισσότερων των 4000 νέων επιστημόνων μέχρι το 2019, μέσα σε συνθήκες ελεύθερης έρευνας στα ΑΕΙ και ερευνητικά κέντρα της χώρας. Η χρηματοδότηση του στόχου αυτού, ύψους 240 εκ. ευρώ, εξασφαλίστηκε με πόρους 180 εκατ. ευρώ από την ΕΤΕπ και 60 εκ. ευρώ που έχουν ήδη καταβληθεί από το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων.

 «Η ίδια η ακαδημαϊκή και ερευνητική κοινότητα διαμορφώνει από τα κάτω το ερευνητικό τοπίο της χώρας. Στόχος του ΕΛΙΔΕΚ είναι να διαμορφώσουμε ένα ευέλικτο πλαίσιο, που θα διασφαλίζει και το δημόσιο συμφέρον» σημείωσε ο αν. υπουργός, υπογραμμίζοντας ότι η διακυβέρνηση του ιδρύματος είναι ανεξάρτητη από την εκάστοτε πολιτική εξουσία. Οι δαπάνες του ΕΛΙΔΕΚ για το 2017 έφτασαν τα 106,5 εκ. ευρώ.

 Ο κ. Φωτάκης γνωστοποίησε ότι από τις 1669 προτάσεις έργων μεταδιδακτόρων στο ΕΛΙΔΕΚ, 160 προτάσεις προέρχονται από Έλληνες του εξωτερικού. «Ήδη βρισκόμαστε σε διαδικασία αξιολόγησης των προτάσεων. Δε λέω ότι όλες θα χρηματοδοτηθούν, ο αριθμός όμως δείχνει την απήχηση που έχει πρόγραμμα και αποτελεί το πρώτο απτό δείγμα αναστροφής του brain drain», επισήμανε.

 Σύμφωνα εξάλλου με τα αποτελέσματα της 1ης προκήρυξης για υποτροφίες υποψηφίων διδακτόρων, από τις 2114 προτάσεις που υποβλήθηκαν θα χρηματοδοτηθούν με ευνοϊκούς όρους 505 υποψήφιοι διδάκτορες έως τρία έτη.

 «Το Πανεπιστήμιο ως Ενιαίος Χώρος Εκπαίδευσης, Έρευνας και Ανάπτυξης»

 Στη συνεισφορά του πανεπιστημίου στην έρευνα αναφέρθηκε ο πρύτανης του ΑΠΘ, Περικλής Μήτκας, αμφισβητώντας την ισοτιμία των όρων συνύπαρξης των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων σε έναν ενιαίο χώρο με τους υπόλοιπους ερευνητικούς φορείς.

 «Το πανεπιστήμιο εξ ορισμού, ήταν ο ενιαίος χώρος εκπαίδευσης και ανάπτυξης. Έτσι στήθηκαν τα πανεπιστήμια, με στόχευση την εκπαίδευση και ανάπτυξη της χώρας. Η έρευνα ήλθε στη συνέχεια ως αναγκαίο συστατικό του πανεπιστημίου. Στη συνέχεια ήλθαν τα ΤΕΙ, ερευνητικά κέντρα, ινστιτούτα έρευνας, η έρευνα στην ελληνική βιομηχανία», ανέφερε ο κ. Μήτκας.

 «Το πανεπιστήμιο συνεισφέρει πολλαπλά στον ενιαίο χώρο ανάπτυξης και έρευνας. Ήδη ελληνικά πανεπιστήμια συνεργάζονται μεταξύ τους και με άλλα στο εξωτερικό, αλλά και με επιχειρήσεις και ερευνητικούς φορείς. Υπάρχουν συνέργειες, αλλά υπάρχει δυσκολία η οποία θα μεγαλώσει με το νέο θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των ΕΛΚΕ, καθώς αυτό που προβλέπεται είναι ανεφάρμοστο, φωνάζουμε «βοήθεια» εδώ και ένα χρόνο αλλά ακόμη δεν έχουμε εισακουστεί» επισήμανε ο πρύτανης του ΑΠΘ.

Σε ό,τι αφορά τη διαμόρφωση του χώρου έρευνας και εκπαίδευσης, ο κ. Μήτκας παρατήρησε ότι «δεν είναι ακριβώς ενιαίος» και εξήγησε: «Οι σχέσεις πρέπει να είναι συμβιωτικές, ακόμη και για διαφορετικούς οργανισμούς, που σημαίνει ότι και οι δύο κερδίζουν και οι δύο φροντίζουν ο ένας τον άλλον. Πρέπει να είναι καθαρές οι σχέσεις και μη ετεροβαρείς, ο ενιαίος χώρος να παράγει προστιθέμενη αξία για όλους, πρέπει να σέβεται τις ιδιαίτερες φυσιογνωμίες του κάθε ιδρύματος και πρέπει να διασφαλίζει ότι αυτό που παράγει το ανθρώπινο δυναμικό, π.χ. αν ένας καθηγητής του ΑΠΘ κάνει μάθημα σε άλλο πανεπιστήμιο, εάν κάνει ερευνητικά προγράμματα σε άλλον οργανισμό, θα πρέπει να πιστώνεται κάτι από αυτή την υπεραξία το ίδρυμα».

 «Ένα τοπικό πανεπιστήμιο μπορεί να αντιμετωπίσει με έναν ιδιαίτερο τρόπο τις τοπικές ανάγκες», επισήμανε από την πλευρά του ο πρύτανης του πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, Αντώνης Τουρλιδάκης, αναλύοντας το μείγμα δραστηριοτήτων που πρέπει να παράγει ένα περιφερειακό πανεπιστήμιο για να εξασφαλίσει τη βιωσιμότητά του.

 «Στη χώρα μας παράγουμε άπειρες δημοσιεύσεις με ελάχιστο αριθμό ευρεσιτεχνιών. Πρέπει να αντιμετωπισθούν σε βάθος προβλήματα για να απελευθερωθεί το ανθρώπινο δυναμικό. Υπάρχουν δεξιότητες που λείπουν στις περιφέρειες. Πώς συγκρατείς ταλέντα σε μία περιοχή;», ανέφερε, σημειώνοντας ότι οι υποτροφίες είναι κάτι που περιμένουν διακαώς τα περιφερειακά πανεπιστήμια, καθώς «τα ερευνητικά προγράμματα δίνουν μία ελπίδα».