ΥΠΕΝ: Δημιουργούνται 5.000 τεχνητά καταφύγια νυχτερίδων

Ένα σχέδιο προστασίας των νυχτερίδων, αλλά και των καλλιεργειών από επιβλαβή έντομα που απειλούν την παραγωγή ετοιμάζει ο Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ), φορέας που εποπτεύεται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ). Ειδικότερα, η δράση περιλαμβάνει την προμήθεια και εγκατάσταση 5.000 τεχνητών καταφυγίων για νυχτερίδες, τα οποία θα τοποθετηθούν σε πεδινές αγροτικές περιοχές της χώρας με προτεραιότητα σε τόπους όπου απουσιάζουν δέντρα ή άλλες κατάλληλες θέσεις που μπορούν να  χρησιμοποιηθούν από τα χειρόπτερα ως καταφύγια. Η  δράση η οποία  θα υλοποιηθεί από τον ΟΦΥΠΕΚΑ, έχει προϋπολογισμό  2.250.000 ευρώ, κονδύλι που θα προέλθει από το επιχειρησιακό πρόγραμμα «Υποδομές Μεταφορών, Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» (ΕΠ-ΥΜΕΠΕΡΑΑ  2021-2027).

Οι νυχτερίδες αποτελούν τους σημαντικότερους ρυθμιστές των πληθυσμών νυχτόβιων εντόμων _ εκ των οποίων αρκετά είναι βλαβερά για τις καλλιέργειες ή ακόμα και για τον άνθρωπο _ και η δημιουργία καταφυγίων στις αγροτικές εκτάσεις αναμένεται να αυξήσει τη χρήση τους ως πεδία τροφοληψίας. Έτσι τα διάφορα είδη χειροπτέρων θα δρουν προς όφελος των αγροτών καθώς θα καταναλώνουν επιβλαβή για τη γεωργία έντομα. Σε δεύτερο χρόνο η συγκεκριμένη δράση αναμένεται να οδηγήσει σε μείωση της χρήσης εντομοκτόνων και παρασιτοκτόνων και τη μετατροπή συμβατικών αγρών σε βιολογικής καλλιέργειας.

Παράλληλα, προωθείται από τον ΟΦΥΠΕΚΑ και δεύτερη δράση για την προστασία των σπηλαίων και κατ΄ επέκταση των νυχτερίδων,  προϋπολογισμού 1.000.000 ευρώ, με πηγή χρηματοδότησης το ΥΜΕΠΕΡΑΑ  2021-2027. Βασίζεται στο πλαίσιο δράσεων προτεραιότητας για το δίκτυο NATURA 2000 στην Ελλάδα του έργου LIFE–IP-4-NATURA– και στο Σχέδιο Δράσης για τα χειρόπτερα των Σπηλαίων που ετοιμάζεται από το έργο LIFE GRECABAT και θα  περιλαμβάνει τοποθέτηση νέας ή αντικατάσταση της υφιστάμενης περίφραξης σε 50 σπήλαια της χώρας, τα οποία θεωρούνται σημαντικά για την πανίδα που φιλοξενούν και εμπίπτουν σε προστατευόμενες περιοχές.

Αφορά σε σπήλαια που δεν έχουν διευθετηθεί τουριστικά (τύπος  8310 βάσει της ευρωπαϊκής οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για τους οικοτόπους) και δέχονται πιέσεις από ανεξέλεγκτες επισκέψεις και παρεμβάσεις, αλλά και σε τουριστικά σπήλαια ή σπήλαια με υψηλή αρχαιολογική ή και παλαιοντολογική αξία, τα οποία έχουν περιφραχθεί με τρόπο επιβλαβή για την πανίδα και το σπηλαιοπεριβάλλον γενικότερα.

Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί το Σπήλαιο Κύκλωπα Πολυφήμου Μαρωνείας στη Κομοτηνή, στο οποίο οι περιφράξεις που κατά καιρούς τοποθετούνται για την προστασία αρχαιολογικών ευρημάτων δυσκολεύουν το πέρασμα των νυχτερίδων οι οποίες συχνά τραυματίζονται. Σε άλλα σπήλαια, οι αποικίες χειροπτέρων τα εγκατέλειψαν λόγω της τουριστικής διευθέτησης όπως είναι τα σπήλαια Αλιστράτης Σερρών, Περάματος Ιωαννίνων κ.α.

Σύμφωνα με τον Δρ. περιβαλλοντικής βιολογίας κ. Παναγιώτη Γεωργιακάκη, συνεργάτη  του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, μια από τις σημαντικότερες πιέσεις και απειλές του είδους αποτελεί η παρεμπόδιση της εισόδου ή εξόδου των ζώων από και προς το καταφύγιό τους. «Έχει συμβεί κατά καιρούς με την τοποθέτηση ακατάλληλων κιγκλιδωμάτων για τον έλεγχο ή την παρεμπόδιση της εισόδου επισκεπτών σε αρχαιολογικά ή άλλα σπήλαια, ορυχεία ή άλλα υπόγεια καταφύγια. Όταν αυτές οι κατασκευές δεν είναι κατάλληλα κατασκευασμένες, ενδέχεται να εγκλωβίσουν εντός του καταφυγίου τα Χειρόπτερα που το χρησιμοποιούν οδηγώντας τα σε αφυδάτωση, λιμοκτονία και βέβαιο θάνατο», επισημαίνει. Σύμφωνα με τον ίδιο, σε ορισμένες περιπτώσεις (π.χ. στις στοές στα Κιμμέρεια Ξάνθης) η είσοδος αποφράσσεται τελείως με χωματουργικά μηχανήματα.

Επίσης, θανάτωση ζώων μπορεί να προκληθεί ακόμα και λόγω όχλησης, είτε από σπηλαιολόγους, σπηλαιοεξερευνητές κ.λπ. είτε από οποιαδήποτε ανθρώπινη παρουσία στις μητρικές αποικίες.

Σημαντικές επιπτώσεις μπορεί ακόμη να επιφέρει η εκτέλεση τεχνικών έργων και εργασιών όπως για παράδειγμα η διάνοιξη δρόμων  κλπ.

Στην Ελλάδα από το 2018 υλοποιείται το έργο LIFE GRECABAT   «Ελληνικά Σπήλαια και Χειρόπτερα: Διαχειριστικές Δράσεις και Αλλαγή Συμπεριφοράς», το οποίο στοχεύει στη βελτίωση της κατάσταση διατήρησης δέκα ειδών χειρόπτερων   και 8 επιλεγμένων σπηλαίων, βοηθώντας παράλληλα την επιβίωση της μοναδικής σπηλαιόβιας ζωής.  Συγκεκριμένα, το πρόγραμμα μεταξύ άλλων δράσεων, προωθεί τη θεσμική κατοχύρωση της προστασίας των ειδών και των οικοτόπων τους, την ενημέρωση  και ευαισθητοποίηση των κοινωνικών εταίρων και του ευρύτερου κοινού, την επιστήμη των πολιτών, αλλά και την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, όπως προηγμένα συστήματα παρακολούθησης και έγκαιρης προειδοποίησης για τα σπήλαια και τη σπηλαιόβια ζωή και open source αυτόνομες ψηφιακές συσκευές καταγραφής περιβαλλοντικών παραμέτρων για την παρακολούθηση των σπηλαίων.

Το έργο που ολοκληρώνεται το 2023  συγχρηματοδοτείται από το χρηματοδοτικό εργαλείο LIFE της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και από πόρους του Πράσινου Ταμείου και συντονιστής είναι το Πανεπιστήμιο Κρήτης – Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης (ΜΦΙΚ), με εταίρους το ΥΠΕΝ, το Πράσινο Ταμείο, το  Ινστιτούτο Σπηλαιολογικών Ερευνών Ελλάδας (ΙΝΣΠΕΕ) και την  ΑΤΕΠΕ Διαχείριση Οικοσυστημάτων. Μάλιστα, είναι αξιοσημείωτο ότι οι επιστήμονες του LIFE GRECABAT εντόπισαν στο Σπήλαιο Λιμνών στα Καστριά Αχαΐας μια από τις πιο σημαντικές χειμερινές αποικίες στην Ελλάδα και από τις σημαντικότερες στην Ευρώπη, με περισσότερες από 18.000 πτερυγονυχτερίδες (Miniopterus schreibersi), αλλά και επιπλέον εννέα είδη σε διάφορες εποχές του έτους.

Το «who is who» των νυχτερίδων 

Οι νυχτερίδες είναι τα μοναδικά ιπτάμενα θηλαστικά στον πλανήτη και αποτελούν τη 2η μεγαλύτερη ομάδα θηλαστικών με πάνω από 1.400 είδη. Στην Ελλάδα καταγράφονται 36 είδη   χειροπτέρων, τα οποία είναι αυστηρώς προστατευόμενα. Οι περισσότερες νυχτερίδες ζουν σε σκοτεινά μέρη για να ξεχειμωνιάσουν, να γεννήσουν, να ζευγαρώσουν, ή απλά να ξεκουραστούν. Τέτοια μέρη είναι τα σπήλαια, τα ορυχεία, οι κοιλότητες και ο φλοιός των δέντρων, ακόμα και οι σοφίτες και οι εκκλησίες. Ορισμένες όμως κρέμονται από τα κλαδιά των δέντρων, ή κρύβονται στα φύλλα τους.

Οι νυχτερίδες θεωρούνται σημαντικές για τον έλεγχο του αριθμού των εντόμων. Κάθε μια τρώει εκατοντάδες ή και χιλιάδες έντομα, ορισμένα από τα οποία είναι παράσιτα σε καλλιέργειες (σκαθάρια, νυχτοπεταλούδες κ.α.), ή έντομα ενοχλητικά και φορείς ασθενειών (σκνίπες, κουνούπια κ.α.). Πολλά είδη, αποτελούν κρίσιμο παράγοντα  για την επικονίαση φυτών και τη διασπορά σπόρων. Γι΄ αυτό θεωρούνται σημαντικότατες για την αναγέννηση δασών και άλλων οικοσυστημάτων, αλλά και φυτών σημαντικών για τη γεωργία.