Συνήγορος του Πολίτη: H σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία

Αντικείμενο έκθεσης που δημοσίευσε ο Συνήγορος του Πολίτη,  αποτελεί η έμφυλη διάσταση της παρενόχλησης και ιδίως, η σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία.

Εκείνο που επιχειρείται για την χρονική περίοδο αναφοράς 2011-2022, είναι:

α) η ανάδειξη των τάσεων που εμφανίζουν οι σχετικές καταγγελίες και η διερεύνησή τους β) η παρουσίαση και ανάδειξη της επιρροής που ασκούν οι νομοθετικές εξελίξεις σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο γ) η αποτύπωση της εμπειρίας της Αρχής από την πρακτική εφαρμογή της οικείας νομοθεσίας κατά την εξέταση των υποθέσεων  και δ) η σκιαγράφηση των συμπερασμάτων αυτής της πολύχρονης εμπειρίας.

Αριθμός αναφορών

Το διάστημα 2011 – 2022, ο Συνήγορος δέχτηκε 270 αναφορές για παρενόχληση στην εργασία. Η διερεύνηση κατέστη δυνατή σε 253 από αυτές, ενώ οι 17 αρχειοθετήθηκαν χωρίς να εξεταστούν για τυπικούς λόγους.

Για τον λόγο αυτό, οι 17 αυτές αναφορές δεν συμπεριλαμβάνονται στις επόμενες μετρήσεις.

Από το έτος 2011 έως το 2016, ο αριθμός των αναφορών κυμαίνεται κατά μέσο όρο στις 17 περίπου αναφορές ετησίως. Από το 2017 όμως, διαφαίνεται μια αυξητική τάση, η οποία τα έτη 2018 και 2019 φτάνει τις 28 και 27 αναφορές αντίστοιχα.

Η αύξηση αυτή συμπίπτει χρονικά με την εμφάνιση του κινήματος #MeToo στις ΗΠΑ στα τέλη του 2017 και θα μπορούσε ενδεχομένως να συνδεθεί με τη δημοσιότητα και τη δυναμική που προσέδωσε το κίνημα αυτό στο φαινόμενο και στην ανάγκη καταγγελίας του.

Το προφίλ των «καταγγελλόντων» και των «καταγγελλόμενων»

Πρόσφατες έρευνες τόσο διεθνώς, όσο και στη χώρα μας, δείχνουν ότι οι γυναίκες αποτελούν κατά κόρον τα «θύματα» παρενόχλησης λόγω φύλου και ιδίως σεξουαλικής παρενόχλησης, ότι οι άντρες είναι πολύ πιθανότερο να δεχθούν παρενόχληση από άτομα του ίδιου φύλου, ότι τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα είναι πολύ πιθανότερο να δεχθούν σεξουαλική ή άλλη μορφή παρενόχλησης από άτομα του ίδιου ή όχι φύλου.

Ειδικά σε ό,τι αφορά τη χώρα μας, πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι οι περισσότερες Ελληνίδες (65%), έχουν δεχτεί κάποια μορφή σεξουαλικής παρενόχλησης, αλλά επίσης ότι η εργασία αποτελεί τον κατεξοχήν χώρο εκδήλωσης μιας τέτοιας συμπεριφοράς (58% των ερωτώμενων).

Οι διαπιστώσεις αυτές επιβεβαιώνονται σε μεγάλο βαθμό στις αναφορές που έχει δεχθεί ο Συνήγορος του Πολίτη.

Σημαντική παράμετρο  στο προφίλ των «καταγγελόντων» και των «καταγγελλόμενων» αποτελεί η θέση στο πλαίσιο της επαγγελματικής ιεραρχίας.

Στην πλειονότητα των αναφορών (198 περιπτώσεις) ο καταγγελλόμενος για παρενόχληση είναι ιεραρχικά ανώτερος, σε πολύ μικρότερο βαθμό (53 περιπτώσεις) ομόβαθμος/συνάδελφος, ενώ σε ελάχιστες περιπτώσεις (μόλις 2) υφιστάμενος.

Το προφίλ των επαγγελματικών χώρων και η κυριαρχία του ιδιωτικού τομέα

Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο που αναδεικνύεται από την ανάλυση των σχετικών καταγγελιών στον Συνήγορο του Πολίτη, αφορά στο προφίλ των επαγγελματικών χώρων, όπου διαδραματίζονται τα περιστατικά παρενόχλησης.

Από το σύνολο των 253 καταγγελιών, 195 περιπτώσεις αφορούν σε ιδιωτικές επιχειρήσεις ή μεμονωμένους εργοδότες, ενώ σημαντικά μικρότερος είναι ο αριθμός που αφορά καταγγελίες στον δημόσιο τομέα (58 περιπτώσεις).

Διαφοροποιήσεις μεταξύ μικρών και μεγάλων επιχειρήσεων

Το εύρημα αυτό προκαλεί, κατ’ αρχήν, εντύπωση καθώς η παραδοσιακή σύνδεση του Συνηγόρου με τον έλεγχο νομιμότητας δημοσίων φορέων και υπηρεσιών, θα εμφάνιζε αυξημένη την πιθανότητα να συμβαίνει το αντίθετο. Εξηγείται ωστόσο, αν ληφθεί υπόψη ότι η ισχύουσα νομοθεσία, προβλέπει ρητά ειδική υποχρέωση των αρμόδιων Τμημάτων Επιθεώρησης Εργασίας να διαβιβάζουν τις συναφείς καταγγελίες στον Συνήγορο.

Ο αυξημένος αριθμός ανακλήσεων

Οι κυρίαρχες αντιλήψεις κατανομής ρόλων συνδέονται όχι μόνο με τον διαφορετικό κοινωνικό ρόλο, αλλά και με τη διαφορετική «σεξουαλική ηθική» που αναμένεται να χαρακτηρίζει τα δύο φύλα. Υπό το πρίσμα αυτό, το γεγονός ότι τα περισσότερα περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης παραμένουν στο σκοτάδι μπορεί να ερμηνευθεί ως αποτέλεσμα του φόβου ή της αυτοενοχοποίησης των θυμάτων.

Ο φόβος αφορά καταρχάς, και ανάλογα με την περίπτωση, τα εργασιακά ή και τα δικαστικά αντίποινα και την ταλαιπωρία που απειλούνται ή δρομολογούνται με την υποβολή της καταγγελίας για παρενόχληση.

Η αυτοενοχοποίηση και η περαιτέρω θυματοποίηση των εργαζόμενων που παρενοχλήθηκαν συχνά συνδέεται και με τον φόβο για τον ηθικό τους στιγματισμό στο πλαίσιο μιας κυρίαρχης αντίληψης που αποδίδει πολύ συχνά τη σεξουαλική παρενόχληση στη «σεξουαλικά απρεπή» συμπεριφορά του θύματος (και ειδικά των γυναικών και των ΛΟΑΤΚΙ+ προσώπων).

Εκβαση των καταγγελιών

Η παρουσίαση των δεδομένων από τις υποθέσεις σεξουαλικής παρενόχλησης που εξετάστηστηκαν από τον Συνήγορο το διάστημα 2011-2022 ολοκληρώνεται με την ποσοτική καταγραφή της έκβασης των σχετικών αναφορών, τα ποιοτικά στοιχεία της οποίας θα αναλυθούν εκτενώς στα επόμενα κεφάλαια.

Σε σύνολο 25322 αναφορών, πλήρως ολοκληρώθηκε η διερεύνση σε 100 περιπτώσεις 23 εκ των οποίων 29 του δημοσίου και 71 του ιδιωτικού τομέα, ενώ σε 4 υποθέσεις εκκρεμεί η έκδοση τελικού πορίσματος. Από τις 100 υποθέσεις, σε 21 (9 δημοσίου και 12 ιδιωτικού τομέα) δεν αποδείχτηκε η συνδρομή της καταγγελλόμενης συμπεριφοράς ή/και ο καταγγέλλων αντέκρουσε με επαρκή αποδεικτικά μέσα τους ισχυρισμούς του φερόμενου θύματος.