Το περιβάλλον μετά τον κορωνοϊό: Οι νέοι καλούνται να διαχειριστούν την πιο μεγάλη κρίση

Σε διάστημα λίγων μονάχα μηνών, ένας μονοκύτταρος οργανισμός, ο κορωνοϊός κατάφερε να αλλάξει ολόκληρο τον κόσμο. Η καραντίνα και το lockdown που συνόδεψαν το ξέσπασμά του, μας έκαναν να αλλάξουμε συνήθειες και τρόπο ζωής και μεταξύ άλλων να αναλογιστούμε όλοι – τουλάχιστον στην αρχή – την καταστροφική παρέμβαση του ανθρώπου στο περιβάλλον. Είναι αλήθεια, το θέμα τέθηκε ευρέως πέρσι τον Απρίλιο, όταν οργανώσεις, φορείς και επιστήμονες συσχέτισαν την πανδημία με το περιβαλλοντικό πρόβλημα. Ενάμιση χρόνο μετά – κι ενώ οι περισσότεροι φαίνεται πως έχουν ξεχάσει - οι νέοι ηλικιακά άνθρωποι, μαθητές αλλά και φοιτητές, δείχνουν τον δρόμο και φωνάζουν πως είναι τεράστια η ανάγκη το περιβαλλοντικό κίνημα να ενδυναμωθεί την επόμενη της πανδημίας ημέρα. Είναι άλλωστε αυτοί που πριν από τις παγκόσμιες εξελίξεις, έβγαιναν στους δρόμους και διοργάνωναν κινητοποιήσεις για τον ίδιο ακριβώς σκοπό.

Τι λένε οι πρωταγωνιστές του κινήματος

Η Μαρία Χριστίνα Τσιλιά είναι 21 ετών και συμμετέχει ενεργά στο πρόγραμμα Eat 4 Change του WWF για τη σύνδεση της τροφής με το περιβάλλον. Όπως η ίδια εξηγεί, μιλώντας στο ethnos.gr, αφορμή για την ενασχόλησή της αυτή ήταν η επιθυμία της να βρει τρόπους ώστε να προκαλεί όλο και μικρότερη επιβάρυνση σε αυτό. Εστιάζοντας στις αλλαγές που μπορεί να πετύχει μια οικογένεια απλά και μόνο από την επιρροή ενός μέλους, θέλησε να διαπιστώσει τον αντίκτυπο που θα είχε μια μεγαλύτερη ομάδα σε ανάλογες δράσεις για τη φύση. «Κάθε φορά που κάνουμε μια συνάντηση με τους συνομηλίκους μου, για να συζητήσουμε τα επόμενα μας βήματα, γεννάται ένα καινούριο ταξίδι χωρίς περιορισμούς και όρια που μας κάνει να νιώθουμε ότι η ουσιαστική και αναγκαία αλλαγή που χρειάζεται ο κόσμος είναι πια επιτεύξιμη», λέει χαρακτηριστικά.

«Μεγαλώνοντας σε ένα κόσμο που η πρόσβαση στην πληροφορία και το διαδίκτυο είναι για τους περισσότερους εύκολη - και ιδιαίτερα για τους νέους - νομίζω πως όλοι έχουν τουλάχιστον ακούσει για κάποια από τα περιβαλλοντικά ζητήματα που με τον καιρό έχουν ανακύψει. Η ενημέρωση για το πρόβλημα υπάρχει, ωστόσο οι άνθρωποι πολλές φορές θεωρούν λανθασμένα μεν, πως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης υπερβάλλουν. Έχουν χάσει την εμπιστοσύνη στους διάφορους φορείς και έτσι δεν επικεντρώνονται στις επισημάνσεις των ειδικών, αγνοώντας τα σημάδια», τονίζει στη συνέχεια, ενώ συμπληρώνει πως «με τα χρόνια διαμορφώθηκε η λανθασμένη άποψη πως η γη είναι μόνο για τους ανθρώπους και θα πρέπει να υπηρετεί τις ανάγκες αυτών. Γι’ αυτό πολλές φορές στην αναφορά της εξαφάνισης διάφορων ειδών λόγω της κλιματικής αλλαγής η απάντηση είναι μονάχα η αδιαφορία. Κι όμως αν τα οικοσυστήματα της γης εκλείψουν, ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να εξαφανιστεί».

Τον τρόπο που βιώνει την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον περιγράφει και ο 24χρονος Γιάννης Παπαϊωάννου. Ο ίδιος σημειώνει χαρακτηριστικά πως το κίνητρο για να συνεχίσει παραμένει το ίδιο με αυτό που τον ώθησε να ασχοληθεί με την προστασία των οικοσυστημάτων πριν χρόνια. «Η ελπίδα πως μέσω των δράσεών μου μπορώ να επηρεάσω τη συμπεριφορά άλλων ανθρώπων για την υιοθέτηση πιο φιλικών προς το περιβάλλον συνηθειών με χαροποιεί και μου δίνει δύναμη», επισημαίνει ο ίδιος.

«Όλοι ως ένα βαθμό γνωρίζουν το μέγεθος της κλιματικής αλλαγής. Η έλλειψη όμως σωστών προτύπων αλλά και η υιοθέτηση συμπεριφορών που έχουν σκοπό μόνο την ευκολία, είναι οι βασικές αιτίες του προβλήματος. Τα εφόδια που κάποιος παίρνει από μικρή ηλικία είναι αυτά που θα τον διαμορφώσουν ως άνθρωπο και θα τον κάνουν μεγαλώνοντας να λάβει τις σωστές αποφάσεις, βοηθώντας το περιβάλλον στο οποίο ζει ο ίδιος και ο συνάνθρωπός του», υπογραμμίζει και προσθέτει πως η ομάδα του το επόμενο διάστημα σκοπεύει να πραγματοποιήσει δράσεις δια ζώσης και όχι πια μέσα από την οθόνη του υπολογιστή. «Μετά από πολύ καιρό, βρισκόμαστε πάλι από κοντά, συζητώντας τους προβληματισμούς που είχαμε όλο αυτό το διάστημα. Είναι πολύ ωραίο να γνωρίζεις άτομα με τις ίδιες περιβαλλοντικές έγνοιες. Να νιώθεις ότι ανοίγεις τους ορίζοντές σου και κοιτάς μπροστά, πέρα από αυτό που πατάς», εξηγεί. 

Η κλιματική αλλαγή είναι η βασική ανησυχία των νέων

Να σημειωθεί ότι σύμφωνα με έρευνα που διενήργησε τον περασμένο Απρίλιο η IPSOS για λογαριασμό του Ευρωπαϊκού Γραφείου Περιβάλλοντος, η κλιματική αλλαγή είναι το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει αυτή την ώρα η ανθρωπότητα, σύμφωνα με την άποψη των νέων ηλικιακά ανθρώπων. Σχεδόν οι μισοί από τους ερωτηθέντες (46%) απαντούν ότι το περιβαλλοντικό ζήτημα τους ανησυχεί περισσότερο απ' όλα, ενώ ακόμη κι εκείνοι που δεν βάζουν το κλίμα στις κορυφαίες προτεραιότητες, φοβούνται γι' αυτό. Το 84% των ερωτηθέντων, ειδικότερα, απαντούν ότι ανησυχούν για την κλιματική αλλαγή και το 65% εκτιμούν ότι αυτή θα τους επηρεάσει άμεσα. 

Θα επιστρέψουν στους δρόμους μαθητές και φοιτητές;

Για τις δράσεις των νέων, σε ό,τι αφορά τα περιβαλλοντικά θέματα, ζητήσαμε και την γνώμη της Σάντυ Φαμελιάρη, υπεύθυνης για τα ηλικιακά προγράμματα στην εκστρατεία για το κλίμα και την ενέργεια της Greenpeace. «Οι μαθητές και μαθήτριες κατάφεραν κάτι αδιανόητο μέχρι πρότινος, να μαζέψουν χιλιάδες κόσμου στο δρόμο για το κλίμα. Καμία οργάνωση, ομάδα ή πρωτοβουλία δεν το είχε πετύχει τα προηγούμενα χρόνια, παρά τις προσπάθειες. Είδαμε ξαφνικά την κλιματική αλλαγή να γίνεται επικεφαλίδα στα νέα, αλλά και προσωπική ανησυχία πολλών ανθρώπων. Καμία πανδημία δεν μπορεί να το αναιρέσει αυτό, παρά μόνο να επηρεάσει πρόσκαιρα τον τρόπο δράσης», σημειώνει χαρακτηριστικά μιλώντας στο ethnos.gr.

Πώς διαμορφώνεται η επόμενη μέρα για το περιβάλλον

Η κυρία Φαμελιάρη εξηγεί πως η πανδημία μας έδειξε πόσο εύθραυστη είναι η κοινωνία μας και πόσο αναγκαίο ένα υγιές περιβάλλον. Σύμφωνα με την ίδια, μελέτες έχουν δείξει πως η κλιματική κρίση και η καταστροφή της βιοποικιλότητας ευνοούν την εξάπλωση των ιών, άρα οφείλουμε τις αλληλένδετες κρίσεις να τις αντιμετωπίζουμε ολιστικά και όχι ξεχωριστά. «Θεωρώ πως μια μεγάλη μερίδα του κόσμου, ειδικά από τις νέες γενιές, ανησυχεί για το αύριο και έχει ανάγκη να δει ουσιαστικές αλλαγές. Από τη δράση για την κλιματική κρίση μέχρι τη θωράκιση του συστήματος υγείας και τις ίσες ευκαιρίες. Όταν ξέσπασε η πανδημία, χάσαμε ξαφνικά τις σταθερές μας και ανακαλύψαμε μια διαφορετική εικόνα της πραγματικότητας, η οποία δεν μας άρεσε και νομίζω θα παλέψουμε για τα σωστά θεμέλια της μετα - κορωνοϊού ζωής. Το περιβάλλον ήταν ήδη επιβαρυμένο πριν τις επιπτώσεις του ιού σε αυτό, άρα τη δεδομένη στιγμή η ζυγαριά δεν γέρνει στο θετικό αποτέλεσμα. Δίνεται μια πρώτη ευκαιρία ανατροπής από τα μεγάλα χρηματοδοτικά πακέτα που διανέμονται στα κράτη για την ανάκαμψη από την πανδημία, τα οποία μπορούν και πρέπει να διατεθούν με τρόπο τέτοιο που να βγει κερδισμένο το περιβάλλον και η κοινωνία δίνοντας το στίγμα για τις μελλοντικές μας προτεραιότητες», δηλώνει.

«Οι δράσεις μας είναι πάντα ανοιχτές προς όλες τις ηλικίες και επικοινωνούνται στα κανάλια μας. Μάλιστα, θα έλεγα πως κάθε προσπάθειά μας αφορά τις νέες γενιές και γίνεται κυρίως για αυτές, ώστε να παραλάβουν τον πλανήτη μας λίγο πιο βιώσιμο και υγιή. Για παράδειγμα, αυτή την περίοδο ασχολούμαστε αρκετά με το πρόγραμμα της "Πράσινης και Δίκαιης Ανάκαμψης" που ενορχηστρώνεται σε όλες τις εκστρατείες μας με γνώμονα τη βελτίωση διαφορετικών τομέων της καθημερινότητάς μας για την εξασφάλιση ενός καλύτερου αύριο μετά τον κορονοϊό. Σημαντικό, επίσης, κομμάτι της δουλειάς μας είναι η "Ενεργειακή Δημοκρατία". Τα επόμενα χρόνια θα δούμε μια γρήγορη στροφή προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που θα φέρουν ένα νέο αέρα στο ενεργειακό τομέα. Είναι ευκαιρία να αλλάξουμε και τα κάπως ελιτίστικα χαρακτηριστικά του συστήματος, δίνοντας σε απλούς πολίτες το δικαίωμα ενεργούς συμμετοχής στην παραγωγή ενέργειας και μεριμνώντας για τις ευάλωτες ενεργειακά φτωχές ομάδες», συμπληρώνει η κυρία Φαμελιάρη.

Μειώθηκαν ή αυξήθηκαν οι ρύποι τον τελευταίο χρόνο;

Με τη βοήθεια της εκπροσώπου της Greenpeace, διαπιστώσαμε πως παρότι παγκοσμίως το βασικό μέσο αναχαίτισης της εξάπλωσης του κορονοϊού ήταν η καραντίνα με συνεπαγόμενη την ελαχιστοποίηση των μετακινήσεων για πολλούς μήνες, το αποτύπωμα στις ετήσιες εκπομπές ρύπων ήταν σχεδόν ανύπαρκτο. Την άνοιξη του 2020 τα ποσοστά μείωσης των εκπομπών άγγιξαν ακόμη και διψήφια νούμερα, όμως η συγκέντρωση ρύπων στην ατμόσφαιρα δεν άλλαξε μακροπρόθεσμα, καθώς είχαμε εκ νέου έξαρση όταν το πρώτο κύμα του κορονοϊού κόπασε και επανεκκίνησαν οι δραστηριότητες. Πρακτικά για να πετύχουμε τον στόχο συγκράτησης της παγκόσμιας υπερθέρμανσης στον 1.5°C πρέπει κάθε χρόνο να μειώνουμε τις εκπομπές μας κατά 7.6% το λιγότερο, αλλά να συντηρούμε αυτή τη μείωση. Για την περασμένη χρονιά, υπολογίζεται πως αγγίξαμε το 7% περίπου και ήδη το σβήσαμε σχεδόν. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται μεθοδικό και μακροπρόθεσμο πλάνο δράσης από τα κράτη για να σώσουμε το κλίμα. 

Δράση και ευαισθητοποίηση ακόμα και εν μέσω πανδημίας

Παρά όμως τις δυσκολίες που επέφερε η πανδημία σε όλα τα επίπεδα – αλλά και σε αυτό των δράσεων για το περιβάλλον – οι νέοι που επιθυμούσαν βρήκαν τον τρόπο και συνέχισαν μέσω πρωτοβουλιών να ασχολούνται συστηματικά με την προστασία του. Για το θέμα μίλησαν στο ethnos.gr εκ μέρους του WWF Ελλάς, η Σοφία Αξωνίδη, συντονίστρια του προγράμματος Eat 4 Change και η Νάνσυ Κουταβά, συνεργάτης στην περιβαλλοντική εκπαίδευση. «Η πανδημία, κατά κάποιο τρόπο, αναχαίτισε τις δράσεις των νέων ανθρώπων που συμμετείχαν ενεργά σε δράσεις πριν αυτή ξεσπάσει. Για παράδειγμα, το “Fridays for Future” ήταν ένας δίαυλος επικοινωνίας για τους μαθητές όλου του κόσμου με τους ίδιους στόχους. Ήταν ένα σταθερό κίνημα που είχε ανταπόκριση ακόμα και από τους δασκάλους. Όμως είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον πως ακόμα και στη συνέχεια πάρθηκαν πρωτοβουλίες, έγιναν κινήσεις που φυσικά προσαρμόστηκαν στα δεδομένα, αξιοποιώντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το πρόγραμμα “Save your hood” είναι χαρακτηριστικό. Παρέες της γειτονιάς κατάφεραν να καθαρίσουν τους τόπους που κατοικούν, χωρίς να δημιουργούν συγχρωτισμό και ενώ η πανδημία ήταν σε εξέλιξη», τονίζει η κυρία Αξωνίδη.

Το διάστημα αυτό παράλληλα, το τμήμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης WWF Ελλάς σε συνεργασία με το WWF Τουρκίας, διοργάνωσε τα βραβεία που έδωσαν οι ίδιοι οι νέοι αναγνωρίζοντας τις πιο πρωτότυπες και δημιουργικές δράσεις που έγιναν το τελευταίο σχολικό έτος, δράσεις ή project που είχαν τον μεγαλύτερο αντίκτυπο ή πέτυχαν τη μεγαλύτερη κινητοποίηση στο σχολείο ή στην κοινότητά τους. Ιδιαίτερα ευφάνταστες προτάσεις παρουσίασαν και τα ελληνικά σχολεία. Ταυτόχρονα, κατά την περίοδο της καραντίνας, η οργάνωση «έτρεχε» το πρόγραμμα «Eat 4 Change», το οποίο προτείνει βιώσιμες επιλογές τροφίμων ώστε βελτιώνοντας τις καθημερινές μας συνήθειες να καταφέρουμε να βελτιώσουμε την υγεία μας, αλλά και να συμβάλλουμε στην προστασία του πλανήτη. Στο E4C πρωτοστατούν οι νέοι. Το WWF Ελλάς δημιούργησε για πρώτη φορά ομάδα νέων, η οποία αποτελείται από 10 ενεργούς νέους πολίτες που με μεράκι και αποφασιστικότητα συμβάλλουν στην αλλαγή κινητοποιώντας τους συνομήλικούς τους. Στόχος του προγράμματος είναι να προαχθεί η μεσογειακή διατροφή και οι νέοι να αναπτύξουν κριτική σκέψη σχετικά με την πολυσήμαντη αξία της τροφής, την προέλευσή της, την παραγωγή της και την άμεση σύνδεσή της με το περιβάλλον και την υγεία του πλανήτη.

Τα περιβαλλοντικά προγράμματα να μπουν στα σχολεία

«Ο κορονοϊός είναι μια ευκαιρία ενδοσκόπησης. Ο κόσμος έχει αρχίσει να επανεκτιμά, έχει κατανοήσει μερικά πράγματα και είναι ιδιαίτερα αισιόδοξο που καταγράφεται αντίδραση στις μικρότερες ηλικίες. Ωστόσο πρέπει να γίνουν ακόμα πολλά σε θεσμικό επίπεδο, να μπαίνουν θεμέλια δηλαδή από τα σχολεία. Τα παιδιά άλλωστε στην εφηβεία χρειάζονται πρότυπα, ώστε να αναπτύξουν τη δική τους προσωπικότητα. Στο εξωτερικό γίνονται ήδη προσπάθειες ώστε η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση να ενταχθεί στα προγράμματα σπουδών, να συνδέεται με όλα τα μαθήματα. H UNESCO, σε συνέδριο για την Εκπαίδευση για την Αειφορία που πραγματοποίησε τον Μάιο, το είπε άλλωστε ξεκάθαρα. “Θα πρέπει η εκπαίδευση να ενσωματώσει την έννοια της αειφορίας και της επείγουσας ανάγκης για δράση άμεσα”.  Η δύναμη υπάρχει στους νέους, οφείλουν όμως και οι μεγαλύτεροι που τους δίνουν τα ερεθίσματα να κάνουν περισσότερα. Κατά την καραντίνα, η φυσική ορμή για δράση που τους χαρακτηρίζει αναχαιτίστηκε σημαντικά. Τώρα είναι η πιο κατάλληλη ώρα για να δραστηριοποιηθούν και πάλι», υπογραμμίζει η κυρία Κουταβά. 

Με τις δύο εκπροσώπους του WWF Ελλάς μιλήσαμε και για την σχέση της πανδημίας με το περιβάλλον, καταλήγοντας πως υπάρχει σύνδεση και παρ’ όλο που τα αποτελέσματα δεν είναι άμεσα ορατά, το μέλλον θα επιφυλάξει δυσάρεστες εκπλήξεις, αν δεν λάβουμε όλοι σοβαρά κάποια ζητήματα υπ’ όψιν.

Συμπερασματικά, σύμφωνα με τα στοιχεία της μελέτης που εκπονήθηκε για τη βιοποικιλότητα και τις πανδημίες της Διακυβερνητικής Πλατφόρμας Επιστήμης - Πολιτικής για τη βιοποικιλότητα και τις οικοσυστημικές υπηρεσίες (IPBES):

• Οι πανδημίες οφείλονται στην ποικιλία μικροβίων που υπάρχουν στη φύση: η μεγάλη πλειονότητα των νεοεμφανιζόμενων ασθενειών (π.χ. έμπολα, ζίκα) και σχεδόν όλες οι γνωστές πανδημίες (π.χ. γρίπη, HIV/AIDS, COVID-19) είναι ζωονόσοι, δηλαδή προκαλούνται από μικρόβια ζωικής προέλευσης, τα οποία μεταδίδονται εξαιτίας της επαφής μεταξύ άγριων ζώων, εκτρεφόμενων ζώων και ανθρώπων. Υπολογίζεται ότι 1,7 εκατομμύρια άγνωστων ιών εντοπίζονται σε θηλαστικά και πτηνά, εκ των οποίων 540.000-850.000 έχουν την ικανότητα να περάσουν και να μολύνουν τους ανθρώπους.
• Η υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος από ανθρώπινες δραστηριότητες και η μη βιώσιμη κατανάλωση οδηγούν σε κίνδυνο πανδημίας, ενώ το εμπόριο και η κατανάλωση προϊόντων άγριας ζωής αποτελούν σημαντικό κίνδυνο για μελλοντικές άλλες παρόμοιες καταστάσεις. Σύσσωμη η επιστημονική κοινότητα επισημαίνει πως απαιτούνται παγκόσμιες στρατηγικές για την πρόληψη πανδημιών οι οποίες θα στηρίζονται σε μέτρα για τη μείωση του κινδύνου πανδημίας πριν από την εμφάνισή της. Το εγχείρημα αυτό, όπως όλα δείχνουν, θα αναλάβει η επόμενη γενιά που καλείται να μας δείξει τον δρόμο. Ας της τον ανοίξουμε, αφήνοντάς την ελεύθερη να δράσει.