Γιατροί χωρίς σύνορα: "Όχι άλλη μεταναστευτική κρίση"

Περισσότεροι άνθρωποι από ποτέ έχουν εκτοπιστεί βίαια από τις εστίες τους λόγω συγκρούσεων, παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κλιματικής αλλαγής και των οικονομικών συνεπειών που προκύπτουν από την πανδημία COVID-19. Σε όλη την Ευρώπη, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα συνεχίζουν να βλέπουν ανθρώπους που διαφεύγουν από διάφορες κρίσεις, να πνίγονται στη θάλασσα, να συλλαμβάνονται και να επαναπροωθούνται στα σύνορα, να μην τους δίνεται ανθρωπιστική βοήθεια και να αντιμετωπίζονται σαν εγκληματίες επειδή αναζητούν ασφάλεια.

Αντί να τηρούν τις διεθνείς ευθύνες τους απέναντι στους ανθρώπους που αναζητούν ασφάλεια, τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) συνεχίζουν να υιοθετούν βίαιες πολιτικές που κοστίζουν ζωές. Με την ανταπόκρισή της στη μαζική μετακίνηση πληθυσμού κατά την κλιμάκωση του πολέμου της Ουκρανίας, η ΕΕ έδειξε ότι είναι ικανή να δημιουργήσει και να εφαρμόσει μια ανθρώπινη μεταναστευτική πολιτική: το μόνο που λείπει είναι η πολιτική βούληση.

Από τα Σχέδια Δράσης για την Κεντρική Μεσόγειο και τα Δυτικά Βαλκάνια μέχρι το Σύμφωνο Μετανάστευσης, τη χρηματοδότηση και ανάθεση υλοποίησης σε άλλες χώρες, όπως η Λιβύη, επιβλαβών πρακτικών στα σύνορα, η ΕΕ διαβρώνει ενεργά το σύστημα ασύλου και αποτυγχάνει να παράσχει ουσιαστική προστασία στους ανθρώπους που αναζητούν ασφάλεια. Οι χώρες της ΕΕ καταβάλλουν τεράστιες προσπάθειες για να αυστηροποιήσουν τον έλεγχο στα σύνορα και να αποτρέψουν τις μετακινήσεις, ενώ ποινικοποιούν τις επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης.


28 Αυγούστου: 4^η διάσωση σε λιγότερο από 48 ώρες. Ο ασύρματος ενημέρωσε την ομάδα έρευνας και διάσωσης των Γιατρών Χωρίς Σύνορα για μία λαστιχένια βάρκα με 79 άτομα, που βρισκόταν σε κίνδυνο. Μεταξύ των επιβαινόντων και 32 ανήλικοι. Η επιχείρηση διάσωσης διεξήχθη υπό δύσκολες συνθήκες και οι επιζώντες ήταν εξαντλημένοι. Μετά από αυτή τη διάσωση, 176 άτομα επέβαιναν στο πλοίο Geo Barents. © Michela Rizzotti/MSF
 

«Καλούμε τους ηγέτες της ΕΕ να θέσουν ως προτεραιότητα την προστασία της ανθρώπινης ζωής και να παρέχουν αξιοπρεπή και ανθρώπινη μεταχείριση στους ανθρώπους που αναζητούν ασφάλεια στην Ευρώπη», δήλωσε ο Αχιλλέας Τζέμος, Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής του ελληνικού τμήματος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. «Οι ιατρικές ανάγκες των ανθρώπων και τα δικαιώματά τους για μια δίκαιη διαδικασία ασύλου πρέπει να γίνονται σεβαστά και να έχουν προτεραιότητα πάνω απ' όλα».

Καθημερινά, οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα  παρέχουν ιατρική και ψυχολογική φροντίδα σε ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων παιδιών, που αναζητούν ασφάλεια στην Ευρώπη, αλλά αντ' αυτού έρχονται αντιμέτωποι με βία, ακατάλληλες συνθήκες διαβίωσης και ανεπαρκή πρόσβαση σε βασικά αγαθά, όπως τροφή, νερό και συνθήκες υγιεινής.

Ακολουθεί μια πιο προσεκτική ματιά στον τρόπο με τον οποίο η θανατηφόρα μεταναστευτική πολιτική της ΕΕ επηρεάζει τους μετανάστες σε όλη την Ευρώπη.

Βία κατά μήκος της βαλκανικής οδού

«Μου αφαίρεσαν τα παπούτσια και το μπουφάν μου, έβαλαν πλαστικές χειροπέδες στους καρπούς μου, πίεσαν το πρόσωπό μου στο έδαφος και με χτύπησαν με ξύλα στο πόδι μου», είπε ένας άνδρας από το Μαρόκο στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα  μετά την επίθεση που δέχτηκε από τις συνοριακές αρχές στη Βουλγαρία. «Μου πήραν τα παπούτσια, το μπουφάν, το τηλέφωνο και τα χρήματα. Δεν είπαν τίποτα, αλλά συνέχισαν να με χτυπούν και να γελάνε».


Νοσηλεύτρια των Γιατρών Χωρίς Σύνορα συζητά με ασθενή κατά τη διάρκεια ιατρικής εξέτασης στην κινητή κλινική στο Pirot, στα σύνορα Σερβίας-Βουλγαρίας. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα ξεκίνησαν τις δράσεις τους στην περιοχή τον Ιανουάριο του 2023 με μία κινητή κλινική παρέχοντας πρωτοβάθμια υγειονομική περίθαλψη και διανέμοντας τρόφιμα και βασικά είδη σε δύο τοποθεσίες. © Evgenia Chorou/MSF


Οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα που εργάζονται κατά μήκος της μεταναστευτικής οδού των Δυτικών Βαλκανίων -η οποία εκτείνεται από την Αλβανία μέχρι τη Σερβία- και κατά μήκος των συνόρων της Λευκορωσίας με τη Λετονία, τη Λιθουανία και την Πολωνία περιθάλπουν όλο και πιο συχνά περισσότερους ανθρώπους με τραυματισμούς που υπέστησαν στην προσπάθειά τους να διασχίσουν τα συνεχώς επεκτεινόμενα συνοριακά τείχη και φράχτες της ΕΕ. Στα σύνορα Πολωνίας-Λευκορωσίας και Σερβίας-Ουγγαρίας, οι ιατρικές ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα βλέπουν κατάγματα, εκδορές και πληγές που προκαλούνται από συρματοπλέγματα ύψους πέντε μέτρων.

Οι ασθενείς αναφέρουν συστηματικά ότι δέχονται σωματική επίθεση, ότι συνοριοφύλακες και αστυνομικοί κλέβουν τα υπάρχοντά τους και ότι δέχονται επίθεση από σκυλιά υπό την καθοδήγησή τους, προτού επαναπροωθηθούν πίσω στη χώρα από την οποία διαφεύγουν. Στην Ελλάδα, την Ιταλία και τη Γαλλία, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα έχουν ακούσει ιστορίες από ανθρώπους που βίωσαν επαναπροωθήσεις στη θάλασσα και τη στεριά.

Παραβίαση του διεθνούς δικαίου

Αντί να διερευνήσουν και να σταματήσουν αυτή τη βία, οι ηγέτες της ΕΕ χρησιμοποιούν στο δημόσιο αφήγημα κάποια κατάσταση ως κρίση, προκειμένου να ποινικοποιήσουν τους μετανάστες και να δικαιολογήσουν ενέργειες με τις οποίες παραμελούν τις υποχρεώσεις τους απέναντι στους ανθρώπους που αναζητούν ασφάλεια.

Τα τελευταία χρόνια, έχουμε δει βίαιες επαναπροωθήσεις και άρνηση πρόσβασης σε χώρες, μέσω αυτών των αφηγημάτων περί κρίσης και έκτακτων μέτρων που εκμεταλλεύτηκαν διάφορα ευρωπαϊκά κράτη μέλη, όπως η Ελλάδα, η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Λιθουανία. Αντί να επενδύσουν στην αύξηση των εγκαταστάσεων υποδοχής και στη βελτίωση της υποδοχής με αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης σε ολόκληρη την ΕΕ, τα κράτη μέλη επικεντρώνονται στον περιορισμό του αριθμού των ανθρώπων που επιτρέπουν να εισέλθουν και αναθέτουν  τις διεθνείς ευθύνες τους σε άλλες -συχνά λιγότερο ασφαλείς- χώρες, όπως η Λιβύη.

«Σήμερα, οι άνθρωποι που επιβιώνουν από το θανατηφόρο πέρασμα της Μεσογείου ή από τα βουνά και τα δάση της Ευρώπης υφίστανται εξευτελιστική μεταχείριση όταν φτάσουν στο έδαφος της ΕΕ», δήλωσε ο Αχιλλέας Τζέμος. «Σε όλη την Ευρώπη, έχουμε δει την κανονικοποίηση της βίας στα σύνορα. Πέρα από τους θανάτους στη θάλασσα και τις βίαιες επαναπροωθήσεις, έχουμε ακούσει ιστορίες παιδιών που κλείστηκαν σε κοντέινερ και δέχτηκαν δακρυγόνα στην Ουγγαρία πριν επαναπροωθηθούν στη Σερβία. Είναι απάνθρωπο».

Μέσα από τις ιστορίες που ακούμε οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα από ασθενείς, συνεχίζουμε να γινόμαστε μάρτυρες της πλήρους αδιαφορίας του διεθνούς δικαίου από την ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος αίτησης ασύλου, της υποχρέωσης παροχής βοήθειας στη θάλασσα σε ανθρώπους που βρίσκονται σε κίνδυνο και της αδιαφορίας για την απαγόρευση της απάνθρωπης, σκληρής και ταπεινωτικής μεταχείρισης και των βασανιστηρίων.

«Πριν από την πρώτη μου άφιξη στην Ελλάδα, βίωσα έξι επαναπροωθήσεις», είπε ένας άνδρας από τη Σομαλία στις ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στην Ελλάδα. «Την τελευταία φορά, φτάσαμε στη Λέσβο το πρωί με βάρκα. Όταν φτάσαμε στην ακτή, χωριστήκαμε και τρέξαμε στους θάμνους. Μετά από πολλές ώρες που ήμασταν κρυμμένοι, κάποιοι άνδρες [που φορούσαν κουκούλες με βρήκαν], πέταξαν το μπουφάν μου και τα παπούτσια μου. Μας χτύπησαν, μας έβαλαν σε μια πλαστική βάρκα και μας έσπρωξαν πίσω στη θάλασσα - πίσω στην Τουρκία». 

Οι χρηματοδοτούμενες από την ΕΕ Κλειστές Ελεγχόμενες Δομές  στην Ελλάδα προωθούνται προς τα έξω ως μία βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης για τους μετανάστες που φτάνουν στα νησιά. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, περιορίζουν σημαντικά την μετακίνηση των ανθρώπων και τους κρατούν περιορισμένους σε εγκαταστάσεις που μοιάζουν με φυλακές. Στη Σάμο, το κέντρο αυτό περιβάλλεται από συρματοπλέγματα, βρίσκεται υπό 24ωρη επιτήρηση, οι άνθρωποι πρέπει να μπαίνουν περνώντας από μηχάνημα ακτίνων Χ και ταυτοποιούνται με βιομετρικά δεδομένα (όπως δακτυλικά αποτυπώματα).

Αντί να μαθαίνει από τα λάθη του παρελθόντος, η ΕΕ συνεχίζει να εφαρμόζει το μοντέλο των "hotspot", το οποίο επικεντρώνεται στην απέλαση και την κράτηση και όχι στη βοήθεια και την προστασία. Εάν εγκριθούν, οι νομοθετικές προτάσεις που προωθούνται επί του παρόντος στην ΕΕ θα επαναλάβουν αυτό το μοντέλο σε όλες τις χώρες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των συνοπτικών διαδικασιών ασύλου, οι οποίες μειώνουν σημαντικά τον χρόνο που δίνεται για την εξέταση των αιτήσεων ασύλου. Αυτό οδηγεί στην απέλαση πολλών ανθρώπων που δεν είχαν την ευκαιρία να εξεταστεί δίκαια η υπόθεσή τους. 

Συν τοις άλλοις, το όριο ηλικίας για την κράτηση ενδέχεται να μειωθεί στα 12 έτη, με αποτέλεσμα παιδιά μικρής ηλικίας να διαμένουν σε χώρους κράτησης, μέτρο που πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο ως έσχατη λύση. Πιο συγκεκριμένα με βάση το νομικό πλαίσιο της ΕΕ, οι οικογένειες με παιδιά, καθώς και τα ασυνόδευτα παιδιά θα πρέπει να τίθενται υπό κράτηση μόνο ως έσχατο μέτρο και για το συντομότερο δυνατό χρονικό διάστημα. Ωστόσο, η πρόταση στο Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο της ΕΕ που αφορά στις ειδικές διαδικασίες κατά προτεραιότητα χορήγησης ασύλου και τις διαδικασίες που εφαρμόζονται στα σύνορα αποσκοπεί στη μείωση των εγγυήσεων και των προβλέψεων για τα παιδιά, γεγονός που μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τα παιδιά να είναι περισσότερο εκτεθειμένα στην κράτηση. Μια τέτοια πρόταση περιελάμβανε την κατάργηση των προβλέψεων για παιδιά κάτω των 12 ετών και τα μέλη των οικογενειών τους.



Στη Σάμο, η κλειστή ελεγχόμενη δομή περιβάλλεται από συρματοπλέγματα, βρίσκεται υπό 24ωρη επιτήρηση, οι άνθρωποι πρέπει να μπαίνουν περνώντας από μηχάνημα ακτίνων Χ και ταυτοποιούνται με βιομετρικά δεδομένα (όπως δακτυλικά αποτυπώματα). © MSF/Evgenia Chorou
 

Οι ομάδες ψυχικής υγείας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στην Ελλάδα συνεχίζουν να περιθάλπουν ασθενείς που βιώνουν στρες και τραύματα - πολλοί από τους οποίους κινδυνεύουν να επανατραυματιστούν από αυτούς τους σκληρούς περιορισμούς και την εσπευσμένη διαδικασία ασύλου, η οποία ενσταλάζει το φόβο της απέλασης.

Εν τω μεταξύ, στη Γαλλία, το Βέλγιο και την Ολλανδία, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα παρέχουν περίθαλψη σε αιτούντες άσυλο -συμπεριλαμβανομένων ασυνόδευτων ανηλίκων- οι οποίοι κοιμούνται στους δρόμους, καθώς δεν τους έχει δοθεί πρόσβαση σε ασφαλές καταφύγιο.

Αναθέτοντας τη βία σε άλλες χώρες

Το 2022, περίπου 23.600 άτομα συνελήφθησαν  από τη χρηματοδοτούμενη από την ΕΕ  λιβυκή ακτοφυλακή και επαναπροωθήθηκαν βίαια στη Λιβύη. Στη Λιβύη, οι μετανάστες διατρέχουν συνεχή κίνδυνο να κρατούνται αυθαίρετα και να υπόκεινται σε εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του ΟΗΕ. Φέτος, περισσότεροι από 4.200 άνθρωποι έχουν ήδη επιστραφεί βίαια στη Λιβύη και 938 έχουν χάσει τη ζωή τους ή αγνοούνται αφού διακινδύνευσαν τη ζωή τους στη θανατηφόρα διαδρομή μέσω της Κεντρικής Μεσογείου από τη Λιβύη προς την Ευρώπη: Πρόκειται για το πιο θανατηφόρο τετράμηνο από το 2017.

«Αφού μπήκαμε στη Λιβύη, μας πήγαν σε μια φυλακή», δήλωσε ένας νεαρός άνδρας από το Καμερούν στις ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα  στη Λιβύη.  «Πέρασα οκτώ μήνες εκεί. Μας χτυπούσαν πολύ άσχημα μέχρι να τους πληρώσουμε. Αν δεν είχαμε χρήματα, καλούσαν τις οικογένειές μας και απαιτούσαν χρήματα για να μας απελευθερώσουν. Έβαζαν τις οικογένειές μας να ακούνε στο τηλέφωνο ενώ μας χτυπούσαν. Μερικές φορές τραβούσαν ακόμη και βίντεο με την κακοποίησή μας και τα έστελναν στις οικογένειές μας. Εγώ δεν είχα χρήματα και οικογένεια- πέρασα οκτώ μήνες κλειδωμένος και χτυπημένος. Έχασα την όρασή μου από το ένα μάτι αφού με χτύπησαν με μια  μεταλλική ράβδο. Η ράβδος τραυμάτισε το μάτι μου τόσο άσχημα που τώρα δεν μπορώ να δω από αυτό. Δεν με πήγαν καν στο νοσοκομείο όταν συνέβη αυτό».

«Οι πολιτικές αποτροπής της ΕΕ δεν θα αποτρέψουν τραγωδίες όπως τα πρόσφατα ναυάγια, ούτε θα σταματήσουν τους ανθρώπους από το να προσπαθούν να αναζητήσουν ασφάλεια. Το μόνο που θα κάνουν είναι να εκθέσουν τους ανθρώπους σε ακόμη πιο επικίνδυνα θαλάσσια ταξίδια», δήλωσε ο Αχιλλέας Τζέμος.

Κεντρική φωτογραφία: Η ομάδα των Γιατρών Χωρίς Σύνορα βρήκε τον περασμένο Οκτώβριο τρία άτομα δεμένα με πλαστικές χειροπέδες κατά τη διάρκεια επείγουσας ιατρικής παρέμβασης στη Λέσβο. Από τον Ιούνιο του 2022, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα διεξάγουν επείγουσες παρεμβάσεις στη Λέσβο για την παροχή ιατρικών και ψυχολογικών πρώτων βοηθειών σε ανθρώπους που φτάνουν στο νησί με βάρκα. © MSF