Τα έλεγε ο Αριστοφάνης

Του Γιάννη Γ. Τσερεβελάκη

    Πότε επιτέλους θα απαλλαγεί η ελληνική πολιτική σκηνή από τις μικρότητες, τα κούφια λόγια, το πεζοδρομιακό λεξιλόγιο, τις μαγκιές και τις οπαδικές συμπεριφορές; Πότε θα καταλάβει μια μερίδα «αψίθυμων» πολιτικών, εντός και εκτός Βουλής, ότι η πολιτική είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να την εκβαρβαρώνουν και να την εξευτελίζουν; Πότε όλοι θα αρθούν στο ύψος που απαιτεί το λειτούργημά τους; Πότε θα κατανοήσουν πως ο κοινοβουλευτικός βίος διέπεται από κανόνες που όλοι πρέπει να σέβονται; Πότε θα συνειδητοποιήσουν πως ο πολιτικός είναι και παιδαγωγός του λαού και υπ’  αυτή την έννοια φέρουν στους ώμους τους βαριές ευθύνες, όσον αφορά τις στάσεις και τις συμπεριφορές που υιοθετούν οι πολίτες και κυρίως οι νέοι; 

    Αυτά τα ερωτήματα θεωρώ ότι εύλογα γεννιούνται στο νου των νουνεχών πολιτών, όταν βλέπουν συμπεριφορές πολιτικών οι οποίες  απάδουν σε κάθε έννοια πολιτισμού, καταβαραθρώνουν το επίπεδο του πολιτικού λόγου και ξυπνούν ό, τι ταπεινό κρύβει μέσα του ο άνθρωπος, στο όνομα είτε του στενού κομματικού συμφέροντος ή των προσωπικών τους φιλοδοξιών ή της ικανοποίησης του κομματικού τους ακροατηρίου. Τα είδαμε όλα αυτά στη σύγκρουση των πολιτικών δυνάμεων κατά την πρόσφατη συζήτηση στη Βουλή, που έγινε με αφορμή την πρόταση μομφής της μείζονος αντιπολίτευσης κατά της κυβέρνησης. Παρόλο, βέβαια, που τα παραδείγματα τέτοιων συμπεριφορών ήταν περιορισμένα, τα λίγα που παρατηρήθηκαν ήταν αρκετά για να αμαυρώσουν την εικόνα της πολιτικής ζωής.

    Καθώς λάμβαναν χώρα τέτοιες συμπεριφορές στη Βουλή, στο νου μου ήλθε ο μεγάλος αρχαίος κωμικός ποιητής Αριστοφάνης και ειδικά ένα απόσπασμα από την κωμωδία του με τον τίτλο «Ιππείς». Με την κωμωδία αυτή ο Αριστοφάνης διακωμωδεί και στηλιτεύει ένα δημαγωγό και λαϊκιστή πολιτικό της εποχής, τον Κλέωνα (στην κωμωδία αποκαλείται Παφλαγόνας), ο οποίος ήθελε τη συνέχιση του Πελοποννησιακού πολέμου. Οι αντίπαλοι του Κλέωνα προσπαθούν να τον ανατρέψουν, προτείνοντας ως ηγέτη έναν αλλαντοπώλη, τον Αγοράκριτο. Πράγματι τον εκπαιδεύουν έτσι, ώστε να γίνει ικανότερος δημαγωγός από τον Κλέωνα. Και οι δυο προσπαθούν να καλοπιάσουν και να κολακέψουν το λαό με διάφορες υποσχέσεις. Στο τέλος ο αλλαντοπώλης Αγοράκριτος αποδεικνύεται  καλύτερος δημαγωγός, βγαίνει νικητής, η ειρήνη επανέρχεται και Αθήνα αποκτά την παλιά της αίγλη. Το μήνυμα της κωμωδίας, πέραν της καταδίκης του λαϊκισμού, της φαυλότητας, της ανευθυνότητας και της δημαγωγίας, είναι ότι «για να χτυπήσεις έναν φαύλο πολιτικό πρέπει να εφεύρεις έναν φαυλότερο» (Wikipedia). Με βάση αυτή τη λογική η πολιτική ζωή δεν πρόκειται ποτέ να απαλλαγεί από τη δημαγωγία και τη φαυλότητα, μια αντίληψη απαισιόδοξη, που ωστόσο πιστοποιείται πολύ συχνά από τα ίδια τα γεγονότα, επειδή ο αγώνας για τη διεκδίκηση της εξουσίας αντιμετωπίζεται-δυστυχώς-ως αγώνας πολιτικής (ατομικής και κομματικής) επιβίωσης και όχι ως προσπάθεια επίλυσης των προβλημάτων των πολιτών. Σ’ αυτό το πλαίσιο γεννιέται και θεριεύει ο λαϊκισμός, η δημαγωγία και η φαυλότητα.

    Στους «Ιππείς», λοιπόν, όταν ο Αγοράκριτος εκφράζει στον δούλο Δημοσθένη την άγνοια και την αδυναμία του να κυβερνήσει την Αθήνα (αλλαντοπώλης γαρ), λαμβάνει την απάντηση:

Πολύ εύκολο‧ ό, τι κάνεις, αυτό κάνε‧

Όλα ανακάτωνέ τα…πάτσιζέ τα, 

και με μαγειρικές γλυκοκουβέντες

 την εύνοια του λαού κοντά σου σέρνε. 

Τα ηγετικά προσόντα τα άλλα τα έχεις: 

πρόστυχο σόι, μαγκιά, φωνή κοπρίτη‧ 

όλ’ ακριβώς που χρειάζεται ο ηγέτης.

(στ. 213-219. Μετάφραση Θρασύβουλου Σταύρου):

    Στα αρχαία ελληνικά οι δυο τελευταίοι στίχοι έχουν ως εξής:

«Φωνὴ μιαρά, γέγονας κακῶς, ἀγοραῖος εἶ, 

ἔχεις ἅπαντα πρὸς πολιτείαν ἅ δεῖ.»

Δηλαδή: Όταν έχεις βρώμικο (απρεπή) λόγο, κακή συμπεριφορά και είσαι άνθρωπος της «πιάτσας», τότε έχεις όλα όσα χρειάζεται κάποιος για να είναι πολιτικός ηγέτης. 

    Και μόνο αυτός ο λόγος του Αριστοφάνη είναι αρκετός για να δείξει πόσο καλά είχε συλλάβει ο μεγάλος κωμικός την έννοια του δημαγωγού και λαϊκιστή πολιτικού. Τη μιαρότητα του πολιτικού λόγου την έχουμε «γευθεί» πολύ έντονα τα τελευταία χρόνια από ορισμένους πολιτικούς, που θεωρούν ότι όσο πιο «μιαρός» είναι ο λόγος τους, τόσο περισσότερους πόντους κερδίζουν στο πολιτικό προσκήνιο. Το ίδιο ισχύει και με την κακή συμπεριφορά έναντι των πολιτικών αντιπάλων τους και με όλο το αγοραίο ήθος που αποπνέουν. Βεβαίως η πολιτική δεν είναι εύκολο παιχνίδι. Έχει δυσκολίες και επειδή πρόκειται για την εξουσία και τα συμπαρομαρτούντα (χρήμα, δημοσιότητα, υψηλές θέσεις, προβολή, ικανοποίηση φιλοδοξιών), τις περισσότερες φορές μετατρέπεται σε αρένα. Η πολιτική όμως είναι αγώνας, όχι αρένα. Είναι στάδιο, όπου ο αγώνας πρέπει να γίνεται με κανόνες και όχι με δόλια και αθέμιτα μέσα. Είναι χώρος για να καλλιεργείται η πολιτική άμιλλα και η «σύγκρουση» να γίνεται με ανταλλαγή επιχειρημάτων, όπως ταιριάζει στην κοινοβουλευτική δημοκρατία. Γιατί η δημοκρατία είναι το πολίτευμα όπου τα προβλήματα λύνονται με το λόγο και το διάλογο και όχι με τη βία, τη βία οποιασδήποτε μορφής, συμπεριλαμβανομένης και της λεκτικής.

    Φαίνεται πως οι επισημάνσεις του Αριστοφάνη εξακολουθούν να ισχύουν και σήμερα για κάποιους πολιτικούς μας, που με τον μιαρό τους λόγο και την αγοραία συμπεριφορά τους θεωρούν πως προσφέρουν υπηρεσίες στον εαυτό τους, στο κόμμα τους, στους πολίτες ή στη δημοκρατία. Το μεγάλο πρόβλημα, ωστόσο, βρίσκεται στον ίδιο το λαό, στους πολίτες που εκλέγουν, χωρίς όμως και να επιλέγουν, τους εκπροσώπους τους. Να το πούμε άλλη μια φορά; Χρειάζεται παιδεία, βαθύτερη καλλιέργεια, ώστε ο άνθρωπος να γίνει αληθινά πολιτικό ον, δηλαδή πρόσωπο που θα κρίνει με προσοχή και με αξιακά και όχι κομματικά κριτήρια τους ηγέτες του, που θα σέβεται κάθε άνθρωπο, ακόμη και τον πολιτικό «αντίπαλό» του και που θα προτάσσει το γενικό συμφέρον έναντι του ατομικού. Η παιδεία, ωστόσο, δεν προσφέρεται μόνο στο σχολείο. Προσφέρεται και από την ίδια την κοινωνία και από τα δημόσια πρόσωπα. Τέτοια πρόσωπα είναι οι πολιτικοί, γυναίκες και άνδρες. Αν το κατανοήσουν, τότε πολλά θα αλλάξουν στον τόπο μας.