Παντού φοβίες!

Της Κατερίνας Μαλλιωτάκη

 

Από την εποχή που ο Ναπολέων Βοναπάρτης έπασχε από αιλουροφοβία ( φόβος για γάτες) η Βασίλισσα Ελισάβετ Α από ανθοφοβία (φόβος για τα άνθη) και ο Σίγκμουντ Φρόιντ αγοραφοβία ( την έκθεση σε δημόσια μέρη ) οι φοβίες εξακολουθούν να ταλαιπωρούν πολλούς ανθρώπους. 

Με τον όρο φοβία εννοούμε το ειδικό σύνολο φόβων, άγχους και τρόμων που είναι συνδεδεμένο με συγκεκριμένα πράγματα, μέρη, εμπειρίες ή καταστάσεις. Τεκμηριωμένες περιπτώσεις φοβιών συμπεριλαμβάνουν φόβο κατάποσης, για ψηλά δέντρα, για κοντούς ανθρώπους, για τα ύψη, τα φίδια, τα έντομα, τις πτήσεις, τις ενέσεις τα μικρόβια κά

Οι διαφορετικές φοβίες που έχουν καταγραφεί και ταξινομηθεί είναι όσες και η ανθρώπινη εμπειρία και φαντασία. Λόγω των δυσάρεστων σωματικών συμπτωμάτων που συνοδεύουν αυτές τις αντιδράσεις, η αποφυγή του αντικειμένου που φοβόμαστε είναι μια φυσική συνέπεια. Π.χ αν φοβόμαστε το ασανσέρ αποφεύγουμε να μπαίνουμε σ αυτό.

Από πού προέχονται οι φοβίες;

Οι φοβίες είναι μία φυσική και αναμενόμενη εκδήλωση μιας ανισορροπίας του νευρικού μας συστήματος. Αυτή την ανισορροπία την αποκαλούμε και «ψυχολογική ευαισθησία» και επηρεάζεται συνήθως από τις εμπειρίες και τα τραύματα της ζωής, το τύπο προσωπικότητας, το άγχος, τις διαταραχές της συμπεριφοράς, τις επιλογές τρόπου ζωής, καθώς και σε υποκείμενα ιατρικά προβλήματα.

Αν και δεν υπάρχει μόνο μία αντίδραση φόβου η φοβία καταγράφεται με έντονο πνίξιμο, ιδρώτα, ταχυπαλμία, ναυτία και παγωνιά, τρέμουλο στα χέρια και έντονες σκέψεις. Αυτά τα σωματικά συμπτώματα μπορεί να είναι από μόνα τους τρομακτικά αφού ο άνθρωπος νοιώθει ανήμπορος μπροστά τους. Με αυτό τον τρόπο το άτομο μαθαίνει να αποφεύγει μέρη ή και καταστάσεις που του δημιουργούν τέτοια συναισθήματα. Π.χ αποφεύγω τα ύψη σημαίνει αποφεύγω τα βουνά, ρετιρέ, ψηλά κτίρια κά.

Οι φοβίες συνήθως διακρίνονται σε τρείς τύπους την αγοραφοβία, τις ειδικές φοβίες και την κοινωνική φοβία. Με την λέξη αγοραφοβία, εννοούμε τον παράλογο φόβο να είμαστε σε ένα μέρος όπου δεν υπάρχει διαφυγή. Σε μια τέτοια κατάσταση φοβόμαστε ότι θα πάθουμε κρίση άγχους με αποτέλεσμα να νοιώθουμε ότι θα ταπεινωθούμε ή ότι θα πάθουμε μια άλλη καταστροφή. Για αυτό το λόγο πολλοί επιλέγουν να μένουν  σπίτι και εφεύρουν πολύπλοκες δικαιολογίες για να αποφύγουν την έκθεση.

Στις απλές ή ειδικές φοβίες, έχουμε ένα επίμονο φόβο αντικειμένων ή καταστάσεων που η έκθεση τους προκαλεί άμεση αγχώδη αντίδραση. Οι φοβίες αυτές σχετίζονται με το ασανσέρ, να διασχίσει κάποιος μια γέφυρα, φόβος για ζώα ή φυτά, φόβος για τα ύψη, τον πόνο, τις καταιγίδες, τη φωτιά κά. Στις ειδικές φοβίες οι φόβοι εξωτερικεύονται στο αντικείμενο. Π.χ Αν πέσει το αεροπλάνο; Αν με τσιμπήσει η μέλισσα; Αν το ασανσέρ σταματήσει ;

Στην κοινωνική φοβία υπάρχει ένας συγκεκριμένος φόβος κοινωνικών ή καταστάσεων επίδοσης, ειδικά ρεζιλέματος ή πρόκλησης ανησυχίας σε άλλους. Ο κοινωνικά φοβικός αποφεύγει καταστάσεις όπου θα χρειαστεί να κάνει νέες γνωριμίες λόγω ενός εξωπραγματικού φόβου. Πχ. Κάποιος που χρειάζεται να κάνει μια παρουσίαση, ή να λάβει μέρος σε προφορικές εξετάσεις ή σε κοινωνικές εκδηλώσεις. Η κοινωνική φοβία συνήθως αρχίζει στα εφηβικά χρόνια μετά από μια αγχωτική ή ταπεινωτική εμπειρία.

Θεραπεία και φοβίες.

Στις φοβίες και στις αγχώδεις διαταραχές, οι συναγερμοί υψηλής έντασης που το σώμα μας δίνει, σταματούν όταν δεν υπάρχει πραγματική απειλή. Τα επώδυνα μαθήματα του στυλ «μην πηγαίνεις εκεί», «απόφυγε αυτό το ζώο», «μείνε μακριά από το παράθυρο», μαθαίνονται στο συναισθηματικό νου. Με αυτό τον τρόπο έχουμε την τάση να αποφεύγουμε την έκθεση στο αντικείμενο ή στην κατάσταση που φοβόμαστε. Πληροφορίες διαθέσιμες στη λογική συχνά δεν αρκούν για να σταματήσουν τα σωματικά συμπτώματα της ανησυχίας. 

Το να ξεπεράσουμε μια φοβία προϋποθέτει να αλλάξουμε τις σκέψεις και τις πεποιθήσεις μας, χρησιμοποιώντας και τον λογικό και τον συναισθηματικό νου. Ένα σημαντικό πρώτο βήμα είναι να εξετάσουμε την λογική των φόβων μας και να καθορίσουμε το πραγματικό επίπεδο κινδύνου που μας θέτει. Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να ξεπεράσουμε μια φοβία είναι μέσα από τον ίδιο βιωματικό, συναισθηματικό τρόπο που την μάθαμε.

 Αυτή η διαδικασία να «ξεμάθουμε» σημαίνει ότι η άμεση έκθεση σε μια φοβία ακόμα κι αν αρχικά αυξάνει την αγωνία, είναι μια εμπειρία που επιτρέπει στο νου να πιστέψει πραγματικά ότι η καταστροφή που φοβάται δε θα συμβεί. Μόνο με σταδιακή έκθεση του εαυτού μας στο ερέθισμα που φοβόμαστε μπορούμε να έχουμε πρόοδο. Μάλιστα ο J.Gardner διευκρινίζει ότι όπως ακριβώς συμβουλεύουμε έναν ασθενή με τραβηγμένους μυς να τους εκτείνει μαλακά μέχρι να νοιώσει άβολα αλλά όχι πόνο, έτσι και ο φοβικός πρέπει να μπει σε μια διαδικασία απευαισθητοποίησης μέσω της έκθεσης. 

Αυτή η διαδικασία ολοκληρώνεται σε μικρές δόσεις που συνδυάζουν ανεκτή ενόχληση με αισθήματα προόδου. Σε αρκετές περιπτώσεις όταν η φοβία καταδυναστεύει σε υπερβολικό βαθμό την ζωή του ατόμου εκτός από ψυχοθεραπεία συνιστάται και φαρμακευτική αντιμετώπιση για να ολοκληρωθεί ο κύκλος της ίασης.