Ο Σύμβουλος Ακεραιότητας στη Δημόσια Διοίκηση

Της Μαρίας Πετσαλάκη, 
Οικ. Επιθεωρήτριας, πιστοποποιημένης  Συμβούλου Ακεραιότητας

Στους εργασιακούς χώρους  αρχίζει σιγά σιγά  να συνειδητοποιείται η συχνή ύπαρξη των φαινομένων και οι επιπτώσεις του εργασιακού εκφοβισμού και της παρενόχλησης (=mobbing), ηθικής  και σεξουαλικής, σε βάρος υπαλλήλων. Τα φαινόμενα αυτά μέχρι σήμερα  θεωρούνταν μάλλον ως κάποιου είδους «κανονικότητα» στους χώρους εργασίας, παρότι πληθώρα εθνικών, ευρωπαϊκών και διεθνών νομοθετικών διατάξεων τα καταδικάζουν  σαφώς .

Σχετικές διατάξεις για την πάταξή τους, για την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και την εξάλειψη των διακρίσεων παντός είδους από τους χώρους εργασίας,  εισάγει το Σύνταγμα της Ελλάδας  (άρθ. 2§1, 4§§1, 2, 116§2), η Ευρωπαϊκή Νομοθεσία  (άρθ. 2 της ΣΕΕ , 31 του  Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ), οι Ν. 4604/2019,  4443/2016,   3896/2010,  Ν.4531/2018, όπως και ο Υπαλληλικός Κώδικας (Ν. 3528/2007 – άρθ. 107 § 1 εδ. ε, στ, ζ, ιζ, κα, λδ ) και  ο Ποινικός Κώδικας (άρθ. 312,  333, 337, 353, 308-310, 362, 363 κλπ.) για πειθαρχικά και ποινικά αδικήματα, αντιστοίχως .

Επίσης, με τον πρόσφατο  Ν. 4808/2021  (κύρωση της 190 /2019 Διεθνούς  Συλλογικής Σύμβασης) ορίζεται ως “βία και παρενόχληση”  στον εργασιακό χώρο  ένα σύνολο αντιδεοντολογικών, μεμονωμένων ή  κατ’ επανάληψη καταχρηστικών συμπεριφορών και πρακτικών,  με σκοπό ή αποτέλεσμα, ακόμα και πιθανό, την πρόκληση σωματικής, ψυχολογικής, σεξουαλικής ή οικονομικής βλάβης. Στις συμπεριφορές αυτές  περιλαμβάνεται η  ηθική παρενόχληση (mobbing), ο εκφοβισμός (bullying), η εμμονική παρακολούθηση (stalking), η κυβερνοπαρακολούθηση,  η ψηφιακή/ διαδικτυακή παρενόχληση (cyberstalking) . Η «βία και  παρενόχληση με βάση το φύλο» δε, αναφέρεται στο βιολογικό (sex) ή κοινωνικό (gender) φύλο των ατόμων και περιλαμβάνει τη σεξουαλική παρενόχληση που μπορεί να εκδηλωθεί ως «πρόταση για αντιπαροχή» ή ως «εχθρικό» εργασιακό περιβάλλον . 

Μορφές άσκησης mobbing μπορεί να είναι  η αθέμιτη χρήση ή κατάχρηση εξουσίας, αυθαίρετες εντολές, φορτική προτροπή/εξαναγκασμός υπαλλήλου σε παραβίαση  κανόνων δικαίου, κακόβουλα σχόλια για την προσωπικότητά του, γνωστοποίηση προσωπικών δεδομένων, διάδοση φημών, περιφρονητική ή προσβλητική στάση, πρόκληση αντίδρασης στοχεύοντας στην έκθεση στο εργασιακό περιβάλλον,  υποβάθμιση, μη ανάθεση ή αφαίρεση καθηκόντων ή υπερφόρτωση με όγκο εργασίας,  σκόπιμη ανάθεση καθηκόντων πέραν των γνώσεων του εργαζομένου,  απόκρυψη πληροφοριών, υπερβολική παρακολούθηση, αδικαιολόγητη άρνηση χορήγησης των αιτούμενων αδειών, αδικαιολόγητη επιβολή ποινών, βλάβες σε προσωπικά αντικείμενα, λεκτική επίθεση, απειλές, σωματική βία κλπ.

Σύμφωνα με έρευνες, ένας (1) στους 10 Έλληνες εργαζόμενους έχει υποστεί  mobbing ως και το  8% των Ευρωπαίων εργαζόμενων.  Το 40% των γυναι­κών είναι θύματα γυναικών και το 76% των αντρών είναι θύματα αντρών. Θύματα mobbing είναι συνήθως άτομα υψηλών προσόντων και ανώτερης μόρφωσης που αντιστέκονται στη χειραγώγηση, με στοιχεία διαφορετικότητας, υψηλού βαθμού συναισθηματική ευαισθησία, αγχώδη, ή άτομα που επενδύουν στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία.

Οι  συνέπειες των παραπάνω αντιδεοντολογικών συμπεριφορών  εντοπίζονται στην υγεία των εργαζομένων, σωματική και ψυχική,  στο οικο­γενειακό και κοινωνικό περιβάλλον τους,  στην υποβάθμιση της εργασιακής ειρήνης στους χώρους εργασίας και στην αποδοτικότητα και παραγωγι­κότητα των ατόμων και της υπηρεσίας στο σύνολό της και είναι σοβαρές. Αφορούν σε πρόκληση  ψυχοσωματικών ασθενειών και διαταραχών, κατάθλιψη, επιθετικότητα, σωματική κόπωση, τάσεις αυτοκτονίας,  μείωση αποδοτικότητας, έως και 80% κατά τα ερευνητικά δεδομένα, διασάλευση των σχέσεων μεταξύ των συναδέλφων κλπ).

Για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των παραπάνω φαινομένων, με το νόμο 4795/2021 (ΦΕΚ Α΄62/17-4-2021) εισάγεται αυτοδίκαια στη Δημόσια Διοίκηση (Υπουργεία, πλην εξαιρέσεων) ο Θεσμός του Συμβούλου Ακεραιότητας.  Άλλοι  φορείς της Γενικής Κυβέρνησης (Ανεξάρτητες Αρχές, Περιφέρειες, Δήμοι, Αποκεντρωμένες  Διοικήσεις,  ΝΠΔΔ, ΝΠΙΔ της Γενικής Κυβέρνησης, αυτοτελείς υπηρεσίες,  ως και τα εξαιρούμενα Υπουργεία Εξωτερικών, Προστασίας του Πολίτη, Εθνικής Άμυνας,  Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής) καλούνται επίσης να αιτηθούν τη σύσταση αντίστοιχων αυτοτελών Γραφείων Συμβούλου Ακεραιότητας. 

Ο νέος θεσμός δρα προληπτικά και κατασταλτικά, στοχεύοντας στην  αλλαγή της Κουλτούρας Ακεραιότητας στη Δημόσια Διοίκηση. Η δράση του  βασίζεται στην στην ευαισθητοποίηση όλων των υπαλλήλων και λοιπών συνδεόμενων με αυτούς  προσώπων (πχ. αιρετοί, ΔΣ) για  αναγνώριση, ευθαρσή απαξίωση και  μηδενική ανοχή της διαφθοράς και των εκφοβιστικών ή παρενοχλητικών  συμπεριφορών, στην παρακολούθηση της άμεσης αντιμετώπισης  των φαινομένων αυτών (εν τη γενέσει τους και  πριν γιγαντωθούν) και στην προστασία των καταγγελλόντων από αντίποινα, μέσω της διασφάλισης της ανωνυμίας τους . 

Ειδικότερα, η δράση και οι αρμοδιότητες του  Συμβούλου Ακεραιότητας εκτείνονται  σε τρεις άξονες:

1.        Υποστηρικτικός άξονας, για εξατομικευμένη συμβουλευτική συνδρομή σε ζητήματα δεοντολογίας και ακεραιότητας που αντιμετωπίζουν οι υπάλληλοι κατά την ενάσκηση των υπηρεσιακών τους καθηκόντων (όπως προβλέπονται από την ανωτέρω εκτεθείσα -και κάθε άλλη σχετική- νομοθεσία), για προστασία από εκφοβισμούς υπαλλήλων-μαρτύρων που καταγγέλλουν περιπτώσεις απάτης και διαφθοράς σε συγκεκριμένους τομείς της  διοικητικής δράσης, και χειρισμού –διερεύνησης αυτών υπό όρους  εμπιστευτικότητας  (whistle-blowing – Οδηγία (ΕΕ)2019/1937 του ΕΚ και του Συμβουλίου της 23-10-2019).

2.        Ενημερωτικός άξονας, για ενημέρωση και εκπαίδευση  του προσωπικού σε θέματα δεοντολογίας και ακεραιότητας και ανάπτυξη πολιτικών  και εργαλείων ενίσχυσης της ακεραιότητας και της διαφάνειας (πχ. Κώδικες Δεοντολογίας, Κανονισμοί Διαχείρισης Φαινομένων Σύγκρουσης Συμφερόντων, Πολιτική Δώρων, Πρωτόκολλα Αντιμετώπισης Περιστατικών Απάτης και Διαφθοράς, Κινδύνων  διαφθοράς και απάτης κλπ).

3.      Συμβουλευτικός  Άξονας,  για υποστήριξη της Διοίκησης των Φορέων, των Μονάδων Εσωτερικού Ελέγχου και των αρμόδιων για το ανθρώπινο δυναμικό  Μονάδων, με την διατύπωση προτάσεων για  την εφαρμογή πολιτικών,  εργαλείων και προτύπων  ενίσχυσης της ακεραιότητας και διαφάνειας, διαχείρισης  κινδύνων  διαφθοράς και απάτης,  άσκησης ή αντιμετώπισης δραστηριοτήτων επιρροής (Lobbying-ν.4829/2021/ΦΕΚΑ΄166/10-9-2021) και επίλυσης ζητημάτων Κανονισμού Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων (ν. 4624/ΦΕΚ Α 137/29.08.2019 -GDPR).

Ήδη η Περιφέρεια Κρήτης  έχει προκηρύξει τη θέση Συμβούλου Ακεραιότητας και τη θέσπιση του αντίστοιχου Αυτοτελούς Γραφείου, ενώ η Εθνική Αρχή Διαφάνειας υπέγραψε Μνημόνιο Συνεργασίας με το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας στις 5-4-2022 για  παροχή τεχνογνωσίας  σε θέματα εσωτερικού ελέγχου, διαφάνειας, καταπολέμησης της απάτης και διαφθοράς  και σύστασης Αυτοτελούς Γραφείου Συμβούλου Ακεραιότητας στο συγκεκριμένο ΑΕΙ. Αναμένεται η δραστηριοποίηση και άλλων Φορέων προς την κατεύθυνση αυτή .

Αναγκαία συνθήκη για την επιτυχία του θα ήταν να αγκαλιαστεί ο νέος Θεσμός σύντομα από τις Υπηρεσίες   και τους υπαλλήλους, ώστε  η Δημόσια Διοίκηση   να λειτουργεί  και αποτελεσματικά και με τις υγιείς συνθήκες εργασίας που οφείλει να παρέχει. Η Κοινωνία φαίνεται  πως είναι έτοιμη για την αλλαγή Κουλτούρας Ακεραιότητας. Μένει να την αφουγκραστούν και οι Δημόσιοι  Φορείς, που έχουν ως Αποστολή  την ικανοποίηση των δημόσιων αναγκών με όρους αποτελεσματικότητας  και προστασίας του Κράτους Δικαίου, και να ενεργήσουν ανάλογα .

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

 Εθνική Αρχή Διαφάνειας, (2021),Οδηγός διαχείρισης Διαφθοράς και Απάτης, https://aead.gr/images/manuals

ΕΚΔΔΑ, (2021), Εκπαιδευτικό Υλικό, Πρόγραμμα Πιστοποίησης Επαγγελματικής Επάρκειας Συμβούλων Ακεραιότητας , Ταύρος,  ΕΚΔΔΑ -ΙΜΕΠ. |

Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής, (2015), Ο Ευρωπαϊκός Κώδικας Ορθής Διοικητικής Συμπεριφοράς,  https://www.ombudsman.europa.eu/el/publication/el/3510

Συνήγορος του πολίτη, (2010)  Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΗΓΟΡΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΣΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΠΑΡΕΝΟΧΛΗΣΗΣ (2006 – 2010), https://www.synigoros.gr ›

Υπουργείο Εσωτερικών, (2011), Εγχειρίδιο Συμβουλευτικής προς Εργαζόμενες, Εργοδοσία & Κοινωνικούς Φορείς -Δεν ανεχόμαστε την Σεξουαλική Παρενόχληση στο χώρο  εργασίας, Αθήνα, Γενική Γραμματεία Ισότητας Φύλων, https://docplayer.gr/7066-Den-anehomaste-ti-sexoyaliki.html 

Γεωργιάδου, Ν.,(2020), « Η ηθική και ψυχολογική παρενόχληση στο χώρο εργασίας (mobbing)», σε  Τιμητικό Τόμο Τραυλού Τζανετάτου, Οικονομία - Τεχνολογία - Δίκαιο και εργασία,  Αντ. Σάκκουλας Αθήνα-Θεσσαλονίκη, σ. 77-79

Δεσποτόπουλος, Κ., (1978),  «Θέματα ηθικής» από Μελετήματα Φιλοσοφίας,   Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα,  σελ.53.

Μαργαρίτης Μ.& Μαργαρίτη Ά.,  (2020), Ποινικός Κώδικας:Ερμηνεία-Εφαρμογή, Αθήνα , Π.Ν.Σάκκουλας, σ. 903 επ   .

Νικολαΐδης,  Α., (2009) Κοινωνική Ηθική, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα, σελ. 15 επ.

Πετσαλάκη, Μ., (2021), Πιστοποίηση Επαγγελματικής Επάρκειας Συμβούλων Ακεραιότητας , ΕΚΔΔΑ

 Πετσαλάκη, Μ., (2021), Προστασία των υπαλλήλων από τον  Εργασιακό εκφοβισμό-MOBBING (Υπό το πρίσμα της Διάταξης Εισαγγελέως Πλημμελειοδικών  Πατρών  315/2020), intranet -ενδοϋπηρεσιακή δημοσίευση

Borchardt, K.D., (2011), Το αλφάβητο του δικαίου  της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης,  https://eclass.unipi.gr/modules/document/file.php/DES114/ToalfabitotoudikaioutisEE.pdf.

Δέδε, Ι., (2017),Φαινόμενο Mobbing- Εργασιακός Εκφοβισμός, Ενημέρωση ΙΝΕ ΓΣΕΕ, τ. 238, Νοε-Δεκ. 2017, σελ. 6-12, https://www.academia.edu/

Διεθνής Διαφάνεια-Ελλάς, (2020), Κείμενο θέσεων #2/2020   Αποτελεσματική ενσωμάτωση της  οδηγίας της ΕΕ για την προστασία των  whistleblowers : Ανάλυση και προτάσεις , https://www.transparency.gr   

Ερμίδου,Α. ( 2021),  Η Παρενόχληση στο χώρο εργασίας και  οι δυνατότητες

     έννομης προστασίας,  https://ende.gr/%CE%B7

Καρούζος, Ι.,  (2021), Mobbing, Ηθική/ψυχολογική παρενόχληση στον εργασιακό χώρο,  https://dikigorosergatologos.gr/

  Διάταξη Εισαγγελέως Πλημμελειοδικών  Πατρών 315/2020, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ