Ο λαϊκισμός στην Ευρώπη, η κατεύθυνση της ενοποίησης

του Γιώργου Α. Ζερβάκη *

Κυρίαρχο στοιχείο στην καταγεγραμμένη πορεία του ενοποιητικού σχεδίου στην ευρωπαϊκή ιστορία, είναι οι αρχές και αξίες της φιλελεύθερης δημοκρατικής παράδοσης. Η εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ενοποίησης, είναι μια διαρκής εξέλιξη, στο αποτύπωμα της οποίας φαίνεται η αναγκαιότητα της Ευρώπης να απαντήσει στην ιστορική πρόκληση: Ομοσπονδιακή προοπτική και φεντεραλισμός ή λογικές εθνικών διαδρομών και εν τέλει διαιρετικών αντιλήψεων; Και ποια είναι η δυνατότητα σήμερα του λαϊκισμού και της δημαγωγίας στην σημερινή ευρωπαϊκή πραγματικότητα;

Από τις αρχές της προηγούμενης 10ετίας,  χώρες που επι μισό αιώνα βρέθηκαν πίσω από τα τεχνητά τείχη του ολοκληρωτισμού και του υπαρκτού σοσιαλισμού, επέλεξαν μετά την πτώση των καθεστώτων αυτών, να βρεθούν εντός της Ε.Ε., να έχουν μια ευρωπαϊκή πορεία που έχει ως βασικά στοιχεία το κράτος δικαίου, το δημοκρατικό πλαίσιο λειτουργίας, τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και ελευθερίες. Σήμερα, σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης υπάρχουν φαινόμενα που αποδυναμώνουν την δημοκρατική λειτουργία, την δικαιοσύνη, την ελεύθερη βούληση και έκφραση. Τα χαρακτηριστικά παραδείγματα της Ουγγαρίας και της Πολωνίας δείχνουν ότι μέσα από την διαμόρφωση ενός εθνικολαϊκιστικού λόγου, ενισχύονται διαιρετικές λογικές και φυγόκεντρες δυνάμεις. 

Το παράδειγμα της Μεγάλης Βρετανίας, όσων επένδυσαν στην εύκολη λύση της αποχώρησης χωρίς κόστος, βασίστηκε σε έναν αδιέξοδο λαϊκισμό, που δεν μπορούσε να αποτελέσει λύση. Ο ευρωσκεπτικισμός, διανθισμένος με ψήγματα επιστροφής στην Ευρώπη των διαιρέσεων, δεν μπορεί να απαντήσει με πειστικότητα στις προκλήσεις με τις οποίες βρίσκονται αντιμέτωπα σήμερα  τα ευρωπαϊκά κράτη.

Ο λαϊκιστικός παροξυσμός όσων σχεδίασαν πολιτικά το Brexit και επένδυσαν σε αυτό, από τον Κάμερον έως τον Τζόνσον, διαμορφώθηκε από ακραία σενάρια για μια Βρετανία χωρίς τις δεσμεύσεις της ΕΕ. Είναι τέτοιας κλίμακας ο λαϊκισμός των βρετανικών πολιτικών ελίτ, που επιζητώντας την αποδέσμευση από την ΕΕ, αναζητούν μοναχικό εθνικό ρόλο στην παγκόσμια σκηνή.

Ένας Βρετανικός λαϊκισμός που επιδιώκει να ακολουθεί μια πολιτική που εκτός των εμμονών της σε λογικές διαίρεσης, βρίθει και αντιφατικοτήτων. Η πιο κραυγαλέα από αυτές, είναι η επιστροφή σε μια «αυτόνομη» εθνική διαδρομή, αποκομμένη από τον ισχυρότερο εμπορικό συνασπισμό στον κόσμο, την ΕΕ.

Από την άλλη πλευρά, ο Ρωσικός ηγεμονισμός, όπως χαρακτηρίζεται σε όλη αυτή την διαδρομή εναλλασσόμενων και επικαλυπτόμενων ρόλων του Πούτιν, αποτελεί μια άλλη εκδοχή καθεστωτικού λαϊκισμού. Το Κρεμλίνο, προσδιορίζοντας τις πάνω από 200 τροποποιήσεις σε μια Συνταγματική Αναθεώρηση με μόνο στόχο την παραμονή του Πούτιν στην εξουσία έως το 2036, διαμορφώνει την σύζευξη εθνικολαϊκισμού με την εγκαθίδρυση προσωποπαγούς εξουσίας. Οι αντιλήψεις αυτές οδήγησαν τον Ρώσο Πρόεδρο στην προκήρυξη δημοψηφίσματος για την αλλαγή του ορίου των δυο συνεχόμενων προεδρικών θητειών, προβλέποντας την ευχέρεια διορισμού του Πρωθυπουργού από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Με άλλα λόγια, τον πλήρη και απόλυτο έλεγχο Δικαστικών και Εισαγγελικών Αρχών, διαιωνίζοντας για τον Πούτιν έναν ισόβιο πολιτικό ρόλο.

Με τον ήδη αυταρχικό, ηγεμονικό πολιτικό του χαρακτήρα, ο Πούτιν επιδιώκει μια ενίσχυση των ήδη υπερβολικών εξουσιών που διαθέτει, ζητώντας αυτές στο όνομα της κρατικής σταθερότητας, με αντιπολιτευόμενα κόμματα υπό επιτήρηση και διαρκή έλεγχο, να κάνουν λόγο για ένα συνταγματικό πραξικόπημα και ένα δημοψήφισμα παρωδία. Στοιχεία που απομακρύνουν την Ρωσία από τον χαρακτήρα ενός σύγχρονου αστικού, δημοκρατικού κράτους.

Με τον λαϊκισμό και την δημαγωγία να διαμορφώνονται, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει μια ιστορική ευκαιρία, να αλλάξει την εικόνα της, να αντικαταστήσει την θεσμική αδράνεια και την στασιμότητα που περικλείει ο διακυβερνητικός χαρακτήρας, δημιουργώντας ελλείμματα στην ενοποιητική διαδικασία. Απέναντι σε καίριες πρωτοβουλίες, όπως αυτή του γαλλογερμανικού άξονα, η υπονόμευση της Κοινοτικής Ευρώπης από ποικίλες δυνάμεις που εκφράζουν τον αναθεωρητισμό των λαϊκιστικών κατευθύνσεων, έχει μόνο μια απάντηση. Την ενίσχυση του σχεδίου για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, που έχει ως βάση δημοκρατικής αναφοράς την εθελούσια μεταβίβαση εθνικής κυριαρχίας σε υπερεθνικό επίπεδο.

* Ο κ. Γιώργος Α. Ζερβάκης, είναι εκπρόσωπος των Ευρωπαίων Φεντεραλιστών Κρήτης. Το άρθρο έχει γραφεί για τον ιστότοπο Cretalive.gr