O Εγκέλαδος που μάδαγε μαργαρίτες

Του Κωστή Ε. Μαυρικάκη*

Όχι, ο τίτλος της παρούσας επιφυλλίδας δεν είναι απόσπασμα από κάποιο δοκίμιο του Χόρχε Λουίς Μπόρχες. Θα μπορούσε όμως αφού σχετίζεται με τον τρόμο.

Μέχρι και τον περσινό Φεβρουάριο του 2022 μια απόλυτη βεβαιότητα ανατράπηκε σε ολόκληρο τον κόσμο. Μέχρι τότε, είχαμε πιστέψει ότι ο πόλεμος στην Ευρώπη ήταν μόνο ένα φάντασμα του παρελθόντος και ότι για εκείνον θα διάβαζαν μόνον στις μελανές σελίδες της Ιστορίας, οι επόμενες γενιές. Η τελεσιδικία αυτής της βεβαιότητας κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος με την επιστροφή του ίδιου εφιάλτη που νομίζαμε ότι θα εξέλιπε οριστικά μετά το Β’ παγκόσμιο πόλεμο. Γενικά, οι βεβαιότητες σ’ ένα αειδίνητο κόσμο δεν κάνουν καθόλου καλό: Θρυμματίζουν την κοινή λογική όταν αυτές διαψεύδονται σαν πλάνες. Το ‘χε πει εξάλλου και ο μακαρίτης ο Λατίνος Οβίδιος συμμεριζόμενος τις υποψίες του Ηράκλειτου: Nil homini certum est. Αλλά, θα μου πείτε, αυτά ισχύουν στους ανθρώπους. Ακριβώς το ίδιο ισχύει και στη Φύση. Η βεβαιότητα είναι καλύτερη από την απογοήτευση, αλλά ο σοφός «γηράσκει αεί αναθεωρών» έγραψε και ο ποιητής Αναγνωστάκης. Κάνω αυτές τις σκέψεις, διαβάζοντας τις πρόσφατες δηλώσεις δύο κατά άλλα εξαίρετων Ελλήνων επιστημόνων (ο  εις μάλιστα παλιός εράσμιος καθηγητής μου στο ΕΜΠ), του κ. Ευθύμη Λέκκα και του κ. Παν. Καρύδη. Είπαν λοιπόν οι δυο λαμπροί Έλληνες επιστήμονες, ότι «δεν πρόκειται να δούμε σεισμούς 8 R στην Ελλάδα» και ότι εάν αυτό συμβεί «με πιθανότητα μία στις 10.000, θα είναι σε θαλάσσιο χώρο». Λίγα εικοσιτετράωρα πριν από αυτές τις δηλώσεις, ο κ. Κώστας Συνολάκης είπε ότι «το ελληνικό τόξο μπορεί να δώσει σεισμό μέχρι και 8,5 R» και ότι «είμαστε ήδη στο «παράθυρο» του αιώνα». Ο κ. Παν. Καρύδης είναι ομότιμος καθηγητής Αντισεισμικής Τεχνολογίας του ΕΜΠ, ο κ. Λέκκας καθηγητής Δυναμικής Τεκτονικής και Εφαρμοσμένης Γεωλογίας και κυρίως πρόεδρος του ΟΑΣΠ, ενώ ο διαπρεπής Ακαδημαϊκός κ. Κ. Συνολάκης είναι καθηγητής Φυσικών καταστροφών και Υδρομηχανικής, αλλά κυρίως πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή στην Ελλάδα και εκπρόσωπος της χώρας στα διεθνή forum. 

Οι διιστάμενες αυτές απόψεις, αν μη τι άλλο θέτουν το μέσο έλληνα πολίτη ενώπιον μιας πελώριας σύγχυσης. Αλλά κυρίως εμφανίζουν εκπροσώπους Επιστήμης της επίσημης Πολιτείας με μια διπλή γλώσσα. Βέβαια αυτή η εικόνα στον κλάδο των γεωεπιστημών, και ιδιαίτερα της τεκτονικής σεισμολογίας, έρχεται από πολύ μακριά: 

Η Αθηνά καταπλακώνει με τη Σικελία το Γίγαντα Εγκέλαδο. Παράσταση εμπνευσμένη από το γνωστό μύθο της Γιγαντομαχίας που κοσμεί τον τοίχο του εργαστηρίου Τεχνικής Σεισμολογίας & Αντισεισμικών Κατασκευών του ΕΜΠ στην πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου.

Είναι γνωστές από το μακρινό παρελθόν οι παροιμιώδεις κόντρες, χωρίς προσχήματα, του επιστημονικού κλάδου, οι οποίες προφανώς μόνο από καθαρά επιστημονικά ευρήματα δεν εκπορεύονται. Όμως, δεν υπάρχουν μόνον οι ανυποψίαστοι Έλληνες πολίτες. Υπάρχουν και εκείνοι που μπορούν να διακρίνουν με μικρά έστω ψήγματα πιθανοτήτων που βρίσκεται η όχθη της αλήθειας. 

Το να δίνουν την ημερήσια διάταξη στην επιστήμη οι κανόνες τηλεθέασης, καλώντας σε να απαντήσεις σε πρακτικά ερωτήματα του μέσου ανθρώπου, αναλαμβάνοντας ρίσκο για διάψευση, είναι περίπου το ίδιο με το να υιοθετείς λογικές εφησυχασμού της Πολιτείας και της Κοινωνίας. Αναρωτιέμαι, επί της ουσίας, σε τι διαφέρει το ζέον ερώτημα «αν υπάρχει πιθανότητα να γίνει μεγάλος σεισμός στον ελληνικό χώρο»  από το ερώτημα περασμένων δεκαετιών προς τον εκάστοτε πρωθυπουργό «αν υπάρχει πιθανότητα να γίνει ...υποτίμηση της δραχμής». Και οι δυο εφησυχαστικές απαντήσεις, μπορούσαν να ανατραπούν από τα γεγονότα αυτοστιγμή. Αν μη τι άλλο προγνώσεις με επικίνδυνα ρίσκα διάψευσης, δεν συνιστούν στάση υπευθυνότητας. Είναι γνωστή από τα μακρινά χρόνια η γεωλογική ιστορία του ελληνικού τόξου και οι τραγωδίες μας από τον Εγκέλαδο. Όμως σε αυτή τη χώρα διακρινόμαστε περισσότερο για την κοντή και επιλεκτική μνήμη. Μέχρι και πριν από λίγα χρόνια οι περιοχές της Κοζάνης και των Γρεβενών θεωρούνταν άσειστες, ώσπου ήρθε ο μεγάλος σεισμός των 6,6 R το 1995 για να καταστρέψει ολόκληρα χωριά και να αναθεωρηθεί ως προς τις επικινδυνότητές του ο ελληνικός σεισμοτεκτονικός χάρτης. Αυτό είναι μόνο ένα μικρό παράδειγμα για τις βεβαιότητες, που χωρίς οίκτο ο Εγκέλαδος μετατρέπει σε αστείες πλάνες. Το να λες δημόσια ότι δεν πρόκειται να δούμε σεισμό πάνω από 8 R στην Ελλάδα, σε ηπειρωτικό  χώρο, ισοδυναμεί περίπου με το να κλείνεις το μάτι στον εφησυχασμό Πολιτείας και Κοινωνίας. 

Ο Εγκέλαδος έχει αποδείξει ότι δεν υπακούει σε μαθηματικά και πιθανολογικά μοντέλα και ανά πάσα στιγμή μπορεί να διαλύσει υποθέσεις, σχεδιασμούς και βεβαιότητες.  Ο σεισμός στη γειτονική χώρα, θα πρέπει να μας ξυπνήσει από τον πάγιο εφησυχασμό. Ασφαλώς και είμαστε αναφανδόν πολύ-πολύ πιο μπροστά και πιο θωρακισμένοι με τους κανονισμούς σκυροδέματος και την ποιότητα των κατασκευών μας σε σχέση με την Τουρκία. Όμως, δεν είναι μόνο αυτοί δυστυχώς οι παράμετροι που μας καθιστούν ασφαλείς. Θέλουμε πολύ-πολύ δρόμο για να αποκτήσει ακόμη η κοινωνία την Ιαπωνική Παιδεία της προσεισμικής άμυνας. Αυτό είναι ίσως το πιο δύσκολο κομμάτι που πρέπει να τολμήσει άμεσα η Πολιτεία μέσα από το νεοσύστατο υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας.

Έχουν περάσει πολλά χρόνια που η Ελλάδα κτυπιέται ανελέητα, ακόμη και σε περιοχές που απουσίαζαν από την επικινδυνότητα των σεισμικών χαρτών. Αλλεπάλληλα σεισμικά γεγονότα λαβώνουν οικτρά τις τελευταίες δεκαετίες τη χώρα. Σεισμοί που κόστισαν σε ανθρώπινες ζωές, σε ξεριζωμούς από τις εστίες. Μια ανελέητη προσφυγιά στον ίδιο σου τον τόπο, χωρίς πόλεμο. Το βλέπουμε σήμερα στη δοκιμαζόμενη Τουρκία. Βιβλικές σκηνές απόλυτου εθνικού θρήνου, σπαραξικάρδιοι αποχωρισμοί, χωρίς εξορία, από τις εστίες σου. Εκατόμβες ανθρωπίνων ζωών, και αποδεκατισμοί της οικονομίας. Αυτά τα Βιβλικά γεγονότα δίπλα μας ας μας διδάξουν περισσότερο. Έχουμε συνηθίσει να ξεχνάμε πολύ γρήγορα, ακόμη κι αν πρόκειται για την ίδια μας την εθνική επιβίωση. 

Η εντύπωση, ότι μια μεγάλη καταστροφή είναι ένα μακρινό ή ανύπαρκτο ενδεχόμενο, από τη στιγμή που αυτό προωθείται και από επίσημα χείλη, δημιουργεί μια ψευδαίσθηση ασφαλείας. Και αυτό, γιατί συχνά πυκνά, στα ύπουλα κτυπήματά του, ο σεισίχθονας και γαιοκράτης Εγκέλαδος κάτω από τη χώρα, έρχεται σε ώρες ανύποπτες για να ταράξει τον αλαζόνα ύπνο μας και να μας προσγειώσει στη βιαιότητα της «εύσειστης» ζωής μας με ασύλληπτες συλλογικές τραγωδίες. Οι λογαριασμοί του Εγκέλαδου με τους από πάνω του και στη χώρα μας, είναι παντοτινά ανοιχτοί. Μας μένει μόνο ένα πράγμα: Η πρόνοια και η διαρκής επιστράτευση της υποψίας, που ισοδυναμεί με απόλυτη βεβαιότητα, ότι ένας επόμενος μεγάλος σεισμός είναι εδώ. Ας μην είμαστε τόσο σίγουροι ότι θα είναι μόνο στη θάλασσα. Πρέπει επί τέλους, συλλογικά και ατομικά, να μάθουμε να δρούμε ως Προμηθείς, και όχι ως Επιμηθείς…

(*) Ο κ. Κωστής Ε. Μαυρικάκης είναι Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ