Νέο Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ)

Του Ζαχαρία Δοξαστάκη

 

  Η διαχείριση των αποβλήτων συμβάλλει στη βιώσιμη εξέλιξη μιας κοινωνίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση( ΕΕ) έχει θέσει βασικούς στόχους για την προστασία του περιβάλλοντος και τη διασφάλιση της ανθρώπινης ύπαρξης.
Η αφομοίωση και η αδρανοποίηση των παραγόμενων απορριμμάτων από το περιβάλλον δεν επιτυγχάνεται  σε απόλυτο βαθμό  και για το λόγο αυτό επιβάλλεται η αναζήτηση και εφαρμογή ορθολογικών και περιβαλλοντικά αποδεκτών μεθόδων διαχείρισής τους. Μία μέθοδος επεξεργασίας Αστικών Στερεών Αποβλήτων ( ΑΣΑ) πρέπει να ικανοποιεί βασικούς στόχους όπως:

• Να είναι περιβαλλοντικά συμβατή.

• Να είναι οικονομικά και κοινωνικά αποδεκτή.

   Απαίτηση όλων είναι η εύρεση της χρυσής τομής , της βέλτιστης λύσης που θα ικανοποιεί την ανάγκη για την αποτελεσματική και υγειονομικά ορθή διαχείριση των στερεών αποβλήτων , πάντα στο πλαίσιο που καθορίζει η ευρωπαϊκή και εθνική έννομη τάξη για θέματα περιβάλλοντος. 

   Ο στρατηγικός σχεδιασμός , η αναδιάρθρωση των οργανωτικών δομών και η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών , εκ των πραγμάτων, αποτελούν τη βάση, τη λυδία λίθο, στα οποία θα βασιστούν τα σύγχρονα συστήματα διαχείρισης.

   Η Τοπική Αυτοδιοίκηση και των δύο βαθμών , αποφασίζει για τα μέσα και τις εγκαταστάσεις που θα χρησιμοποιηθούν, με τέτοιο τρόπο , ώστε να διασφαλίζονται η οικονομικότητα , η δημόσια υγεία και η προστασία του περιβάλλοντος από τη διαχείριση των απορριμμάτων.

   Η βέλτιστη χωροθέτηση των μονάδων διαχείρισης των αστικών αποβλήτων, είναι σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζεται στη λήψη αποφάσεων. Ο στρατηγικός σχεδιασμός ενός αποτελεσματικού συστήματος διαχείρισης εξαρτάται πρωταρχικά από την επιλογή του χώρου εγκατάστασης και λειτουργίας των Μονάδων Επεξεργασίας Αποβλήτων ( ΜΕΑ). Προκειμένου λοιπόν να είναι επιτυχημένη η λειτουργία της εγκατάστασης και η επένδυση παραγωγική , θα πρέπει να ακολουθηθεί μια ορθολογική διαδικασία λήψης των αποφάσεων.

   Η Κυβέρνηση και συγκεκριμένα το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας( ΥΠΕΝ), έθεσε τον περασμένο Αύγουστο σε δημόσια διαβούλευση το νέο Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων ( ΕΣΔΑ) , το οποίο καθορίζει τη στρατηγική , τις πολιτικές και τους στόχους για τη διαχείριση των αποβλήτων σε εθνικό επίπεδο και αφορά την περίοδο 2020-2030. Η σύνταξή του αποτελεί υποχρέωση της χώρας μας και όσον αφορά  τη διαχείριση των αστικών αποβλήτων είναι εναρμονισμένο με την Οδηγία 2018/851 της ΕΕ. Το ΕΣΔΑ μετά τη διαβούλευση και την οριστικοποίησή του εγκρίνεται με σχετική πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 83 του Ν. 4685/2020. 

Στόχοι του νέου ΕΣΔΑ

1. Το ποσοστό ταφής των απορριμμάτων να είναι μικρότερο του 10%  το 2030( πέντε χρόνια νωρίτερα από την κοινοτική υποχρέωση)
2. Αύξηση της ανακύκλωσης στο 55% το 2025 και στο 60% το 2030.
3. Χωριστή διαλογή του οργανικού κλάσματος των αποβλήτων ( καφές κάδος).
4. Δημιουργία μέχρι  το 2030 ,  43 ΜΕΑ και 43-46 Μονάδων Επεξεργασίας Βιοαποβλήτων ( ΜΕΒΑ).
5. Κατασκευή 4 μονάδων παραγωγής ενέργειας( η μία στην Κρήτη), για την καύση  των υπολειμμάτων ΜΕΑ,RDF, SRF.
6. Εφαρμογή του συστήματος Πληρώνω Όσο Πετάω ( Pay As You Throw).

   Παρατηρήσεις για το νέο ΕΣΔΑ

   Αξιολογώντας τον ισχύοντα μέχρι και σήμερα ΕΣΔΑ του 2015, διαπιστώνεται ότι τα ποσοστά ανακύκλωσης είναι απογοητευτικά και καταγράφεται δραματική ύστερηση εναρμόνισης του ελληνικού δικαίου με την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Επίσης ο βαθμός υλοποίησης των στόχων του είναι σχετικά χαμηλός. Οι αδυναμίες αυτές , κατά κύριο λόγο οφείλονται στην έλλειψη στρατηγικής.

   Όσον αφορά, τώρα, τις προβλέψεις του νέου ΕΣΔΑ , οι κατευθύνσεις του για όλες τις κατηγορίες και τα ρεύματα αποβλήτων ( λάσπες, επικίνδυνα απόβλητα, βιομηχανικά, υλικά κατεδαφίσεων κά) , είναι στη σωστή κατεύθυνση. Ακόμη η πρόβλεψη για την υιοθέτηση του συστήματος PAYT, Pay As You Throw( Πληρώνω Όσο Πετάω) , αξιολογείται στα θετικά σημεία της πρότασης, αρκεί η πολιτεία να εξασφαλίσει τους αναγκαίους μηχανισμούς  και πόρους για την επιτυχία του προγράμματος.  Το σύστημα PAYT είναι ένα σύστημα τιμολόγησης των δημοτικών τελών καθαριότητας, το οποίο βασίζεται στην αρχή « ο ρυπαίνων πληρώνει». Το ισχύον σήμερα  σύστημα βασίζεται στα τετραγωνικά μέτρα  κάθε ηλεκτροδοτούμενου κτίσματος. Αποτελεί μια άμεση  συσχέτιση της ποσότητας των παραγόμενων αποβλήτων με τα τέλη που καλείται να πληρώσει ο « παραγωγός». Όσο περισσότερα σύμμεικτα ΑΣΑ τόσο περισσότερα τα τέλη, όσο περισσότερα καθαρά ανακυκλώσιμα , τόσο λιγότερα τέλη. Ο Δήμος Χερσονήσου , το 2012, εφάρμοσε πιλοτικό πρόγραμμα για το σύστημα PAYT , με τη συνεργασία ξενοδοχειακών μονάδων  5 και 4 αστέρων, της περιοχής. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Υπήρξαν μονάδες που πέτυχαν να ανακυκλώσουν, σε ποσοστό 100%, τα  παραγόμενα οργανικά απόβλητα

   Μετά από σχολαστική μελέτη της πρότασης για το νέο σχεδιασμό διαχείρισης των αποβλήτων, προτείνουμε συγκεκριμένες παρατηρήσεις και τροποποιήσεις, που βελτιώνουν την εφαρμογή και την αποτελεσματικότητα του σχεδίου, όπως:

1. Δεν υπάρχει σαφής αναφορά στην υιοθέτηση βασικών στόχων της Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ.
2. Η επιλογή κατασκευής 27 μονάδων επεξεργασίας αποβλήτων, μέχρι το 2023, με το σύστημα ΣΔΙΤ, αποτελεί μια αντιοικονομική  και ασύμφορη απόφαση.
3. Δεν ενσωματώνει πλήρως τους παγκόσμιους και ευρωπαϊκούς  στόχους για τη διαχείριση των ΑΣΑ και δεν διατρέχεται από τις αρχές της πρόληψης και της  μείωσης των ΑΣΑ. Βασίζεται, κατά κύριο λόγο, στη δημιουργία των αναγκαίων υποδομών με τη  μέθοδο ΣΔΙΤ( Σύμπραξη Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα) .
4. Θεωρεί την « ανάκτηση ενέργειας» ( στην ουσία καύση) απαραίτητη για την επίτευξη της μείωσης των υπολειμμάτων. Οι ΟΤΑ , λόγω της επιλογής της καύσης θα επιβαρυνθούν πάνω από 80 εκ.€. Από την ανάλυση στοιχείων σε διάφορες περιφέρειες( Αττική,, Κρήτη), φαίνεται καθαρά, ότι μπορεί να αποφευχθεί η καύση.Κάθε μορφής ενεργειακή αξιοποίηση , μέσω της καύσης δευτερογενών καυσίμων, πρέπει να απορριφθεί , γιατί είναι διεργασία υψηλής περιβαλλοντικής  όχλησης.
5. Για να αποφύγει την καύση πρέπει να προχωρήσει, ο σχεδιασμός, εντατικά και αποφασιστικά σε ουσιαστικές δράσεις , όπως η πρόληψη, ανακύκλωση και κομποστοποίηση στην πηγή.
6. Επαναπροσδιορισμός του σχεδιασμού του συστήματος Διαλογής στην Πηγή(  ΔσΠ). Η ΔσΠ είναι ο διαχωρισμός συγκεκριμένων κατηγοριών απορριμμάτων εκεί που παράγονται( στο σπίτι, εργασία , κατάστημα, ξενοδοχεία κλπ), ώστε στη συνέχεια να γίνει συλλογή , ανακύκλωση και κομποστοποίηση. Η ΔσΠ είναι ο πιο απλός και οικονομικός τρόπος διαλογής των απορριμμάτων. Η επιτυχία του συστήματος ΔσΠ προϋποθέτει την ενημέρωση και συμμετοχή των πολιτών.
7. Συγκεκριμενοποίηση και αποτύπωση με σαφήνεια στο νέο ΕΣΔΑ του οράματος και της φιλοσοφίας για την ολική διαχείριση των απορριμμάτων. 

Διασφάλιση της αποκεντρωμένης διαχείρισης των αποβλήτων.

8. Ο σχεδιασμός είναι υπέρμετρα φιλόδοξος και σε πολλά σημεία του μαξιμαλιστικές.

       Το επόμενο χρονικό διάστημα και μέχρι την έγκριση του σχεδίου από το Υπουργικό Συμβούλιο, πρέπει να εξαντληθεί ο διάλογος , να κατατεθούν από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς(  κεντρική διοίκηση, αυτοδιοίκηση, οργανώσεις περιβάλλοντος κλπ) προτάσεις , ώστε να προκύψει ένα άρτιο και σύγχρονο και φιλοπεριβαλλοντικό πλαίσιο για τη διαχείριση των ΑΣΑ την επόμενη δεκαετία.