Μια κρίσιμη παρέμβαση του Γιάνη Βαρουφάκη

του Πέτρου Μηλιαράκη*

Προσφάτως ο Γραμματέας του ΜέΡΑ 25 Γιάνης Βαρουφάκης διατύπωσε τις απόψεις του ως προς το μακροσύστημα και το ευρωσύστημα, με κείμενό του που το τιτλοφορεί: «μία νομισματική πολιτική που θα ανακούφιζε την πλειοψηφία εδώ και τώρα». Κατακλείδα του κειμένου αυτού είναι ότι: «οι κεντρικές τράπεζες δεν χρειάζεται να επιλέξουν μεταξύ του πληθωρισμού και της ύφεσης. Εδώ και τώρα μπορούν να επιλέξουν νομισματική πολιτική που δεν πλήττει την πλειοψηφία, που την προστατεύει από την ακρίβεια, και που, μάλιστα, ενισχύει τους πιο ευάλωτους. Θα την επιλέξουν; Προφανώς και όχι καθώς η πολυδιαφημισμένη ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών δεν είναι τίποτα άλλο από την θεσμοθέτηση της πλήρους εξάρτησής τους από τα συμφέροντα των πολύ λίγων.»

Με βάση τις θέσεις του Γιάνη Βαρουφάκη μπορούν να υποστηριχθούν τα εξής:

Η ΜΠΟΥΡΖΟΥΑΖΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΧΡΗΜΑ

1) Με την παρακμή των φέουδων τον 13ο αιώνα οι «πλεονάζοντες» άνθρωποι, ως πρώτοι μετανάστες, ίδρυσαν τους δικούς τους οικισμούς-κώμες-παραπήγματα. Ήταν τα λεγόμενα «μπούργκους». Αυτά ακριβώς τα «μπούργκους», όπως μετεξελίχθηκαν, είναι σήμερα το Λονδίνο, το Παρίσι, η Βενετία! Στα «μπούργκους» κατοικούσαν οι λεγόμενοι αστοί, οι Bourgeois, που καθόρισαν τους μετέπειτα κοινωνικούς σχηματισμούς-τη μετέπειτα αστική τάξη! Με την ίδρυση της αστικής τάξης το χρήμα αρχίζει να αποκτά την έννοια του κεφαλαίου, όπως έχει διατυπωθεί από τον K.Marx. 

2) Η «διαχείριση του χρήματος», όμως, έχει πάντοτε συνέπειες. Είτε αναφερόμαστε στην απλή εμπορευματική παραγωγή στην προκαπιταλιστική εποχή, στον αρχικό καπιταλισμό και στη μετεξέλιξή του στον ιμπεριαλισμό και εν τέλει στο νεοφιλελευθερισμό και την ψηφιακή εποχή της παγκοσμιοποίησης.

3) Υπ’ όψιν ότι η εξέλιξη αυτή του χρήματος ως νομίσματος που επιβάλλεται άνωθεν ως κρατική επιταγή απλοποιείται στο «δόγμα Rothschild». Ο επιφανής αυτός τραπεζίτης ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα, διατύπωσε το αμίμητο δόγμα: «Άφησέ με ελεύθερο να εκδίδω και να ελέγχω τα χρήματα ενός έθνους και δεν με ενδιαφέρει ποιός ψηφίζει τους νόμους του»!

4) Ήδη έχει καταγραφεί ότι οι παγκόσμιες ροές χρήματος έχουν αναπτύξει μία αδιανόητη για πριν από 20 χρόνια ροή χρηματικών συναλλαγών, σε ποσοστό που πριν την κρίση του έτους 2008 έχει αύξηση περί το 6.000%, με ημερήσια ροή κεφαλαίου τα 130 δισ. δολάρια, όπως βεβαιώνει στη σχετική μελέτη του(1) ο Γκόρντον Μπράουν (Gordon Brown).

5) Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή που «προετοίμασε» το ευρώ από το 1989, υπό την ηγεσία του τότε Προέδρου Ζακ Ντελόρ (Jacques Delors), στις συνολικώς 210 σελίδες των θέσεων που διατυπώθηκαν, γίνεται αναφορά μεταξύ των άλλων και στα εξής:

α) Ότι σε μία νομισματική ένωση με σταθερές ισοτιμίες, με ένα κοινό νόμισμα, εκλείπει πλέον ο μηχανισμός των τιμών, ο οποίος εξισορροπεί τις διαφορές που προσαρμόζει τις συναλλαγματικές ισοτιμίες. Και ότι:

β) Η νομισματική πολιτική δεν θα παρέχει διορθωτικές παρεμβάσεις σε περίπτωση που υπάρξουν μεγάλες δομικές αποκλίσεις ή διαφορετικές περίοδοι ανάπτυξης μεταξύ των κρατών-μελών. Ωστόσο, για αντιμετώπιση κρίσης μπορεί να λαμβάνει χώρα μία «επεκτατική πολιτική» της Κεντρικής Τράπεζας, μέσω «ποσοτικής χαλάρωσης» (Quantitative Easing - QE).

Ο «ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΔΑΝΕΙΣΤΗΣ»- ΑΠΟ ΤΟ «ΥΛΙΚΟ ΕΥΡΩ» ΣΤΟ «ΨΗΦΙΑΚΟ ΕΥΡΩ»

1) Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 απέδειξε ότι: α) η οικονομία «έχει ξεφύγει» από την ικανότητα οποιουδήποτε κράτους, ώστε αυτοτελώς να μπορεί να διαχειριστεί την κρίση και ότι: β) επειδή η ΕΚΤ δεν είναι ο «τελευταίος δανειστής», το κράτος-μέλος του ευρωσυστήματος, θα πρέπει να προσφύγει στις «αγορές». Η προσφυγή όμως αυτή (ακούγεται ως έξοδος στις αγορές), δεν έχει ενιαία  επιτόκια, αλλά διαφορετικά για κάθε κράτος-μέλος της ευρωζώνης!Στην περίπτωση αυτή τίθεται και το ζήτημα του αξιόχρεου του κράτους και το ζήτημα του ύψους του επιτοκίου. Παρενθετικώς: εδώ θα πρέπει να γίνει αναφορά ότι πριν τη διαμόρφωση του ευρωσυστήματος, η Κεντρική Τράπεζα ήταν ο τελευταίος δανειστής, δηλαδή ο δανειστής εσχάτου ανάγκης («the lender of last resort»). Αυτή, όμως, η δυνατότητα για το ευρώ δεν υπάρχει. Η ΕΚΤ δεν είναι «πιστωτής εσχάτου ανάγκης»! Ιδού η «αναγκαιότητα των αγορών»! Ιδού δε και η δημιουργία του European Stability Mechanism (ESM), ήτοι του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ΕΜΣ), που είναι Διεθνής Οργανισμός, και εν τέλει «οιονεί τελικός δανειστής έσχατης λύσης» ή άλλως το για πολλούς ήδη λεγόμενο «Ευρωπαϊκό ΔΝΤ»… Ενταύθα υπ’ όψιν και ότι:

2) Στην τελευταία συνάντηση του Eurogroup (άτυπο Ενωσιακό Όργανο) επανατοποθετήθηκε το ζήτημα που αφορά στο «ψηφιακό ευρώ», με αναφορά στον ταχύ ρυθμό ψηφιοποίησης της παγκόσμιας οικονομίας. Πρόκειται για ανταλλαγή θέσεων σχετικά με τα τέσσερα θέματα που αφορούν στο «ψηφιακό ευρώ», όπως τέθηκαν στη συνάντηση του Eurogroup στις 12 Ιουλίου 2021.

Η ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΟΥ ΓΙΑΝΗ ΒΑΡΟΥΦΑΚΗ 

Ο Γραμματέας του ΜέΡΑ 25, με βάση το δεδομένο ότι η πανδημία έχει οδηγήσει σε ύφεση την οικονομία και ότι ο πληθωρισμός εμφανίζεται όλο και απειλητικότερος, επισημειώνει ότι οι κεντρικές τράπεζες δεν μπορούν να αποφασίσουν: «τι φοβούνται περισσότερο; τον πληθωρισμό ή νέαύφεση;». Έτσι, σύμφωνα με τον Γιάνη Βαρουφάκη, «καταφεύγουν στην τακτική του “περίμενε να δούμε”». Ως ιδιαίτερος δε γνώστης των οικονομικών, αλλά και με εμπειρίες πολύ σοβαρές στα ζητήματα της πολιτικής από το 2015,στο επίπεδο λήψης των κεντρικών αποφάσεων του ευρώσυστήματος – και του μακροσυστήματος, ο Γραμματέας του ΜέΡΑ 25 προτείνει μια προοδευτική αναθεώρηση των εργαλείων και των στόχων, που μπορούν να καταστήσουν τη νομισματική πολιτική, «αν όχι χρήσιμη, τουλάχιστον μη επιβλαβή για την πλειοψηφία». Εισηγείται δε τα εξής:

«Πρώτη κίνηση, η σοβαρή αναδιάρθρωση (δηλαδή κούρεμα) το δημόσιου και ιδιωτικού χρέους. Για σκεφτείτε το: Σήμερα, οι κεντρικοί τραπεζίτες καθηλώνουν τα επιτόκια στο μηδέν για να βοηθούν το μη βιώσιμο χρέος να μετακυλίεται στο μέλλον προσποιούμενοι ότι είναι βιώσιμο. Όμως αυτό είναι ανοησία καθώς κάποια στιγμή θα αναγκαστούν να αυξήσουν τα επιτόκια οπότε η αλήθεια θα εμφανιστεί, η φούσκα θα σκάσει. Όσο το καθυστερούν τόσο μεγαλύτερο το κόστος της αποκάλυψης της αλήθειας, τόσο πιο μεγάλο το κούρεμα χρεών που θα πρέπει να γίνει. Αντ’ αυτού, η ορθολογική λύση είναι η άμεση αναδιάρθρωση των μη βιώσιμων χρεών με παράλληλη αύξηση των επιτοκίων ώστε να μην προστίθενται κι άλλα μη βιώσιμα χρέη.

Δεύτερη κίνηση, αντί για τερματισμό της ποσοτικής χαλάρωσης, το φρέσκο χρήμα να πάψει να πηγαίνει από τις κεντρικές στις εμπορικές τράπεζες αλλά να κατευθύνεται σε δύο χρήσεις: σ’ ένα βασικό εισόδημα για όλους και σε άμεσες πράσινες επενδύσεις (μέσω δημόσιων επενδυτικών τραπεζών, όπως η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων). «Δεν θα ενισχύσει τον πληθωρισμό αυτό το φρέσκο χρήμα;», θα ρωτήσει κάποιος. Όχι, απαντώ, αν το βασικό εισόδημα των ευκατάστατων φορολογείται με υψηλό συντελεστή ετησίως και, παράλληλα, αν οι πράσινες επενδύσεις παράξουν την ανανεώσιμη ενέργεια που έχει ανάγκη η οικονομία.»

Οι προαναφερόμενες δύο (2) θέσεις του Γιάνη Βαρουφάκη αποτελούν πράγματι τη διέξοδο από τα νομισματικά προβλήματα, που έχουν προκύψει. Επειδή δε  το ζήτημα των επιτοκίων είναι κρίσιμο, θέτει το ζήτημα της ανόδου των επιτοκίων και αποφαίνεται με τα εξής:

ΓΙΑΤΙ ΝΑ ΑΝΕΒΟΥΝ ΤΑ ΕΠΙΤΟΚΙΑ;

«Γιατί να ανέβουν τα επιτόκια; Για να συγκρατηθεί ο πληθωρισμός, ιδίως ο πληθωρισμός των περιουσιών των μεγιστάνων που τα μηδενικά επιτόκια απογείωσε. Έτσι κι αλλιώς, ακόμα και τώρα που τα επίσημα επιτόκια στην ευρωζώνη είναι αρνητικά, ο μισός πληθυσμός της Ευρώπης είτε δεν έχουν πρόσβαση στον δανεισμό είτε πληρώνουν τοκογλυφικά επιτόκια για να δανείζονται. Μόνο οι πάμπλουτοι ωφελούνται από τα μηδενικά-αρνητικά επιτόκια. Όσο για τα κράτη μας, αν και τα χαμηλά επιτόκια τους επιτρέπουν να μετακυλούν φτηνά τα χρέη τους, οι δημοσιονομικοί τους περιορισμοί δεν παύουν ποτέ να είναι ασφυκτικοί με αποτέλεσμα, παρά τα χαμηλά επιτόκια, η λιτότητα να συνεχίζει να πνίγει την πλειοψηφία. Να γιατί πάνω από μια δεκαετία χαμηλών επιτοκίων δεν πέτυχε τίποτα παραπάνω από το να ενισχύσει την αβάστακτη ανισότητα πλούτου.»

Η πρόσφατη τοποθέτηση του Γιάνη Βαρουφάκη είναι πολύ κρίσιμη για δύο βασικούς λόγους:

α) Διότι καταργεί το λαϊκισμό και την προχειρότητα, που προκύπτει από το φερόμενο ως πολιτικό και επιστημονικό λόγο και

β) Διότι μέσα από τέτοιες συζητήσεις – γιατί όχι και αντιπαραθέσεις – επανέρχεται η πολιτική στο προσκήνιο.

(1) Βλ. G.Brown, BEYOND THE CRASH, OVERCOMING THS FIRST CRISIS OF GLOBALISATION, 2010, σελ. 83 και επ. 

* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC – EU).