Το μαύρο πρόσωπο της βίας

Ζήσαμε πάλι τούτες τις δύσκολες, λόγω της πανδημίας, μέρες το πρόβλημα της βίας σε όλη του την ένταση. Αστυνομικοί χτυπούν βάναυσα και μάλλον αδικαιολόγητα ένα νέο άνθρωπο, ενώ από την άλλη μεριά διαδηλωτές κουκουλοφόροι χτυπούν, επίσης βάναυσα και με πρόθεση να τον σκοτώσουν, ένα νέο αστυφύλακα. Και δεν είναι μόνον αυτό. Μέρες τώρα πληροφορούμαστε για επιθέσεις διαφόρων «γνωστών-αγνώστων» εναντίον στόχων (γραφείων, ΑΤΜ, τραπεζών κλπ), που δημιουργούν ένα κλίμα διχασμού στην ελληνική κοινωνία, μια κοινωνία ήδη κουρασμένη, γεγονός το οποίο κάθε άλλο παρά συμβάλλει στην αντιμετώπιση του μεγάλου προβλήματος που λέγεται πανδημία. 

Πανδημία, λοιπόν, και «καπάκι» η βία. Βία θεσμοθετημένη και βία τυφλή. Βία μαύρη και βία κόκκινη. Βία στα λόγια, βία στην πράξη. Μια βία στην οποία πρωταγωνίστησαν λίγοι αστυνομικοί και προπάντων «δυναμικές μειοψηφίες» σε «σκοτάδια απόλυτα» (για να θυμηθούμε το στίχο του Δ. Σαββόπουλου), που πιστεύουν, ως φαίνεται, στο τσιτάτο του Μαρξ ότι «η βία είναι η μαμή της ιστορίας». Πιστεύουν δηλαδή πως ο κόσμος αλλάζει μόνο με τη βία και πως αυτό πρέπει να γίνει πράξη. Πρόκειται για μια φράση που περιγράφει μεν μια κατάσταση, αλλά την ίδια στιγμή όχι μόνο δικαιώνει τη βία αλλά και προτρέπει σε βίαιες πράξεις. Η βία έτσι ενσωματώνεται στην πολιτική πράξη και πρακτική, γίνεται αναπόσπαστο τμήμα της. Από τη στιγμή, όμως, που η σκέψη στηρίζεται πάνω σε απόψεις «αλάνθαστες», στη μία πολιτική «Αλήθεια», τότε το επόμενο βήμα δεν είναι άλλο από το να θέλει ο υποστηρικτής τους να τις επιβάλει στους υπόλοιπους. «Η πολιτική βία θεμέλιο έχει και πηγή την απόλυτη πίστη στην απόλυτη αλήθεια που έχεις εσύ και πρέπει να επιβληθεί σε όλους γιατί είναι Η Αλήθεια. Είναι αυτό, είναι η θρησκευτική πίστη σε μια αλήθεια, και όποιος δεν την αποδέχεται πρέπει να εξαφανιστεί», έχει πει σε συνέντευξή του ο ποιητής Τίτος Πατρίκιος (https://www.in.gr/2021/03/10/apopsi/eis-ton-typon-ton-ilon/), ένας άνθρωπος της Αριστεράς, που όπως λέει ο ίδιος, τον Μαρξ τον είχε κάποτε σαν θεό του. 

Πρέπει πάντως να γίνει μια προσπάθεια κατανόησης του φαινομένου της βίας. Οφείλεται στην ηλικία των νέων; Στην κατάσταση που επικρατεί στην κοινωνία μας; Στη φτώχεια, στην ανασφάλεια, στο δυσοίωνο αύριο;  Στην απουσία νοήματος ζωής ή στο «θάνατο» του Θεού; Το φαινόμενο είναι πολυσύνθετο. Η βία είναι κομμάτι της ανθρώπινης συμπεριφοράς, είναι το απομεινάρι των άγριων ενστίκτων που ενυπάρχουν και ζουν στο ανθρώπινο ασυνείδητο, περιμένοντας τις συνθήκες να εμφανιστούν. Και δυστυχώς οι συνθήκες εμφανίζονται ή και δημιουργούνται από ανθρώπους που κερδίζουν από τη βία. Και τότε κάνει την εμφάνισή του το μαύρο της πρόσωπο, αυτό που ζούμε και βλέπουμε στην καθημερινότητά μας, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Προπάντων, όταν η βία παίρνει πολιτική χροιά, τότε πέφτει «επί δικαίων και αδίκων», τυφλώνεται, χτυπάει παντού, δεν γνωρίζει όρια, δεν κάνει διακρίσεις. Στην Καμπότζη, λ.χ., η βία των Ερυθρών Χμερ και του Πολ Ποτ μέσα σε τρία χρόνια εξόντωσε 2.700.000 ανθρώπους, δηλαδή το 1/3 του πληθυσμού της χώρας. Μπορεί να το χωρέσει αυτό ο ανθρώπινος νους; Μπορεί να χωρέσει το μυαλό μας την εξόντωση των εκατομμυρίων Εβραίων (και όχι μόνο) στα στρατόπεδα της ναζιστικής Γερμανίας; 

Θα πει κάποιος πως αυτά είναι ακραία παραδείγματα που δεν έχουν σχέση με ό, τι συμβαίνει στην πατρίδα μας. Προσωπικά πιστεύω πως το πρόσωπο της βίας είναι ένα. Σημασία δεν έχει ο αριθμός των θυμάτων, δεν πρόκειται για ζήτημα ποσοτικό. Κι ένας άνθρωπος να υποφέρει εξαιτίας της βίας φτάνει για να καταδικαστεί η βία. Ο Ντοστογιέφσκι γράφει στους «Αδελφούς Καραμαζώφ» ότι «όλες οι γνώσεις του κόσμου δεν αξίζουν όσο τα δάκρυα των παιδιών». Κι ένα μικρό παιδί να υποφέρει εξαιτίας της βίας είναι αρκετό, για να κρίνει τον κόσμο. Κι όμως, η ανθρωπότητα, δυστυχώς, όσο κι αν προόδευσε στους τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας, όσο κι αν η γνώση έχει διασπαρεί κι έχει γίνει –δυνητικά- κτήμα όλων, η κατάσταση δεν έχει μεταβληθεί πολύ. Φαίνεται πως η άποψη του Σωκράτη ότι κανείς δεν είναι κακός με τη θέλησή του (ουδείς εκών κακός), αλλ’  ότι όλα οφείλονται στην άγνοια των ανθρώπων διαψεύστηκε και το φως της γνώσης δεν τους άλλαξε ως προς τη βίαιη συμπεριφορά. 

Μα είναι αυτό ο άνθρωπος; Είναι ο άνθρωπος ο σκοτεινός του εαυτός;  Είναι το άγριο ζώο που κουβαλά μέσα του; Και τότε, πού πήγαν όλες οι προσπάθειες των ανθρώπων του πνεύματος, πού πήγε η διδασκαλία του Χριστού, τι έγινε η δράση των ανθρώπων που αγωνίστηκαν για μια κοινωνία διαλόγου και συνθέσεων; Και είναι ο άνθρωπος καταδικασμένος, όσο είναι αυτός που είναι, να πράττει και να δρα με τον ίδιο τρόπο; Ο Θουκυδίδης (Βιβλ. 3,82,2), γράφοντας για τις βιαιότητες κατά τον εμφύλιο πόλεμο στην Κέρκυρα, διετύπωσε αφοριστικά την άποψη ότι όσο η ανθρώπινη φύση είναι η ίδια, γίνονται και θα γίνονται ακριβώς τα ίδια πράγματα στις κοινωνίες (γιγνόμενα μὲν καὶ ἀεὶ ἐσόμενα, ἕως ἄν ἡ αὐτὴ φύσις τῶν ἀνθρώπων ᾖ). 

Ωστόσο, ο άνθρωπος έχει τα όπλα να αλλάξει ο ίδιος και να δει τα πράγματα διαφορετικά. Έχει το νου, τη σκέψη, το λόγο, την ενσυναίσθηση, τη δυνατότητα του διαλέγεσθαι, κι ακόμα τις υψηλές αξίες, τη χριστιανική διδασκαλία για τη ανθρώπινη αξία, τη δημοκρατία, το δίκαιο, την παιδεία, την τέχνη, τον ανθρωπισμό. Δυστυχώς ή ευτυχώς αυτά, για να λειτουργήσουν, πρέπει να καλλιεργηθούν, διότι δεν είναι όλα δεδομένα «εκ φύσεως, δεν υπάρχουν a priori μέσα στον άνθρωπο. Η νίκη πάνω στο ένστικτο είναι κατόρθωμα του προσώπου, δεν είναι «δωρεά» της φύσεως. Εδώ μπαίνει η παιδεία ως καλλιέργεια, ως φωτισμός και αλλαγή της συνείδησης, ως απόλυτη συνειδητότητα.

Για να μη μείνουμε με μια απαισιόδοξη αίσθηση, θα κλείσω με όσα αισιόδοξα γράφει ο Ε.Π. Παπανούτσος: «Αν ο άνθρωπος φέρθηκε ως τώρα με αγριότητα και απερισκεψία, όπως όλα τα θηρία, και όταν καταλαβαίνει ότι έχει την υπεροχή, λύνε τις διαφορές του με τη βία, αυτό δεν σου δίνει το λογικό δικαίωμα να περιμένεις ότι θα επαναλαμβάνεται επ’ άπειρον (…).Γιατί τίποτε δεν εμποδίζει να αλλάξει αύριο και στο σημείο αυτό η ροή της ιστορίας (…)είτε από τη συνδρομή διάφορων απρόβλεπτων περιστάσεων είτε με πρωτοβουλία του ίδιου του ανθρώπου, που αφού έχει τις καταβολές του λογικού, μπορεί να λογικευτεί και ν’ αποφασίσει ν’ αξιοποιεί με άλλους συμφερότερους και ευπρεπέστερους τρόπους την περίσσεια των σωματικών και πνευματικών του δυνάμεων, όχι με τον εξευτελισμό και τη σφαγή των ομοίων του» (από το βιβλίο του «Το δίκαιο της πυγμής»).