Το κρυμμένο πρόσωπο ενός κορυφαίου γλύπτη

 του Θανάση Γιαπιτζάκη

 Κάποτε, όταν ήμουν μικρό παιδί και διάβαζα τα Κλασσικά Εικονογραφημένα του μεγάλου μου αδελφού, το όνομα του Μπενβενούτο Τσελλίνι είχε μέσα του την εικόνα ενός περιπετειώδη ανυπότακτου ανθρώπου της Αναγέννησης που τσακωνότανε το ίδιο συχνά όσο συχνά έκανε θαυμαστά αγάλματα. 

      Ανάμεσα στα αξέχαστα δημιουργήματά του, ήταν ο περίφημος Περσέας που κρατάει στο ένα χέρι το σπαθί του και στο άλλο ανυψώνει θεαματικά το κομμένο κεφάλι της Μέδουσας. Πρόκειται για ένα από τα αριστουργήματα της Αναγέννησης, αν όχι το κορυφαίο γλυπτικό της έργο. Βρίσκεται μέχρι σήμερα εκεί κάτω από τις αψίδες της Λότζιας, στο Παλάτσο Βέκκιο της Φλωρεντίας Ο Τσελλίνι δημιούργησε το έργο του για να τοποθετηθεί στην αριστερή πλευρά της Λότζιας και να επισημαίνει στους εχθρούς της πόλης ότι ήταν επικίνδυνο γι’ αυτούς να την επιβουλεύονται. Ο γλύπτης με την πολυτάραχη ζωή έπρεπε να δημιουργήσει ένα γλυπτό που θα αντιμετώπιζε τον Δαβίδ του Μιχαήλ Αγγέλου, εκεί στην πλατεία, λίγα μέτρα πιο μακριά. Ο Τσελλίνι επέλεξε να χυτεύσει το έργο του σε μπρούτζο, για να του αποδώσει μεγαλύτερη ζωντάνια.

Ο Περσέας του εικονίζεται στην κλασσική στάση του χιασμού (κοντραπόστο) να κοιτάζει από ψηλά κρατώντας με το αριστερό του χέρι το κεφάλι της Μέδουσας, ενώ με το δεξί, κατεβασμένο αλλά ακόμα σε ένταση, κρατάει το σπαθί. Η ενάργεια του γλυπτού και τα χαρακτηριστικά του, όπως η ανατομική διάπλαση του σώματος του Περσέα, οι λεπτομέρειες που μ’ αυτές διακοσμεί τα κεφάλια των μορφών και οι πλοχμοί που μιμούνται το αίμα που αναβρύζει από το κομμένο κεφάλι και από το σώμα της Μέδουσας, δικαιώνουν την επιλογή του υλικού από τον Τσελλίνι που ήξερε ότι ως χρυσοχόος, μπορούσε να επεξεργαστεί. Το μέγεθος όμως του έργου και η έλλειψη υλικών έβαλαν το γλύπτη να καταβάλει μεγάλο κόπο για τη χύτευσή του, που διήρκεσε από το 1545 έως το1554, και που - όπως λέει ο ίδιος - τον έφερε πολλές φορές κοντά στον θάνατο. Όμως, έκανε ένα έργο αθάνατο.

     Ανάμεσα στις άλλες του ενασχολήσεις, λογίζεται από το παγκόσμιο κοινό των βιβλιόφιλων και σαν συγγραφέας. Έμεινε και έτσι το όνομά του, γιατί έγραψε κυρίως για τη ζωή του, που ήτανε περιπέτειες και παλινδρομήσεις.  Πρόκειται για τα Απομνημονεύματά του. Μέσα σ’ αυτά, όλες του οι προσπάθειες περιγράφονται με προσωπικό αγωνιώδη τρόπο που παρασέρνει τον αναγνώστη να τον ακολουθήσει την ώρα που ξιφομαχεί ή που με τους πιστούς του εργάτες ρίχνει πουρναρόξυλα στη φωτιά για να δυναμώσει και με τη μανία της να λιώσει το μέταλλο που θα γίνει άγαλμα. Και τότε βλέπει κανείς, με τον άμεσο τρόπο της δικής του αφήγησης, την τελική μορφή που του δίνουν το χέρι και το μάτι του γλύπτη στους επόμενους πολλούς μήνες. 

Μπενβενούτο Τσελλίνι. Ακόμα και το όνομά του μας προϊδεάζει γι’ αυτόν. Μπενβενούτο σημαίνει στα ιταλικά «Καλώς ήλθες». Διάσημος από τις μέρες του μέχρι τις μέρες μας Ιταλός χρυσοχόος και γλύπτης. Δυό έργα του, που 

 διασώθηκαν, βρίσκονται τώρα σε μουσεία. Το Μουσείο της Βιέννης έχει την περίφημη χρυσή Αλατιέρα του και στο Μουσείο του Λούβρου εκτίθεται ένα από τα πρώτα του έργα γλυπτικής με την κατοπινή ονομασία  «Η Νύμφη του Φονταινεμπλώ». Όταν βρισκόταν κι ο ίδιος σε γαλλικό έδαφος, είχε αναλάβει να φτιάξει δώδεκα μεγάλα ασημένια αγάλματα ύψους πενήντα πέντε ποδών με τις μορφές των θεών του Ολύμπου που θα χρησίμευαν σαν κηροπήγια. Η χρηματοδότηση θα γινόταν από τον ίδιο τον βασιλιά της Γαλλίας τον Φραγκίσκο. Όμως τελικά ολοκλήρωσε μόνο τη δημιουργία του Δία, του Άρη και του Ηφαίστου, γιατί αντιμετώπισε εκεί τη ζηλόφθονη αντίδραση κάποιων αυλικών. 

      Δυσαρεστημένος εγκατέλειψε το Παρίσι και ξαναγύρισε στην Ιταλία και στην Φλωρεντία του, στην πόλη που γεννήθηκε το 1500 και όπου έμελλε να αφήσει την τελευταία του πνοή το 1571, στα εβδομήντα ένα του χρόνια - που ήταν πολλά για εκείνη την εποχή. Υπαγόρευσε τα Απομνημονεύματά του, την ιστορία της ζωής του, σε ένα παιδί. Και αυτό το γραπτό έργο του έμεινε ατελείωτο, γιατί το σταμάτησε το 1562, εννιά ολόκληρα χρόνια πριν πεθάνει.

Και τώρα επανέρχομαι στην αρχή, τότε που τον αντίκριζα και τον μάθαινα στα Κλασσικά Εικονογραφημένα. Στην τελευταία λοιπόν σελίδα της εικονογραφημένης αφήγησης της ιστορίας του το παιδί αυτό έλεγε τα εξής: «Κάνατε τόσα έργα και ζήσατε τόσες περιπέτειες, δάσκαλε, που, κατά τη γνώμη μου, δέκα άνθρωποι μαζί θα ’ταν δύσκολο να τις ζήσουν. Η ιστορία της ζωής σας βρίσκεται τώρα σ’ αυτό το χαρτί για να τη διαβάζουν οι άνθρωποι. Μα γιατί δεν κάνατε κι ένα πορτραίτο σας για να ξέρουν οι μεταγενέστεροι τη μορφή σας;» Και του απαντούσε ο Τσελλίνι: «Έχω κάνει! Έλα να σου το δείξω!» Και πήγανε μαζί και στάθηκαν μπροστά στο αριστούργημά του, στο άγαλμα του Περσέα!

«Μα, αυτός είναι ο Περσέας, δεν είσαστε εσείς!» αναρωτήθηκε το παιδί. «Ναι, ας κοιτάξουμε όμως και το πίσω μέρος του αγάλματος!» Πήγανε τότε από πίσω και πήρε ο γλύπτης το μικρό παιδί στους ώμους του. Από κει ψηλότερα είδε το παιδί τα μαλλιά του Περσέα να σχηματίζουν τη μορφή του Τσελλίνι! Και η έκπληξη του παιδιού καθρεπτιζότανε στα λόγια και με αυτά τελείωνε το Κλασσικό Εικονογραφημένο: «Ποτέ δεν θα ξεχάσει ο κόσμος, δάσκαλε, ούτε τη ζωή σας ούτε το έργο σας!»

 Αυτό το εικονογραφημένο τέλος μού είχε κάνει τόση εντύπωση όταν ήμουνα μικρό παιδί, που έχω βάλει στο μυαλό μου αν πάω ποτέ στην Φλωρεντία, να αξίζει το ταξίδι μόνο και μόνο για να δω αυτό που είχε δει μέσα στο ανάγνωσμά μου τότε το παιδί. Μέχρι στιγμής δεν έχω καταφέρει να κάνω το προσκύνημα στον Μπενβενούτο Τσελλίνι. Κατάφερα όμως να κάνω κάτι άλλο και να το μοιραστώ μαζί σας: Να δω τη μορφή του να ξεπροβάλλει μέσα από τα μαλλιά του Περσέα του. Και να εκστασιαστώ γι’ αυτό, σαν παιδί.