Η πρόκληση της Παγκόσμιας Ημέρας Περιβάλλοντος

Του Δημοσθένη Μαράκη 

Η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 5 Ιουνίου, αποτελώντας την κύρια εκδήλωση του ΟΗΕ από το 1972 για την ενημέρωση του παγκόσμιου κοινού σχετικά με περιβαλλοντικά προβλήματα. Υπενθυμίζει δε, ότι η ανάληψη ευθύνης για την προστασία του περιβάλλοντος είναι υποχρέωση όλων μας, σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο.

Το θέμα για το 2019 εστιάζονταν στην καταπολέμηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, μιας και εννέα στους δέκα ανθρώπους παγκοσμίως εκτίθενται σε επίπεδα ατμοσφαιρικών ρύπων που υπερβαίνουν τα ασφαλή επίπεδα που ορίζονται από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας. Το φαινόμενο αυτό έχει προκαλέσει μια εντεινόμενη, παγκόσμια κρίση υγείας, η οποία ήδη ευθύνεται για περίπου επτά εκατομμύρια θανάτους ετησίως.

Το μήνυμα «Καταπολεμήστε την ατμοσφαιρική ρύπανση» επιλέχθηκε από τη χώρα υποδοχής, η οποία για το 2019 ήταν η Κίνα, (Beat Air Pollution) ο κυριότερος ρυπαντής του κόσμου. Μας καλεί να εξετάσουμε πώς μπορούμε να κάνουμε αλλαγές στην καθημερινότητά μας για να μειώσουμε την ποσότητα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που παράγουμε και να σταματήσουμε τη συμβολή της στην παγκόσμια υπερθέρμανση και τις επιπτώσεις της στην υγεία μας.

Στόχος της φετινής συνόδου ήταν να αποτελέσει καταληκτική ημερομηνία για τις κυβερνήσεις, ώστε να δεσμευτούν σε πιο αυστηρούς όρους για τον περιορισμό των αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, ώστε να καταφέρουν να περιορίσουν την αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό Κελσίου σε σχέση με την προβιομηχανική περίοδο. Η σύνοδος επαναπρογραμματίστηκε για την 1η Νοεμβρίου 2021, με την Γλασκώβη της Σκωτίας να παραμένει η πόλη που θα φιλοξενήσει τη σύνοδο, ενώ μια πρώτη προπαρασκευαστική θα πραγματοποιηθεί στην Ιταλία. Οι αρμόδιοι για το κλίμα πιστεύουν ότι η καθυστέρηση θα δώσει περισσότερο χρόνο στις χώρες να ανοικοδομήσουν τις οικονομίες τους, θέτοντας ως προτεραιότητα την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος μας υπενθυμίζει το πόσο βασιζόμαστε όλοι στη φύση και στην υγεία του πλανήτη μας. Η ποιότητα του νερού που πίνουμε, τα τρόφιμα που τρώμε και ο αέρας που αναπνέουμε, όλα εξαρτώνται από τη προστασία του φυσικού κόσμου. Αλλά το περιβάλλον αντιμετωπίζει πρωτοφανείς κινδύνους, οι οποίοι προκαλούνται από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Ένα εκατομμύριο είδη απειλούνται με εξαφάνιση.  Οι ωκεανοί είναι υπό πίεση, αφού το 2050 θα φιλοξενούν περισσότερα πλαστικά από ψάρια. Η ατμοσφαιρική ρύπανση αφαιρεί επτά εκατομμύρια ζωές κάθε χρόνο ή 800 ανθρώπους την ώρα ή 13 το λεπτό, δηλαδή τρεις φορές περισσότερους από τον ετήσιο αριθμό των θυμάτων της φυματίωσης, της ελονοσίας και του AIDS μαζί και καταστρέφει την ανάπτυξη των παιδιών. Το 93% των παιδιών σε όλο τον κόσμο ζουν σε περιοχές όπου τα επίπεδα της ατμοσφαιρικής μόλυνσης ξεπερνούν τα επιτρεπτά όρια που έχει θέσει ο ΠΟΥ, με 600.000 παιδιά κάτω των 15 ετών να έχουν πεθάνει από λοιμώξεις του αναπνευστικού το 2016.  Πολλοί ατμοσφαιρικοί ρύποι προκαλούν επίσης την υπερθέρμανση του πλανήτη. Οι κυριότερες πηγές της ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι η καύση ορυκτών καυσίμων σε εσωτερικούς χώρους, η χρήση ξύλων και άλλων βιομαζών για το μαγείρεμα, η θέρμανση και ηλεκτροδότηση των σπιτιών, η βιομηχανία, ανάμεσά τους και η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας όπως μονάδες ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα και οι γεννήτριες ντίζελ, τα μέσα μεταφοράς και ειδικά τα πετρελαιοκίνητα αυτοκίνητα, η κτηνοτροφία, περιλαμβανομένων των ζώων που παράγουν μεθάνιο και αμμωνία, οι ορυζώνες που παράγουν μεθάνιο και η καύση των γεωργικών αποβλήτων, η καύση αποβλήτων σε εξωτερικούς χώρους και η υγειονομική ταφή οργανικών αποβλήτων. Περίπου το 24% όλων των αερίων θερμοκηπίου που εκπέμπονται παγκοσμίως προέρχονται από τη γεωργία, τη δασοκομία και άλλες χρήσεις γης. Σημαντική η επιβάρυνση και από την ανοιχτή καύση απορριμμάτων και των οργανικών αποβλήτων σε χώρους υγειονομικής ταφής με επιβλαβείς ουσίες όπως διοξίνες και μεθάνιο. Σε παγκόσμιο επίπεδο εκτιμάται ότι το 40% των αποβλήτων καίγεται ανοιχτά.

Η ρύπανση της ατμόσφαιρας ευθύνεται για το 26% των θανάτων από ισχαιμική καρδιοπάθεια, το 24% των θανάτων από εγκεφαλικά, το 43% από χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) και το 29% από καρκίνο των πνευμόνων. Σε ό,τι αφορά τα παιδιά (η ρύπανση της ατμόσφαιρας) σχετίζεται, μεταξύ άλλων προβλημάτων υγείας, με την γέννηση ελλιποβαρών βρεφών, άσθμα, παιδικούς καρκίνους, παχυσαρκία, ανεπαρκή ανάπτυξη των πνευμόνων και αυτισμό. Ο τομέας των μεταφορών αντιπροσωπεύει σχεδόν το ένα τέταρτο των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και το ποσοστό αυτό αυξάνεται. Οι εκπομπές από τις μεταφορές έχουν συνδεθεί με σχεδόν 400.000 πρόωρους θανάτους.

Το 97% των πόλεων σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος με περισσότερους από 100.000 κατοίκους δεν πληροί τα κατώτερα επίπεδα ποιότητας του αέρα που θέτει ο ΠΟΥ και στις χώρες υψηλού εισοδήματος το 29% των πόλεων απέχει από τα επιτρεπόμενα όρια.

Η ατμοσφαιρική ρύπανση δεν προέρχεται μόνο από την ανθρώπινη δραστηριότητα αλλά και από ηφαιστειακές εκρήξεις, από καταιγίδες σκόνης, καθώς και από άλλες φυσικές διεργασίες που δημιουργούν προβλήματα.

Σε όλα τα παραπάνω θα πρέπει να προστεθεί η επιπλέον ρύπανση που προήλθε από τη χρήση μάσκας και γαντιών λόγω της νόσου covid-19 η οποία επέτεινε το πρόβλημα.

Το «λουκέτο» που επέβαλε η πρόσφατη καραντίνα μείωσε την ρύπανση και επανέφερε ισορροπίες πρωτόγνωρες. Τα κανάλια της Βενετίας απέκτησαν ζωή, ο αέρας των  μεγαλουπόλεων καθάρισε, η φωτορύπανση των πόλεων μειώθηκε. Μειώθηκε επίσης η ηχορύπανση από την ανθρώπινη δραστηριότητα και έτσι αναδείχθηκε το τραγούδι της φύσης: επιστήμονες και καλλιτέχνες αξιοποίησαν τα χαμηλά επίπεδα ηχορύπανσης καθώς «κατέβηκαν τα ρολά» για να εμποδιστεί η περαιτέρω διάδοση του ιού και δημιούργησαν τον πρώτο παγκόσμιο ηχητικό χάρτη των χορωδιών της αυγής. Όλον τον Μάιο, άνθρωποι από όλον τον κόσμο ανέβασαν στον ιστότοπο Dawn Chorus περίπου 3.000 ηχογραφήσεις πουλιών που τραγουδούσαν το πρωί, υποδεχόμενα την αυγή.

Η κλιματική αλλαγή είναι μια υπαρξιακή απειλή. Παρόλα αυτά, υπάρχουν λύσεις. Η φορολόγηση της ρύπανσης, η άρση  επιδότησης των ορυκτών καυσίμων, η εγκατάλειψη των σχεδίων για νέους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής άνθρακα, η χρήση ανανεώσιμων πηγών, η επιδότηση αλλαγής του στόλου των μέσων μεταφοράς, μαζικής ή ιδιωτικής  με ηλεκτρικά που η φόρτισή τους θα γίνεται με ανανεώσιμες πηγές, η χρήση εναλλακτικών τρόπων μετακίνησης με έμφαση στο ποδήλατο (ως μετακίνηση και ως άθληση), η αντικατάσταση των συσκευασιών μιας χρήσης και η μείωση του πλαστικού, η εδραίωση της ιδέας της κυκλικής οικονομίας, είναι κάποιες από τις λύσεις που θα μπορούσαν να ωφελήσουν σημαντικά τη δημόσια υγεία.