Η δυσανεξία στην επίλυση του Κυπριακού

Του Γιώργου Πανταγιά*

Ο χρόνος φέρνει ολοένα και πιο κοντά το φάσμα της διχοτόμησης της Κύπρου. Η μετακύληση της λύσης του Κυπριακού στο διηνεκές ενέχει τον κίνδυνο του ενταφιασμού του. Την επιζήμια αυτή τακτική ακολούθησαν απαρέκλητα οι θιασώτες της αντίληψης ότι οι συνθήκες δεν ήταν κατάλληλες για την επίτευξη συμφωνίας επίλυσης. Αλλά και ότι οι διεθνείς συσχετισμοί, τουλάχιστον μέχρι τώρα, δεν υπήρξαν ευνοϊκοί. 

Έτσι χάθηκαν σημαντικές ευκαιρίες για την επανένωση της Μεγαλονήσου. Κατ’ αρχάς ιστορική ήταν εκείνη του 2004, με την απόρριψη από τους ελληνοκυπρίους του σχεδίου Ανάν. Αν είχε γίνει αποδεκτό, με βάση τα χρονοδιαγράμματα που προβλέπονταν, σήμερα δεν θα υπήρχε ούτε ένας Τούρκος στρατιώτης απ’ τις κατοχικές δυνάμεις. 

Στην  περίπτωση αυτή, οι ευθύνες του τότε Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Τάσου Παπαδόπουλου, καθώς και του Έλληνα Πρωθυπουργού Κώστα Καραμανλή ήταν αναμφισβήτητα τεράστιες. Οι εθνικιστικές κορώνες από τη μια και η ατολμία και ευθυνοφοβία από την άλλη, συνέβαλλαν καταλυτικά στο αρνητικό αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος. 

Εξίσου ιστορική ήταν και η δεύτερη χαμένη ευκαιρία το 2017, με την υπονόμευση των συνομιλιών στο Κραν Μοντανά από τον βασικό υπαίτιο Νίκο Αναστασιάδη. Μολονότι το πλαίσιο που κατέθεσε ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουντέρες  ήταν εξαιρετικά θετικό, ο Κύπριος  Πρόεδρος τα βρόντηξε στον αέρα και έφυγε, υπακούοντας στις σειρήνες των αδιάλλακτων και απορριπτικών. Αξίζει να επισημάνω πως η συγκεκριμένη πρόταση μεταξύ άλλων προέβλεπε,  την απομάκρυνση του τουρκικού κατοχικού στρατού σε σύντομο χρονικό διάστημα, καθώς και την άρση της συμφωνίας των εγγυήσεων. 

Το νέο βιβλίο του Μακάριου Δρουσιώτη «Έγκλημα στο Κραν Μοντανά», είναι συγκλονιστικό με τις αποκαλύψεις του. Ρίχνει άπλετο φως σε όλες τις θεατές και αθέατες πλευρές των παρασκηνίων, που οδήγησαν στο πρωτοφανές ναυάγιο. Όπως υποστήριξε πλειάδα έγκριτων αναλυτών, οι συγκλήσεις οι οποίες είχαν επιτευχθεί στο ελβετικό θέρετρο απείχαν μόλις μια τρίχα από την τελική συμφωνία. Κάτι που εξέθεσε ανεπανόρθωτα την κυπριακή ηγεσία, ενισχύοντας περαιτέρω τη σύγχυση ως προς τις πραγματικές της επιδιώξεις. 

Παράλληλα όμως επέτρεψε στην Τουρκία να την εγκαλεί, για εγκατάλειψη και απόδραση από μια στρατηγική πρόταση, η οποία διασφάλιζε τις προϋποθέσεις για την επίλυση του Κυπριακού. Και το χειρότερο βέβαια απ’ όλα ήταν, ότι άδραξε την ευκαιρία να μιλήσει για δύο ξεχωριστά κράτη, απαξιώνοντας πλήρως το μοντέλο  της διζωνικής διακοινοτικής ομοσπονδίας με πολιτική ασφαλώς ισότητα.

Η διαχείριση από την ελληνοκυπριακή πλευρά, των δύο παραπάνω κρίσιμων ευκαιριών υπήρξε όντως αποκαλυπτική. Αν κάτι έδειξε είναι ότι οι μαξιμαλισμοί δεν εξυπηρετούν τα εθνικά συμφέροντα. Απεναντίας τα αντιστρατεύονται. Και ταυτόχρονα ήρθε να επιβεβαιώσει πως η έλλειψη ικανών και στιβαρών πολιτικών ηγεσιών, επιτείνει τα αδιέξοδα καθιστώντας τα προβλήματα ανεπίλυτα.

Φυσικό λοιπόν επακόλουθο είναι η επιδείνωση του Κυπριακού, η απροθυμία της διεθνούς κοινότητας να αναλάβει ξανά πρωτοβουλίες για συνομιλίες των εμπλεκόμενων συντελεστών. Αλλά και το σημαντικότερο η εμπέδωση στην ευρύτερη ελληνοκυπριακή κοινή γνώμη πως πρόκειται για μια χαμένη υπόθεση. 

Κάθε άλλο παρά τυχαίο είναι, πως σε πρόσφατη δημοσκόπηση το ενδιαφέρον των ελληνοκυπρίων για το Κυπριακό, περιορίζεται μόλις στο 25%. Μάλιστα ενόψει των προεδρικών εκλογών τον Φεβρουάριο του 2023, στον πολιτικό ανταγωνισμό κατέχει δευτερεύουσα θέση. Φαβορί δε εμφανίζεται ο πρώην υπουργός εξωτερικών και στέλεχος του ΔΗΣΥ Νίκος Χριστοδουλίδης, γνωστός για τις αδιάλλακτες και  απορριπτικές του θέσεις ως προς την επανένωση της Κύπρου. Εξ ου και έχει διασφαλίσει την υποστήριξη δυο κατεξοχήν πολέμιών της, του ΔΗΚΟ και της ΕΔΕΚ.

Η εγκατάλειψη του πλαισίου Γκουτέρες το 2017 είχε αυταπόδεικτες συνέπειες. Οι δικοινοτικές συνομιλίες βάλτωσαν. Ο προοδευτικός τουρκοκύπριος ηγέτης Μουσταφά Ακιντζί και υπέρμαχος της λύσης, έχασε τη μάχη των εκλογών έπειτα από πρωτοφανείς μεθοδεύσεις της τουρκικής ηγεσίας. Στη συνέχεια ακολούθησε μια νέα και κατάπτυστη τουρκική πρόκληση, το πιλοτικό άνοιγμα κατά 3,5% της περίκλειστης πόλης της Αμμοχώστου. Οι παραβιάσεις από τουρκικά  πολεμικά πλοία της κυπριακής ΑΟΖ, με εξαίρεση τα νότια παράλια, συνιστούν ευθεία αμφισβήτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων.  Την ίδια ώρα ο ενεργειακός άξονας με το Ισραήλ και την Αίγυπτο, αποδεικνύεται ατελέσφορος.

Μολονότι τα σύννεφα της διχοτόμησης γίνονται όλο και πιο βαριά, ο απερχόμενος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Αναστασιάδης επιδίδεται διαρκώς σε στρατηγήματα και ανώφελους τακτικισμούς. Δεν φαίνεται να αντιλαμβάνεται πως η πολιτική των κυρώσεων κατά της Τουρκίας που ακολουθεί, είναι αναποτελεσματική. Τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης τα οποία προσφάτως έδειξε να επιζητεί, δεν συνοδεύονται από την απαιτούμενη αξιοπιστία και φερεγγυότητα.

Πάντως στη διάρκεια των 48 χρόνων από την Τουρκική εισβολή, η Κύπρος πέτυχε το ακατόρθωτο: Την ένταξη της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ήταν η μοναδική φορά κατά την οποία οι πεφωτισμένες ηγεσίες του Γιώργου Βασιλείου και του Γλαύκου Κληρίδη, ακολούθησαν με συνέπεια και αποφασιστικότητα μια ολοκληρωμένη, εύστοχη και εξωστρεφή στρατηγική. 

Ο ενσαρκωτής της ευρωπαϊκής προοπτικής της Κύπρου Γιάννος Κρανιδιώτης, από το 1986 άνοιξε και περπάτησε νέους δρόμους, έχοντας απέναντί του το σύνολο σχεδόν των κομματικών δυνάμεων και των εθνικιστικών φαντασιώσεων. Δέκα χρόνια μετά υφυπουργός εξωτερικών στην κυβέρνηση του Κώστα Σημίτη, έφερε κοντά την Ελλάδα και την Κύπρο, κάνοντας πράξη τη στρατηγική στόχευση και επιδίωξη του Έλληνα Πρωθυπουργού. Τη στρατηγική αυτή επισφράγισε με τον καλύτερο τρόπο η συμφωνία του Ελσίνκι το 1999, στην οποία ο Γιάννος Κρανιδιώτης αιχμάλωτος της μοίρας του δυστυχώς ήταν απών.

Έπειτα από τη μεγάλη αυτή επιτυχία η Κύπρος επέστρεψε στον παλιό της εαυτό. Η απουσία στρατηγικής για το Κυπριακό εκ μέρους της ελληνοκυπριακής πλευράς είναι κάτι περισσότερο από πασιφανής. Η πολιτική τάξη της Κύπρου, υπολείπεται κατά πολύ των τωρινών αναγκών και απαιτήσεων. Η ατροφία και η καχεξία της, την καθιστούν δέσμια μιας βραχείας όρασης. Ωστόσο το χειρότερο απ’ όλα είναι ότι η εκκρεμότητα του Κυπριακού, προσφέρεται για προσωπικές πολιτικές καριέρες. Η δυσανεξία στην επίλυση του Κυπριακού δεν κρύβεται, οποίες και αν είναι οι προφάσεις.

* Ο κ. Γιώργος Πανταγιάς είναι Σύμβουλος Στρατηγικής και Επικοινωνίας, Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της Polity