I can't breathe

*Του Αλέξανδρου Μαυρικάκη

«Τα πρόβατα ἀπήργησαν
ζητούν καλύτερες συνθήκες σφαγής»

Ντίνος Χριστιανόπουλος   

«Ρώτησαν έναν εγάτη στο δικαστήριο

αν ήθελε να δώσει τον πολιτικό ή τον θρησκευτικό όρκο.

Εκείνος αποκρίθηκε: Είμαι άνεργος.»

Μπέρτολτ Μπρέχτ

Τα είπαν «μαγαζιά του ιδρώτα».

Ήταν τα εργοστάσια των μεγάλων πόλεων που δούλευε το πιο ευάλωτο κομμάτι του πληθυσμού  στην Μ. Βρετανία.

Η σκέψη ήταν απλή.

Τα ορφανά παιδιά κόστιζαν λιγότερο σε πόρους αν δούλευαν σε εργοστάσια και δεν σιτιζόταν στα άσυλα και στα ορφανοτροφεία. Σε αυτά προστέθηκαν τα παιδιά των φτωχών και εξαθλιωμένων οικογενειών και οι αγρότες που έχασαν τις ιδιοκτησίες τους. Σε εγκαταστάσεις ανήλιαγες, στενάχωρες, με υγρασία και χωρίς αερισμό

Εκεί μέσα εργαζόταν 15 έως 16 ώρες την ημέρα με πολύ μικρά διαλλείματα. Οι συνολικές ώρες ανερχόταν σε 80, 90 και ενίοτε σε 100 την εβδομάδα. Ο ελεύθερος χρόνος αρκούσε για ύπνο, φαΐ και τις μετακινήσεις από το εργοστάσιο στο κατάλυμα που διέμεναν.

Δεν υπήρχαν όμως μονάχα τα εργοστάσια. Υπήρχαν και οι καμινάδες που έπρεπε να καθαριστούν  και οι εξορύξεις στα ορυχεία που, εκτός από τις εργασίες εξόρυξης, τα μικρά παιδιά  έσερναν και καρότσια.

Ο Κάρολος Ντίκενς στο πασίγνωστο έργο του «Όλιβερ Τουίστ» γράφει:

«Στο δρόμο που πήγαιναν ο κύριος Μπάμπλ συμβούλευσε τον Όλιβερ να πάρει χαρούμενο ύφος και όταν ο δικαστής θα τον ρωτούσε αν ήθελε να πάει μαθητευόμενος, να απαντήσει πως ήταν ενθουσιασμένος γι’ αυτό. Ο Όλιβερ υποσχέθηκε να συμμορφωθεί επειδή ο κύριος Μπάμπλ έστω και χωρίς να το πει, του έδωσε να καταλάβει πως θα είχε φοβερές συνέπειες αν δεν συμμορφωνόταν […]

-Λοιπόν! είπε ο ένας από τους δικαστές φορώντας τα ματογυάλια του, το παιδί θέλει να γίνει καπνοκαθαριστής;».

Ο μικρός Όλιβερ έπρεπε να υπηρετήσει την βιομηχανική επανάσταση ως καπνοκαθαριστής.

***

Η άγρια εκμετάλλευση δημιούργησε προβλήματα αναπαραγωγής του εργατικού δυναμικού πάνω στο οποίο βασίστηκε η βιομηχανική επανάσταση. Η διαπίστωση αυτή, η δημιουργία κοινωνικών αναταραχών, η άποψη πως πρέπει να εξασφαλιστεί ένα ελάχιστο εισόδημα στο πληθυσμό και η ανάγκη για ένα υγιές εργατικό δυναμικό που δεν θα δημιουργούσε προβλήματα λόγω ασθενειών στη παραγωγή, οδήγησε στην κοινωνική ασφάλιση που ο Μπίσμαρκ  εφάρμοσε για πρώτη φορά στη Γερμανία  και,  στο κράτος πρόνοιας που οδήγησε η έκθεση Beveridge στη Μ.Βρετανία.

Τις τελευταίες δεκαετίες όσα είχαν κερδίσει οι εργαζόμενοι  διαλύονται βίαια στο όνομα μιας νεοφιλελεύθερης πολιτικής που  μετατρέπει σε ερειπιώνα το κοινωνικό κράτος και το  κράτος πρόνοιας,  όπως διαμορφώθηκε μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.  Το «αλάθητο της αγοράς» καθορίζει τα πάντα με συνταγή: την χωρίς κανόνες συσσώρευση των κερδών, την ιδιωτικοποίηση του δημοσίου και την απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων.    

Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι.

• Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ η ανεργία το Μάιο του 2024 ανέρχεται στο  10,6%
• Σύμφωνα με την έκθεση «Ήλιος» (Ιούνιος 2024)  6 στους 10 συνταξιούχους λαμβάνουν συντάξεις πείνας και η ψαλίδα ανάμεσα στις συντάξεις ιδιωτικού και δημοσίου τομέα είναι μεγάλη.
• Σύμφωνα με στοιχεία από την «ΕΡΓΑΝΗ» οι περισσότεροι από τους εργαζόμενους στον ιδιωτικό τομέα αμείβονται έως 800 ευρώ και  η ανεργία είναι από τις υψηλότερες στην Ευρώπη των 27
• Με βάση έρευνα του ινστιτούτου Eteron (2024)  για τους νέους από 17 έως 34 ετών:  το 35,9% εργάζονται πάνω από 40 ώρες την εβδομάδα, το 52,8% εργάζονται περισσότερες ώρες από αυτές που προβλέπονται στη σύμβασή τους  και το 36,3% δεν πληρώνονται τις υπερωρίες.
• Σύμφωνα με  την Eurostat (2023) σε ότι αφορά τα ποσοστά των ατόμων που κινδυνεύουν από φτώχεια και κοινωνικό αποκλεισμό, η Ελλάδα κατατάσσεται  τέταρτη στην ΕΕ με το 26% επί του συνολικού της πληθυσμού. Και σε ότι αφορά το ποσοστό υλικής και κοινωνικής στέρησης για το σύνολο του πληθυσμού άνω των 16 ετών, η Ελλάδα είναι δεύτερη. 
• Σύμφωνα με έρευνα του ΚΕΠΕ υπάρχει μεγάλη πτώση στη μισθολογική δυνατότητα των Ελλήνων ακόμη και κάτω από την αντίστοιχη της Βουλγαρίας 

Να ληφθεί υπόψη πως οι πραγματικοί μισθοί και οι συντάξεις  μειώνονται  διαρκώς  λόγω ανόδου των τιμών των τροφίμων,   των τιμών  του ηλεκτρικού ρεύματος (ενός δημόσιου αγαθού που μετατράπηκε σε ιδιωτικό), του κόστους της κατοικίας και του κόστους των ιδιωτικών δαπανών υγείας (πρώτη στην ΕΕ η Ελλάδα) λόγω κατάρρευσης του δημοσίου συστήματος υγείας. Αν προστεθεί και η εξαήμερη εργασία, τα σύγχρονα «μαγαζιά του ιδρώτα» αναζητούν ένα  Κάρολο Ντίκενς να περιγράψει τις συνθήκες ζωής και εργασίας του ελληνικού λαού που έχει το γόνατο της φτώχειας στο λαιμό του και φωνάζει «I can't breathe».

Το επιτελικό κράτος (ότι είχε απομείνει  από αυτό) κάηκε  με τις τελευταίες πυρκαγιές. Η κυβέρνηση προσπαθεί να ωραιοποιήσει την οικονομική και κοινωνική πραγματικότητας αλλά είναι αδύνατον, όση  μιντιακή δύναμη επικοινωνίας και αν διαθέτει, να πείσει.  Κανείς δεν μπορεί να πιστέψει πως ένας ιπποπόταμος στα νερά  ενός ποταμού είναι δελφίνι σε ωκεανό.

Δεν πείθει ούτε η αντιπολίτευση, μείζονα και ελάσσονα, που  απομακρυσμένη από την κοινωνία, έχει χάσει σημαντικό μέρος της αξιοπιστία της. Ιδεολογικά απροσδιόριστη και πολιτικά άοσμη, δύσκολα διακρίνει κάποιος που διαφοροποιείται επί της ουσίας από την κυβερνητική πολιτική και κυρίως ποιο είναι το όραμά της. Χωρίς δυναμική περιορίζεται σε αοριστολογίες και συγκινησιακές αναφορές, αδύναμη (ή απρόθυμη) να προσδιορίσει τα αίτια της φτώχειας και τις ιδεολογικές βάσεις της άγριας αγοράς. Εγκλωβισμένη στη διαχείριση του κομματικού μικρόκοσμου της (ενίοτε με όρους σαπουνόπερας) και μην έχοντας «σπόρο» να φυτέψει, «οργώνει» απανωτά για να δείξει ότι είναι δραστήρια πολιτικά, ενδιαφερόμενη πρωτίστως για την αυτοσυντήρηση της.  

***

Στο διήγημα (και πάλι)  του Κάρολου Ντίκενς και στο ερώτημα από τον δικαστή προς τον Όλιβερ Τουίστ αν επιθυμεί να γίνει καπνοκαθαριστής,ο  κύριος Μπάμπλ δηλαδή ο ενοριακός επίτροπος του ασύλου για τα ορφανά παιδιά,  αποκρίνεται αντί το παιδί: 

«Είναι ξετρελαμένο με αυτό το επάγγελμα, εντιμότατε, αποκρίθηκε ο κύριος Μπάμπλ τσιμπώντας στα κρυφά τον Όλιβερ».

Οι σύγχρονοι κύριοι Μπάμπλ (τους βλέπουμε συχνά στη τηλεόραση)  θα έλεγαν:

«Είναι ξετρελαμένος ο ελληνικός λαός από το επίπεδο της ζωής του, τους μισθούς και τις συντάξεις που λαμβάνει, τα επιδόματα που παίρνει, την ανάπτυξη που θα έρθει και τις πολλές και καλές θέσεις εργασίας  που  θα υπάρξουν, τις υπηρεσίες  υγείας που του παρέχονται από τα δημόσια νοσοκομεία, τις τιμές των τροφίμων και του ρεύματος, τις διακοπές που κάνει στο σπίτι του...»     

***

Οι αστικές ψευδαισθήσεις καταρρέουν.

Οι μεταπολεμικές κοινωνικές κατακτήσεις διαλύονται βίαια  στο όνομα μιας νεοφιλελεύθερης πολιτικής, από ένα κράτος που περιορίζεται  σε μηχανισμό διαχείρισης στην υπηρεσία της αγοράς, χωρίς να διαθέτει κάποιο σχέδιο για την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας.

Ένας κόσμος σε παρακμή.

Μοντερνιά (κάτι σαν το staycation) για απορρόφηση των αντιδράσεων, λατρεία του εφήμερου και παρακμιακός συβαριτισμός, woke κουλτούρα και δικαιωματισμός σε βάρος της  συλλογικής διεκδίκησης,  ρατσισμός και ανισότητες ως πολιτική επιλογή, εφιαλτική ανθρωπογενής κλιματική κρίση και η δυσωδία (εγκληματικότητα, διαφθορά, υποκλοπές, συγκαλύψεις, κερδοσκοπία) που αναδύεται από τους πόρους του κοινωνικού συστήματος. 

Με την προβολή και την δύναμη των μιντιακών μέσων και την «εγκυρότητα» των εμβριθών αναλύσεων η κανονικότητα θεωρείται δεδομένη. Μια τοξική κανονικότητα που σύμφωνα με το δόγμα   «there is no alternative», θα πρέπει να είμαστε ευγνώμονες, να μην αμφισβητούμε και να ελπίζουμε σε καλύτερες ημέρες. Ένας  μεσσιανισμός  που  προάγει την  κουλτούρα  της υποταγής και της πίστης σε κάποιον λυτρωτή (απεσταλμένο των αγορών!) που θα μας φέρει «πολλές και καλές θέσεις εργασίας».

Επειδή  καμιά κανονικότητα δεν είναι ουδέτερη πολιτικά, η απάντηση δεν μπορεί και δεν πρέπει να δοθεί από κανέναν οιηματία «κύριο Μπάμπλ», από κανένα πολιτικό μεσσία, από καμία «αλάθητη αγορά» και τους  ιεροφάντες και ιεροκήρυκες  του νεοφιλελευθερισμού, ούτε από τα κάθε λογής μαύρα και φαιά  πολιτικά μορφώματα που τρέφονται από την βίαιη εξαθλίωση του πληθυσμού.

Και εν τέλει η απάντηση εξαρτάται από πια πλευρά  της ζωής κάποιος στέκεται και, κατά πόσον είναι  «εις μικρόν γενναίος»  απέναντι στο κυρίαρχο αφήγημα και στη κάθε λογής βία που βάζει το γόνατο της στο λαιμό του ελληνικού λαού.  

ΥΓ. Βία είναι (και) τα καμένα δάση από τις πυρκαγιές, η στάχτη που   πέφτει στις πόλεις, τα καμένα ζώα, οι καμένες μέλισσες, το μαύρο  της γης, η μυρωδιά του καμένου, τα καμένα αυτοκίνητα, τα καμένα σπίτια- οι κόποι μιας ζωής- που γεμίζουν με τρόμο και απογοήτευση τα μάτια των ιδιοκτητών.

Βία είναι (και) να λέει κάποιος με ύφος επαγγελματία εκτιμητή,  όταν ακόμα καπνίζουν οι στάχτες και τα δάκρυα δεν έχουν στεγνώσει,  για τους «λίγους συμπολίτες μας που επλήγησαν από την πυρκαγιά!».