Η αστεία ιταλική πορεία προς Ιεράπετρα

του ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΠΙΤΖΑΚΗ

Στα χρόνια του τελευταίου Μεγάλου Πολέμου, τα Δωδεκάνησα στο πλάι της Κρήτης ήταν ιταλικά. Όχι από κάποια εισβολή του Μουσολίνι, αλλά σαν απομεινάρι κατοχής από τον προηγούμενο Μεγάλο Πόλεμο που η Ιταλία ήταν τότε με το πλευρό των Συμμάχων. Τα Δωδεκάνησα έτσι ήταν το δώρο της συμμετοχής της εναντίον της Τουρκίας και της Γερμανίας. Τώρα, στα μεταγενέστερα χρόνια, που η Γερμανία ήτανε σύμμαχός της και τα Δωδεκάνησα ήταν όπως πάντα στο πλάι της Κρήτης, οι Ιταλοί θεώρησαν ότι έπρεπε να κάνουν κι αυτοί κάτι για την κατάληψή της. Αφού οι Γερμανοί του Χίτλερ άπλωναν τη σκιά τους στα Χανιώτικα, στα Ρεθυμνιώτικα και στα Ηρακλειώτικα εδάφη, οι Ιταλοί με σύμφωνη γνώμη της φασιστικής Ρώμης θέλησαν να καταλάβουν ό,τι είχε απομείνει και ξεκίνησαν να αποβιβαστούν βιαστικά, με μόνο σχέδιο στο μυαλό τους να δείξουν ότι είναι αντάξιοι των Γερμανών. Κι εδώ αρχίζουν τα τραγελαφικά. Πολύ πριν πατήσουν το πόδι τους στο ανατολικό κρητικό έδαφος, το ξεκίνημά τους στα Δωδεκάνησα ήτανε ως εξής:

      Στις 27 Μαΐου 1941, πολύ μετά δηλαδή από τη Μάχη της Κρήτης με τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές και την αναπάντεχη και γι’ αυτό αξέχαστη - ιστορική όπως τη λέμε - αντίσταση του απλού λαού, πολύ πρωί άρχισε στα πλοία η επιβίβαση 2500 ανδρών που ανήκαν σε μεγαλοποιημένες ονομασίες όπως «9ο Βασιλικό Σύνταγμα Πεζικού» και «313 Μηχανοκίνητο Τάγμα Αιγαίου». Η επιβίβαση κράτησε πολλές ώρες, όσες ήταν και οι δυσκολίες που αντιμετώπισαν. Οι Ιταλοί δυνάμωσαν τη δύναμη αυτή με δεκατρία ελαφρά τανκς, με τέσσερα φορτηγά οχήματα, με δυό αυτοκίνητα και με εννιά μοτοσυκλέτες. Μικροί αριθμοί για δυόμιση χιλιάδες στρατιώτες και θα καταλάβουν αργότερα το γιατί. Και κάτι άλλο: Οι περισσότεροι απ’ αυτούς δεν πρέπει να είχαν ζήσει κοντά σε θάλασσα και να πρόσθεσαν το γαλάζιο στο βλέμμα τους μόνο στα Δωδεκάνησα και τώρα πιά στον θαλάσσιο δρόμο για τη Σητεία. Το ταξίδι τους αποδείχτηκε εφιαλτικό, γιατί εκτός από την απειρία τους στο υγρό στοιχείο, που μου θύμισε τα λόγια του δικού μας ορεσίβιου Μπαρμπαγιώργου στον Καραγκιόζη όταν εκείνος τον πήγαινε για πρώτη φορά με βάρκα: «Ουρέ, μη το πας πάνω απ’ τις λακούβις!», στους περισσότερους φάνηκε και ταξίδι ατελείωτο, αφού τα πλοία που τους μετέφεραν δεν μπορούσαν να αναπτύξουν μεγάλη ταχύτητα. Έτσι, αν και η θάλασσα ήταν ήρεμη, οι πιο πολλοί Ιταλοί αποβιβάστηκαν στον κόλπο της Σητείας σε κακή κατάσταση. Ευτυχώς γι’ αυτούς η Μάχη της Κρήτης είχε κριθεί και δεν χρειάστηκε να κάνουν αποβίβαση με προγεφύρωμα. Δεν βρήκαν καμιά αντίσταση. 

Όμως μια άλλου είδους δυσκολία περίμενε τους επικεφαλής τους. Ο αρχηγός του εκστρατευτικού σώματος Έττορε Καφάρο, συνταγματάρχης, ζήτησε έναν στρατιωτικό χάρτη της περιοχής. Τότε όλοι διαπίστωσαν ότι ο μόνος χάρτης που ήταν διαθέσιμος, ήταν τουριστικός! Και το χειρότερο, κι εκεί τους είχαν προλάβει οι Γερμανοί: Ο τουριστικός χάρτης ήταν στα γερμανικά. Δυστυχώς, ο Καφάρο δεν γνώριζε γερμανικά. Φαγώθηκε πολλή ώρα για να αποφασίσει τί θα γίνει. 

      Εν τω μεταξύ, παράλληλα με τη δυσκολία που είχε ο ένας, υπήρχε και η δυσκολία που είχαν οι πολλοί. Είπαμε, πολλοί οπλίτες προσπαθούσαν να συνέλθουν αφού δεν ήταν εξοικειωμένοι με το υγρό στοιχείο. Όμως ήταν και κάποιοι άλλοι - για Ιταλούς μιλάμε πάντα - που αποφάσισαν να δουν τα αξιοθέατα. Η πειθαρχία είχε μείνει στα αζήτητα. Κι αυτό ήταν μόνο αρχή. 

      Γιατί, στο τέλος, τους περίμενε η Ιεράπετρα εκεί στα νότια. Κι αυτό το αίσιο τέλος βρισκόταν μόνο στο μυαλό και στην ελπίδα του Καφάρο. Χρειαζόταν μιας μέρας πορεία. Και ιδού η απορία. Ποιοί θα την έκαναν αυτήν την πορεία; Ο Ιταλός συνταγματάρχης κατάλαβε ότι η κατάσταση αυτών των περισσοτέρων δεν του επέτρεπε να την πραγματοποιήσει εκείνη τη μέρα. Ανέβαλε λοιπόν την αναχώρηση για την επόμενη μέρα.

      Η απόφασή του αυτή αποδείχτηκε ένα σοβαρότατο λάθος. Κι αυτό γιατί πολλοί στρατιώτες αποφάσισαν κι αυτοί να αξιοποιήσουν τον ελεύθερο χρόνο τους με τον τρόπο που άρχιζε και η ιταλική επίσης ταινία «Μεντιτεράνεο» στα δικά μας χρόνια (έπαιζε σ’ αυτήν, αν θυμάστε, και μια Ελληνίδα, η Βάνα Μπάρμπα). Ο δικός τους ελεύθερος χρόνος ως την «επόμενη μέρα» του αρχηγού τους μεταφράστηκε σε επιδρομή στα κοτέτσια και στα υποστατικά. Υπήρχαν σε αφθονία πουλερικά, χοίροι, κουνέλια, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί πανικός. Όλοι αρπάζαν, αλλά ό,τι μπορούσαν. Με το που ακούστηκε ο πρώτος πυροβολισμός, πολλοί από τους επικεφαλής αξιωματικούς νόμισαν πως δέχονταν επίθεση. Κάνανε την σχετική κινητοποίηση, αλλά έτσι μαθεύτηκε η αλήθεια. Η πειθαρχία έγινε ακόμα πιο δύσκολη υπόθεση όταν οι αξιωματικοί δεν μπόρεσαν (ή, όπως λένε άλλοι μελετητές, δεν θέλησαν) να εμποδίσουν την λεηλασία. Όλο αυτό το σκηνικό είχε σαν αποτέλεσμα ελάχιστοι οπλίτες να δειπνίσουν με το προγραμματισμένο συσσίτιο. Πάντως, η υπερκατανάλωση κρέατος και μαζί το απαραίτητο κρασί, ενώ θεωρήθηκαν μέρος της κατάληψης - δεν μιλάμε ακόμα για κατάκτηση - δεν ήταν αυτά που έπρεπε να είχαν γίνει για την πορεία της επόμενης μέρας.

      Όταν ξημέρωσε αυτή η επόμενη μέρα, ο Καφάρο διέταξε να σηκωθούν όλοι νωρίς. Και όχι μόνο αυτό. Έπρεπε να φορτωθούν την προβλεπόμενη εξάρτυση για την απόκρουση τυχόν εχθρικής επίθεσης. Αλλά κι αυτή να μη γινότανε, ο Καφάρο είχε στο πίσω μέρος του μυαλού του οι δικοί του Ιταλοί να μην υπολείπονται των Γερμανών σε στρατιωτικό παράστημα και να εντυπωσιάσουν τόσο τους ντόπιους Κρητικούς όσο και τους Γερμανούς που θα έρχονταν μετά απ’ αυτούς στην Ιεράπετρα.       

      Πάλι όμως κι αυτή του η απόφαση βρήκε απέναντί της την πραγματικότητα. Πολλοί στρατιώτες είχαν στομαχικές διαταραχές από το αυθαίρετο δείπνο των προηγούμενων ωρών. Δυστυχώς γι’ αυτούς, δεν υπήρχαν μεταφορικά μέσα για να τους μεταφέρουν. Αλλά και όσοι κατάφεραν τελικά να ξεκινήσουν ακολουθώντας τη διαταγή, σύντομα έχασαν κάθε ιδέα στρατιωτικής συνοχής.

Βρίσκονταν στα πρόθυρα του καλοκαιριού, επικρατούσε ζέστη, το κρητικό μέρος ήταν άνυδρο και η επιμελητεία δεν είχε προνοήσει για τη μεταφορά περισσότερου νερού. Φανταστείτε λοιπόν μια μακριά φάλαγγα με πολλούς βραδυπορούντες. Σιγά σιγά όλο και περισσότεροι αφαιρούσαν μέρος του ατομικού οπλισμού τους και κατέφευγαν στις σκιές των δέντρων. Οι φωνές και οι απειλές των αξιωματικών δεν κάναν τίποτα. Το αντίθετο έγινε. Λίγοι οργισμένοι οπλίτες δεν δίστασαν να πυροβολήσουν στον αέρα.

      Με τους πυροβολισμούς από δικούς του πλέον, που τους ήταν επικεφαλής, ο Καφάρο αντελήφθηκε ότι ήταν σοβαρά τα πράγματα. Και γιατί δεν το είχε αντιληφθεί νωρίτερα; Γιατί ήταν ένας από τους ελάχιστους που επέβαιναν σε όχημα. Η αντίδρασή του ήταν να προσπαθήσει να επιβάλει την πειθαρχία, διατάζοντας να εκτελεστούν δύο από τους οπλίτες που είχαν πυροβολήσει άσκοπα. Όμως ήταν ακατάλληλη η στιγμή που το είπε και γι’ αυτό η διαταγή του ήταν ανεφάρμοστη. Τότε εκείνος ήταν που βρέθηκε σε δύσκολη θέση και, για να μη χάσει το κύρος του, πρότεινε να τεθεί το θέμα σε ψηφοφορία! Φυσικά οι δυό οπλίτες αθωώθηκαν και η πορεία συνεχίστηκε, όπως και να γινόταν.

      Όμως, ακόμα λίγο πιο πέρα, ο καυτός κρητικός ήλιος, η λανθασμένη προετοιμασία, η έλλειψη πόσιμου νερού, και με όλα αυτά το χαμηλό ηθικό νίκησαν τους…νικητές και έφεραν πάλι την ένταση. Τώρα οι Ιταλοί οπλίτες διαμαρτύρονταν για την έλλειψη οχημάτων, που θα τους μετέφεραν γρηγορότερα στον προορισμό τους. 

      Μετά είδαν την ανάγκη τους με ρεαλιστική ματιά: Μετέφρασαν το «όχημα» σε «μεταφορικό μέσον» και κάποιος σκέφτηκε τα γαϊδούρια που υπήρχαν στη γύρω περιοχή. Έτσι, τρεις Ιταλοί έπιασαν το πρώτο που βρέθηκε μπροστά τους και το ανάγκασαν να πάρει απάνω του και τους τρεις τους. Βλέποντάς τους, το ίδιο έκαναν κι άλλοι. Ξεχύθηκαν στα χωράφια για να βρουν οι πιο τυχεροί άτυχα συμπαθητικά τετράποδα.

      Ο δυστυχισμένος Καφάρο ένιωθε απελπισμένος από την κατάσταση που βρισκότανε πιο μακρυά από την Ιεράπετρα - κι αυτή ήταν μια αξιοπρεπής πορεία μιας μάχιμης φάλαγγας. Παράλληλα, όμως, ήταν και αποφασισμένος να μη βάλει σε κίνδυνο τη σωματική του ακεραιότητα πλάι στην ψυχική του, γιατί θα ερχόταν πάλι σε σύγκρουση με τους αγριεμένους οπλίτες. Και γι’ αυτό έκανε πως δεν βλέπει.

      Όλα αυτά είχαν μετατρέψει την επιχείρηση των Ιταλών σε «οπερέτα», για να θυμηθούμε και την αγάπη τους για τη μουσική. Ούτε με τα γαϊδούρια είχε λυθεί το πρόβλημα. Το «μεταφορικό μέσον» δεν άντεχε το βάρος δύο ή ακόμα χειρότερα τριών ανθρώπων, με αποτέλεσμα εκδορές πολλές και κατάγματα. Πέφτοντας κά τω τα άτυχα ζώα, δεν στοίχιζαν τη ζωή των επιδρομέων όχι στην Ανατολική Κρήτη αλλά στη ράχη τους. Στοίχιζαν όμως - εκτός από τη διαστρέβλωση της δικιάς τους ζωής - και στην πορεία των Ιταλών που, πέρα από το ότι είχε επιβραδυνθεί παραπάνω από πολύ, είχε μειωθεί απελπιστικά και η αριθμητική της δύναμη.

      Έτσι, η απόσταση των εξήντα χιλιομέτρων από τη Σητεία ως την Ιεράπετρα που ήθελε δεκαπέντε με είκοσι ώρες για να διανυθεί (και μάλιστα, να το θυμίσουμε κι αυτό, χωρίς καμιά αντίσταση) χρειάστηκε περισσότερο από τέσσερεις μέρες για να φτάσουν οι Ιταλοί στην Ιεράπετρα. Και το πιο όχι αστείο αλλά θλιβερό - σε άσχημη κατάσταση. 

      Εκεί τους περίμεναν οι Γερμανοί, που είχαν φτάσει ήδη στην πόλη με τα οχήματά τους. Με το που φτάσαν, δεν την είχαν καταλάβει, γιατί θέλησαν να τηρήσουν τα συμφωνημένα με τους συμμάχους τους. Βλέποντας όμως ότι αυτοί δεν φαίνονται, μετά από ενενήντα έξη ώρες κι έχοντας την απορία τί μπορεί να έχει γίνει, μπήκαν οι ίδιοι στην πόλη και κατέλαβαν την Ιεράπετρα.

Στις 31 Μαΐου ξεπρόβαλε το ιταλικό απομεινάρι. Ήταν οι πρώτοι Ιταλοί που έφταναν επιτέλους στη νοτιότερη πόλη της Κρήτης και της Ευρώπης, τριακόσιοι όλοι κι όλοι, αξιωματικοί και οπλίτες - με επικεφαλής τον Καφάρο. Ο Ιταλός συνταγματάρχης δεν χρειαζόταν να πει τίποτα, γιατί το θέαμα αυτών που διοικούσε ακόμα ήταν οικτρό: Άνδρες που επέβαιναν ανά δύο σε γαϊδούρια, σκονισμένοι, νηστικοί, αξύριστοι, ταλαιπωρημένοι, με λίγα λόγια αυτό που λέμε «ελεεινοί και τρισάθλιοι». Κάποιοι δεν είχαν μαζί τους ούτε καν τους γυλιούς τους. 

      Η ιλαροτραγική αντίθεση φάνηκε στην κεντρική πλατεία της Ιεράπετρας, εκεί που τους υποδέχτηκαν οι Γερμανοί στοιχισμένοι με στρατιωτική παράταξη, καθαροί και φρεσκοξυρισμένοι. Έκπληξη, οίκτος και ειρωνία ήταν στα βλέμματά τους, αλλά ο διοικητής τους χαιρέτησε με ευγένεια τον Ιταλό ομόλογό του.

      Δυστυχώς, κανένα κινηματογραφικό συνεργείο δεν απαθανάτισε την συμβολική κατάληψη της Ιεράπετρας από τους Ιταλούς. Το ογδόντα τοις εκατό του ιταλικού εκστρατευτικού σώματος είχε τεθεί εκτός μάχης χωρίς να ρίξει ούτε μια σφαίρα. Δεν μετράμε εδώ τους πυροβολισμούς της πρώτης μέρας εναντίον των πουλερικών, των κουνελιών ή των χοίρων. Οι Γερμανοί ανέλαβαν να βοηθήσουν τον Καφάρο, στέλνοντας οχήματα για να περισυλλέξουν όσους Ιταλούς είχαν χαθεί στα χωράφια κυνηγώντας γαϊδούρια ή είχαν μείνει κάτω από δέντρα περιμένοντας κάποιον να τους μεταφέρει. 

Η Ιταλική Ιστορία «κουκούλωσε» το θέμα, δεν λέει πολλά. Και επειδή δεν μπορούσε να το αποσιωπήσει το γεγονός ολότελα, το διαστρεβλώνει λέγοντας: «…circa 2.500 uomini, in gran parte appartenenti alla 50ª divisione "Regina", la quale, dopo alcuni scontri con partigiani greci avvenuti il giorno 29, nei quali prevalse senza perdite di rilievo, raggiunse il 31 maggio, insieme ai tedeschi, il porto di Ierapetra» (…περίπου 2.500 άνδρες που ανήκαν οι περισσότεροι στην 50η μεραρχία «Ρεγγίνα», μετά από κάποιες συγκρούσεις με Έλληνες αντάρτες που σημειώθηκαν στις 29, όπου επικράτησαν χωρίς σημαντικές απώλειες, έφτασαν στο λιμάνι της Ιεράπετρας στις 31 Μαΐου μαζί με τους Γερμανούς». 

      Μόλις το 1988 δημοσιεύτηκαν τα αληθινά γεγονότα από τον Τζιάνι Μπάλντι, έναν δημοσιογράφο που συνόδευε τότε το εκστρατευτικό σώμα και περιέγραψε με τις πιο αστείες λεπτομέρειες τα όσα συνέβησαν. Λέει στο τέλος: «I tedeschi rimproverarono gli italiani di essere arrivati, "come al solito", a cose fatte»(Οι Γερμανοί κατηγορούν τους Ιταλούς που έφτασαν, ως συνήθως, μετά το γεγονός).