Δημόσιος χώρος όχι για λίγους, αλλά για όλους

Της Μαρίνας Μιχαηλίδου*

Πολλές πλατείες και πολλοί δημόσιοι χώροι στη χώρα μας είναι γεγονός ότι είναι αφιλόξενοι ακόμα και μη προσβάσιμοι για όλους.  Κάποιος που κινείται με αναπηρικό αμαξίδιο ή χρειάζεται τη βοήθεια του λευκού μπαστουνιού είναι πολύ πιθανό να μην έχει τη δυνατότητα να προσανατολιστεί και να κινηθεί μέχρι το κεντρικό σημείο της πλατείας , να προσεγγίσει μια βρύση με πόσιμο νερό και τα καθιστικά σημεία της. 

Ο δημόσιος χώρος οφείλει να είναι συμπεριληπτικός και να λαμβάνει υπόψη την ευχάριστη και αυτόνομη κίνηση και παραμονή όλων των επισκεπτών με ή χωρίς κάποια αναπηρία. Η αρχιτεκτονική του χώρου πρέπει να φροντίζει και για τις ευάλωτες ομάδες, που είτε λόγω ηλικίας είτε λόγω σωματικής διάπλασης αντιμετωπίζουν περισσότερες προκλήσεις κατά την κίνησή τους. Για παράδειγμα τα μικρά παιδιά χρειάζονται έναν προστατευμένο χώρο που όμως να εξιτάρει την παιδική φαντασία και να παρέχει αφορμές για παιχνίδι. Αντίστοιχα οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας χρειάζονται ιδιαίτερες συνθήκες ασφάλειας και θερμικής άνεσης για να παραμένουν και να απολαμβάνουν το δημόσιο χώρο.

Οι μορφές αναπηρίας ποικίλλουν και ο σχεδιασμός του δημόσιου χώρου ο οποίος καθορίζεται από ευρωπαϊκή αλλά και ελληνική νομοθεσία προσδιορίζει διαστάσεις, κλίσεις και ειδικά υλικά που ακόμα και αν τοποθετηθούν ορθά στο χώρο, αυτό δε συνεπάγεται αυτόματα τη δημιουργία ενός πετυχημένου και συμπεριληπτικού δημόσιου χώρου.

Ο ρόλος του μελετητή-αρχιτέκτονα είναι όχι μόνο να λάβει υπόψη την ισχύουσα νομοθεσία, αλλά να εντάξει αυτές τις προδιαγραφές, σε ένα συνεκτικό, καλοσχεδιασμένο και υψηλής αισθητικής δημόσιο χώρο, δίνοντας ίσες ευκαιρίες σε όλους τους χρήστες. Πιστεύουμε βαθιά ότι ένας χώρος που έχει σχεδιαστεί με ιδιαίτερη ευαισθησία για ανθρώπους με αναπηρίες και σωματικές δυσκολίες είναι ταυτόχρονα ένας καλός χώρος για όλους. 

Στη νέα πλατεία που  και κατασκευάστηκε το 2021 μπροστά από το Δημαρχείο Μινώα Πεδιάδος στο Αρκαλοχώρι (Αρχιτέκτονες: Μ.Μιχαηλίδου- Μ.Τσίτουρα), αντιμετωπίσαμε τις παραπάνω προκλήσεις. 

Σε ένα μέρος πολύπαθο σαν το Αρκαλοχώρι, η επανασύσταση της κοινωνικής ζωής, μέσω του σχεδιασμού ενός συμπεριληπτικού δημόσιου χώρου, είναι υψίστης σημασίας για την περιοχή. Ανάμεσα από το νέο κτήριο του Δημαρχείου, του Δημοτικού σχολείου και του Ιερού ναού ο ελεύθερος χώρος επιφάνειας 1.600 τ.μ. διαμορφώθηκε σε μια νέα πλατεία η οποία φιλοξενεί χρήσεις όπως υπαίθριο θέατρο, πολυλειτουργικό δημοτικό κτήριο, παιδική χαρά, βοτανικό κήπο και περιοχές σκίασης και ξεκούρασης όπως και διαμορφωμένη στάθμευση. Η αειφορία είναι πάντα βασικός στόχος, ως εκ τούτου έχουν σχεδιαστεί περιοχές πρασίνου, φυτεμένα δώματα, με κατάλληλα μεσογειακά ξηρικά φυτά και φυσικά υλικά δόμησης όπως το ξύλο, το πατημένο χώμα και η λιθοδομή από τοπική πέτρα.  

Η φαρδιά ράμπα που ενώνει το άνω και το κάτω επίπεδο της πλατείας καθιστώντας τη προσβάσιμη, αποτελεί το κεντρικό σημείο του σχεδιασμού. Γύρω από αυτή την έντονη καμπύλη της ράμπας αναπτύσσεται ο τοίχος της παιδικής χαράς με τα κτιστά καθιστικά. Οι πλάκες όδευσης για άτομα με πρόβλημα όρασης είναι ενταγμένες στο σχεδιασμό και ακολουθούν τη λογική της ασφαλούς καθοδήγησης τόσο περιμετρικά όσο και στο κέντρο της πλατείας. 

Τα κτιστά καθιστικά με πλάτη στα παρτέρια που είναι φυτεμένα με αρωματικά φυτά δίνουν τη δυνατότητα στον επισκέπτη να έχει απτική και οσφρητική εμπειρία του τοπίου. Η ενεργοποίηση των αισθήσεων της όσφρησης και της αφής είναι βασική για τον προσανατολισμό και την οικειοποίηση του χώρου και από ανθρώπους με πρόβλημα όρασης. 

Η παιδική χαρά παρέχει ασφαλή χώρο για τα παιδιά καθώς το δάπεδο είναι από βότσαλα γύρω από τα παιχνίδια και πατημένο χώμα περιμετρικά και περικλείεται από χαμηλά τοιχία λιθοδομής.  Η πέργκολα με τα σκιασμένα καθιστικά αλλά και ο οικίσκος με το φυτεμένο δώμα προσφέρουν χώρο με θερμική άνεση και ηλιοπροστασία ανάλογα τις καιρικές συνθήκες και την εποχή.  Στην πλατεία υπάρχουν λοιπόν καθιστικά εκτεθειμένα στον ήλιο (όπως οι τραπεζόπαγκοι που αποτελούν ένα άνετο χώρο παραμονής τους χειμερινούς μήνες) αλλά και σκιασμένα για τους θερινούς μήνες. Ο κλειστός και προστατευμένος χώρος του οικίσκου μπορεί να  φιλοξενήσει δραστηριότητες που απαιτούν θερμική και ακουστική άνεση και απομόνωση.

 
Η προσβασιμότητα είναι δικαίωμα και αυτό το δικαίωμα προβάλλεται στο χώρο. Ο ίδιος ο χώρος εκπαιδεύει τους χρήστες σε ζητήματα προσβασιμότητας και συμπερίληψης. ‘Ένας μη κατάλληλος δημόσιος χώρος είναι ένας μη δημοκρατικός χώρος που τον χαίρονται περιορισμένες κοινωνικές ομάδες, όπως οι νεότεροι σε ηλικία άνθρωποι χωρίς κινητικά προβλήματα. Ο καλά σχεδιασμένος δημόσιος χώρος με πράσινο και φυσικά υλικά κατασκευής που προσφέρει ασφαλή κίνηση για το αμαξίδιο, καθαρές πορείες όδευσης για τους ανθρώπους με μειωμένη όραση, ασφαλή χώρο παιχνιδιού για τα παιδιά, σκιασμένο και άνετο χώρο παραμονής για τους ηλικιωμένους δίνει κατευθείαν ένα νέο νόημα στην κοινωνική ζωή.  

*Διπλ.Αρχιτέκτων Μηχανικός Α.Π.Θ.MSc.- μελετήτρια δημοσίων έργων