Το δημοψήφισμα πέρασε, τα προβλήματα παραμένουν

Άρθρο του Νίκου Ανδρουλάκη στo Huffingtonpost.gr

Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στην Τουρκία αποτελεί νίκη για τον κ. Ερντογάν με αρκετούς αστερίσκους όμως, ικανούς να εγκαινιάσουν μια νέα περίοδο έντασης και αβεβαιότητας. Η νίκη του κ. Ερντογάν είναι τόσο οριακή ώστε να του στερεί ουσιαστικά την αναβάπτιση που επιθυμούσε μέσα από την λαϊκή ετυμηγορία.

Εάν συνυπολογίσουμε μάλιστα, ότι το οριακό αποτέλεσμα, επετεύχθη με το δημοψήφισμα να διεξάγεται υπό καθεστώς έκτακτης ανάγκης, με πολλούς βουλευτές στη φυλακή και με περιορισμένη πρόσβαση στα ΜΜΕ των υποστηρικτών του «Όχι», τότε το αποτέλεσμα είναι ακόμα πιο απογοητευτικό για τον Τούρκο Πρόεδρο.

Το δημοψήφισμα ανέδειξε με σαφή πλέον τρόπο ότι τα μεγάλα αστικά κέντρα, δεν στήριξαν την πρόταση του Ταγίπ Ερντογάν. Ο Τούρκος Πρόεδρος έλαβε στήριξη από την εσωτερική Ανατολία και την ύπαιθρο, μαζί με ορισμένες περιοχές στην νοτιοανατολική Τουρκία όπου πλειοψηφία είναι οι συντηρητικοί μουσουλμάνοι. Στην Κωνσταντινούπολη, την Άγκυρα και τη Σμύρνη, που συγκεντρώνουν το 23% του πληθυσμού και παράγουν το 46%του ΑΕΠ της χώρας, το «όχι» υπερίσχυσε.

Ωστόσο, δεν πρέπει να υπερτιμήσουμε και τις επιπτώσεις από την κατανομή της ψήφου σε δυο σχεδόν ισομερή στρατόπεδα. Ο διχασμός μιας χώρας έχει επιπτώσεις όταν υπάρχουν δύο κέντρα εξουσίας. Η ηττημένη πλευρά ενός δημοψηφίσματος όταν δεν μπορεί να επιβάλλει ανατροπές ή να καθορίσει εξελίξεις δεν είναι πόλος διχασμού, είναι απλώς ηττημένη. Στην Τουρκία σήμερα ο μοναδικός πόλος είναι ο ίδιος ο κ. Ερντογάν.

Ανεξάρτητα από το πότε θα γίνουν οι εκλογές, η μορφή που θα έχει η Τουρκία, όταν οι συνταγματικές προβλέψεις ενεργοποιηθούν πλήρως, θα είναι μιας «περιορισμένης δημοκρατίας».

Σε ποια κατεύθυνση θα πάει η Τουρκία τώρα; Το ερώτημα είναι εάν ο Ταγίπ Ερντογάν θα «διαβάσει» το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ως μια «κόκκινη γραμμή» της κοινωνίας στις προθέσεις του, και συνεπώς θα προσπαθήσει να ρίξει τους τόνους και να αμβλύνει τις εντάσεις, ή θα οξύνει ακόμα περισσότερο τον πολιτικό λόγο του. Η περιορισμένη νίκη δεν είναι πιθανό να προκαλέσει μια συναινετική ή ρεαλιστική στροφή στην πολιτική του κ. Ερντογάν. Αντίθετα, ειδικά στα μεγάλα ζητήματα όπως είναι το Κουρδικό στην νοτιανατολική Τουρκία και οι διώξεις προς τους εσωτερικούς αντιπάλους του Τούρκου Πρόεδρου, το πιθανότερο είναι ότι θα δούμε μια ακόμα περισσότερο συγκρουσιακή προσέγγιση.

Προς αυτή την κατεύθυνση συνηγορεί και ένας ακόμα παράγοντας: παρά το γεγονός ότι οι συνταγματικές αλλαγές εγκριθήκαν στο δημοψήφισμα, πολλές από αυτές θα ενεργοποιηθούν μετά τις επόμενες εκλογές που είναι προγραμματισμένες για το 2019. Άρα, από την σκοπιά του κ. Ερντογάν υπάρχουν σοβαρά πλεονεκτήματα για την υιοθέτηση μιας στρατηγικής πόλωσης, η οποία θα τον φέρει και σε πλεονεκτική θέση για τις επόμενες εκλογές.

Ανεξάρτητα από το πότε θα γίνουν οι εκλογές, η μορφή που θα έχει η Τουρκία, όταν οι συνταγματικές προβλέψεις ενεργοποιηθούν πλήρως, θα είναι μιας «περιορισμένης δημοκρατίας». Ειδικότερα, ανησυχία προκαλούν οι προβλέψεις του άρθρου 116 που παρέχει τη δυνατότητα στον πρόεδρο να διαλύει την Εθνοσυνέλευση αποκλίνοντας από το προεδρικό μοντέλο και τη σύμφυτη με αυτό διάκριση των εξουσιών. Προβληματισμό επίσης προκαλεί το ενδεχόμενο σκόπιμης χρήσης του συγκεκριμένου άρθρου ώστε να εξασφαλίζει ιδεολογικοπολιτική ομοιογένεια ανάμεσα στην εκτελεστική και τη νομοθετική εξουσία. Η ομοιογένεια πλήττει την πεμπτουσία του προεδρικού συστήματος, που είναι η ύπαρξη θεσμικών αντίβαρων, ικανών να αναχαιτίσουν τον μονοπρόσωπο αρχηγό της εκτελεστικής εξουσίας.

Η Ευρώπη πρέπει να μιλήσει χωρίς περιστροφές. Από την στιγμή όπου η Τουρκία παραμένει, έστω και τυπικά, υπό ένταξη χώρα στην ΕΕ, οφείλει να σέβεται τις κοινές αρχές και αξίες. Ακόμα και στην περίπτωση όπου αυτή η σχέση διακοπεί, οι αξίες της δημοκρατίας και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα πρέπει να καθορίσουν και το καθεστώς της επόμενης ημέρας. Η Τουρκία θα παραμείνει ένας μεγάλος γείτονας, με σημαντικές επενδύσεις ευρωπαϊκών εταιριών και πρόσβαση στην κοινή αγορά μέσω της τελωνειακής ένωσης. Τα Κράτη-Μέλη αλλά και η ίδια η Ένωση πρέπει να χρησιμοποιήσουν κάθε πρόσφορο μέσο ώστε να εξασφαλίσουν ότι η Τουρκία δεν θα καταλήξει να είναι ένα ακόμα απολυταρχικό κράτος.