Απόβαση η απόφαση για την Αγιά Σοφιά

Του Θανάση Γιαπιτζάκη

 

Η λέξη απόβαση μάς τρόμαξε, μόνο που την αναφέραμε. Σαν χώρα γεμάτη θαλάσσια μέρη και έχοντας ανοιχτή την απειλή τους, με τη λέξη αυτή οι Τούρκοι κάνουν απόβαση στο μυαλό μας. Με τη διαρκή στοχευόμενη συμπεριφορά τους, μας θυμίζουν πάντα ότι από αλλού έχουν έλθει στα μέρη μας. Και αυτό τους τρελαίνει και μαζί με εκείνους τρελαίνει κι εμάς. 

      Απόβαση λοιπόν. Αλλά σήμερα μόνο στο μυαλό μας. Μην κοιτάτε άλλοτε στην Κύπρο, που βρήκαν ανοιχτή την πόρτα και μπήκανε. Μην κοιτάτε προχθές στο Καστελόριζο που όσο μπόι του λείπει, ξέρουν ότι έχει το ανάστημα της Ελλάδας και των διεθνών συμφωνιών της και δεν προκάλεσαν ούτε καν θερμό επεισόδιο. 

      Η απόβαση στο μυαλό μας γίνεται σήμερα μες στην Αγιά Σοφιά. Το αρχιτεκτονικό καμάρι των ελληνόφωνων Ρωμαίων που αργότερα τους βαφτίσανε Βυζαντινούς, όταν πια αυτοί δεν υπήρχανε έχοντας χάσει και την Πόλη και την Αγιά Σοφιά. Γι’ αυτό, ακόμα και τώρα τραγουδάμε «Την Ρωμιοσύνη μη την κλαις». Την Ρωμαιοσύνη μας λοιπόν, γιατί την ελληνοσύνη μας δεν τη χάσαμε, αυτήν δεν μπορούν να μας την πάρουν όχι οι Τούρκοι, αλλά ούτε ο κακός μας εαυτός που άφησε και πήραν οι ξένοι το όνομα της Μακεδονίας.

      Σήμερα συντελείται ένα άλλο δράμα του μυαλού: Μουσουλμάνοι ατιμάζουν την χριστιανική αντίληψη, με την φτιαχτή μετατροπή μιας μεγάλης εκκλησίας-εμβλήματος σε τέμενος. Όσες κουρτίνες και να βάλουν μπροστά στις τοιχογραφίες και στα ψηφιδωτά με τα ελληνικά γράμματα, όσα τραγούδια εμβόλιμα «Στον τρούλο σου να φυσήξει άνεμος ελευθερίας. Ήσουν πάντα δική μας κι εμείς δικοί σου» και να ακουστούν, η Ιστορία έχει γράψει τι ήταν αυτός ο τεράστιος  ναός, όπως βέβαια έχει γράψει και τα χρόνια που τον είχανε Καθολικό ναό οι Φράγκοι και τα χρόνια που τον έχουνε Μουσουλμανικό τζαμί οι Τούρκοι, με ενδιάμεσο διάλειμμα αυτά τα τελευταία χρόνια της χρήσης του σαν μουσείο, με απόφαση του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, από το 1934 μέχρι σήμερα, ογδόντα έξη χρόνια μετά. Πώς διαγράψανε εκείνη την απόφαση του καινούργιου τους τότε «κοσμικού κράτους»; Μέσα στο σημερινό «δικτατορικό κράτος» του επί δώδεκα φορές επανεκλεγέντος Ερτογάν, την 10η Ιουλίου 2020 - Παρασκευή ήταν και τότε - το Συμβούλιο της Επικρατείας της Τουρκίας αποφάσισε ότι η μετατροπή της Αγιάς Σοφιάς σε μουσείο το 1934 ήτανε παράνομη. Όπως το σχολίασε και ο ίδιος ο Ερτογάν: «Ayasofya... Rüzgârlar essin kubbende hürriyetin. Ta ezelden sen bizimsin, biz de senin...» Αν δεν είχαμε ελευθερωθεί με τις θυσίες των δικών μας το 1821, θα ξέραμε τώρα τούρκικα να καταλάβουμε τι είπε. 

      «Ο πατριωτισμός είναι έμφυτος και εγώ είμαι εθνικιστής» λέγεται ότι είχε πει ο Κωστής Παλαμάς στην εποχή του Βενιζελισμού και της Μεγάλης Ιδέας, τότε που απελευθερώναμε σκλαβωμένους αδελφούς μας από την Τουρκία, κι έτσι νιώθουμε κι εμείς σήμερα που παίρνουμε «ανάποδες» με την Αγιά Σοφιά, μόνο και μόνο επειδή αποφασίσανε οι Τούρκοι να μας πικάρουν, όχι μόνο με τις εναέριες παραβιάσεις τους, αλλά και παραβιάζοντας τα λόγια των προπατόρων μας από την εποχή εκείνη «Θα πάρουμε την Πόλη και την Αγιά Σοφιά». Βέβαια, για λέμε και του στραβού το δίκιο, υπήρχαν ανάμεσά τους Ελληναράδες που κάνανε αίσχη, αν όχι χειρότερα, ίδια με των Τούρκων.

      Αναρωτιέμαι - και «θλίβομαι» όπως λένε προσποιητά και μάλλον ανήμπορα οι διάφοροι θρησκευτικοί ηγέτες, ο πάπας στη Ρώμη, ο Δαλάι Λάμα, ο Ρώσος πατριάρχης στη Μόσχα, ο Οικουμενικός Πατριάρχης που προέρχεται από τη σκλαβωμένη Ίμβρο και που, αν και «αιχμάλωτος» των Τούρκων, είναι πιο κοντά απ’ όλους σε αυτό που συντελείται, αναρωτιέμαι πού είναι οι δικοί μας ιερείς, που με τους φανατικούς τους θρησκόληπτους σχίζανε τις οθόνες των κινηματογράφων για τον «Τελευταίο Πειρασμό» του Καζαντζάκη ή κόπτονταν με λαοθάλασσες για τις ταυτότητες. Ο παντοδύναμος κορωνοϊός, που εδρεύει και παραμονεύει παντού, δεν χλωμιάζει μόνο τις εντυπωσιακές συνάξεις «έστω για μια αντίδραση», αλλά θα βάλει και τους εκλεκτούς του Ερτογάν για τη δική τους σύναξη μέσα στην Αγιά Σοφιά να φοράνε όλοι μάσκες, θυμίζοντας σε όλους τους άπιστους το Καρναβάλι. Και πιο πολύ αναρωτιέμαι πού είναι η Ουνέσκο, το πολιτιστικό σκέλος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, που υποτίθεται ότι χαρακτήρισε και είχε αναλάβει να προστατεύει αυτό το μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς, την Αγιά Σοφιά. Και μόνο που υπάρχουν ακόμα οι τέσσερεις μιναρέδες γύρω από την ιστορική μεγάλη εκκλησία σαν απομεινάρια πρώην μετατροπής της σε τζαμί, δείχνουν το δικό τους ιστορικό πέρασμα και δεν έπρεπε να τραβήξουν άλλο το σχοινί. Άλλωστε έχουν τόσα άλλα τζαμιά ολόγυρά της με πρώτο και καλύτερο το Μπλε Τζαμί, μια μικρότερη απομίμησή της, που είναι δίπλα της. Αλλά δεν έχουν το όνομά της. Αυτό που χρησιμοποιεί ο Ερτογάν. 

      Μπορεί από την πλατεία του Αγίου Πέτρου, ο πάπας Φραγκίσκος να επανέλαβε ότι πληγώθηκε από την απόφαση της Τουρκίας να μετατρέψει την Αγία Σοφία σε τζαμί. «Οι σκέψεις μου είναι στην Κωνσταντινούπολη. Σκέφτομαι την Αγία Σοφία και πονάω πολύ» ανέφερε χαρακτηριστικά κατά την καθιερωμένη ευλογία του στους πιστούς ο προκαθήμενος της ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Όμως κι εγώ θυμάμαι με «πόνο ψυχής» τη γραμμή που είναι χαραγμένη στην είσοδο κάτω στο απέραντο δάπεδο του Αγίου Πέτρου και γράφει «ως εδώ φτάνει το μήκος της Αγίας Σοφίας»(!) που εννοεί ότι οι Καθολικοί είναι οι κορυφαίοι Χριστιανοί, αφού ο ναός τους είναι μεγαλύτερος. Ο πάπας «θλίβεται» τώρα, αλλά μέχρι τώρα δεν έχει δώσει εντολή να ξηλωθεί αυτή η γραμμή.

      Πολλά δεν ξέρουμε πολλοί για την Αγιά Σοφιά. Σίγουρα οι περισσότεροι ξέρουμε για το όνομά της, ότι δεν είναι κάποιας αγίας που λέγεται Σοφία, αλλά ότι σημαίνει η αγία (η ιερή) Σοφία του Θεού. Δεν ξέρουμε όμως ότι, για την ολοκλήρωση της, δούλεψαν αδιάκοπα έξη χρόνια 10.000 τεχνίτες, ενώ ξοδεύτηκαν περίπου 120.000.000 σημερινά ευρώ. Δεν ξέρουμε ότι εκεί μέσα συνυπήρχαν πράσινα μάρμαρα από τη Μάνη και την Κάρυστο,  τριανταφυλλιά από τη Φρυγία και κόκκινα από την Αίγυπτο - και, στα εγκαίνιά της, πολύτιμα πετράδια, χρυσός, ασήμι και ελεφαντόδοντο, για τη διακόσμηση της. Σήμερα, ένα από τα σπουδαία κομμάτια της, η Αγία Τράπεζα, βρίσκεται αρπαγμένη από την εποχή της Δ΄ Σταυροφορίας μέσα στον ναό του Αγίου Μάρκου στη Βενετία να την βλέπουν εκεί οι τουρίστες. Δεν φταίνε λοιπόν μόνο οι Τούρκοι. Δεν ξέρουμε ότι, ενώ ασβεστώθηκαν οι τοιχογραφίες τότε, στην κατάληψη της Πόλης, εξαιτίας της ισλαμικής θεώρησης της απεικόνισης του ανθρώπινου σώματος ως βλασφημίας, αντίθετα έχουν γίνει μέσα στον ναό εκδηλώσεις που δεν αρμόζανε, όπως επιδείξεις μόδας. Δεν ξέρουμε ότι στην προπαγανδιστική πολυέξοδη τουρκική ταινία «Φατίχ» που δείχνει την Άλωση της Πόλης, με εντολή του Ερτογάν που είχε σκοπό από τότε να κάνει την Αγιά Σοφιά τζαμί, παρουσίαζε στο τέλος τον Μωάμεθ τον Πολιορκητή να μπαίνει από σεβασμό στον ναό με τα πόδια, ενώ όλοι οι ιστορικοί λένε ότι μπήκε μέσα πάνω στο άλογό του. Κι εκείνο που σίγουρα πολλοί δεν ξέρουνε - και το έμαθα κι εγώ στην εικονική πραγματικότητα του Κέντρου Μείζονος Ελληνισμού - είναι ο περίφημος τρούλος της Αγίας Σοφίας έχει πέσει, έχει γκρεμιστεί μέχρι τώρα τέσσερεις φορές! Τελευταίες εργασίες συντήρησης αναφέρονται ότι έγιναν το 1317 και ακόμα πιο εκτεταμένες από το 1346 έως το 1354, που η Αγία Σοφία ήτανε κλειστή για το κοινό, καθώς πολλά σημεία της οροφής είχαν καταρρεύσει και ο ναός είχε υποστεί ζημιές από τον σεισμό του 1344. Η τελευταία χριστιανική λειτουργία τελέστηκε στις 29 Μαΐου του 1453, με την τελευταία παρουσία του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Εκεί δείχνανε την χτισμένη πόρτα που από πίσω της βρίσκεται και περιμένει την ώρα του ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς. Ήταν η είσοδος της σύνδεσης του Ναού με το Παλάτι.

      Η απόβαση των Τούρκων στο μυαλό μας σήμερα λοιπόν. Όπως εμείς κοιτάμε «αφ’ υψηλού» τους Ιταλούς μετά το 1940, έτσι κι εμείς νιώθουμε να μας κοιτάνε και οι Τούρκοι μετά το 1922 και την Κύπρο. Γι’ αυτό δεν έχουμε άλλο δείγμα γραφής θάρρους μετά το «Βυθίσατε το Χόρα» του Ανδρέα Παπανδρέου. Απόδειξη σημερινή η Αγιά Σοφιά. Απόδειξη «ψύχραιμης» μη αντίδρασης παραμένει και το τραγούδι εκείνο σε στίχους Νίκου Ελληναίου και σε μουσική Γιώργου Λημνιού, που είχε τραγουδηθεί από την Κλειώ Δενάρδου στο Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού το 1972, αποσπώντας το Β΄ Βραβείο. Το ρεφραίν του τραγουδιού αυτού δημιούργησε τότε...διπλωματικό επεισόδιο με την Τουρκία
και τραγουδήθηκε τελικά με παραλλαγμένους στίχους. Το τραγούδι δε μεταδόθηκε ποτέ από τα ραδιοφωνικά και τα τηλεοπτικά δίκτυα της Ελλάδας, με απόφαση της τότε χουντικής«κυβέρνησης», αλλά δυστυχώς ούτε και με τις μετέπειτα ...δημοκρατικές ελληνικές κυβερνήσεις της χώρας! Ο τίτλος του ήταν ακριβώς που έχουμε σήμερα: «Αγία Σοφία». Τα λόγια ήταν τα εξής: 

      «Πόθοι μακρινοί...Χαμένη Πολιτεία!...| Νιώθαμε παιδιά, στην καρδιά, μια γοητεία!..| Χρόνια φύγαν και καιροί...| Την Παναγιά παρακαλώ, να μη χαθεί! | Μέρα γιορτινή, το λένε τα βιβλία...| Κάποτε θα ’ρθεί, σαν φωτιά, σαν μια μαγεία!...| Θάρθει!... Θάρθει, δεν μπορεί!...| Την Παναγιά παρακαλώ, να θυμηθεί! | Κορμιά μαρμαρωμένα, το θαύμα καρτερούν!...| Με χέρια παγωμένα, πώς να σταυροκοπηθούν;...| Στην εκκλησιά του θρύλου καμπάνες δεν ηχούν!...| Μα κι αν περάσουν χρόνια, στους αιώνες θ’ αντηχούν!...|
Εκεί ψηλά στους ουρανούς, | όμορφη Αγιά Σοφιά,| θα ζεις για πάντα στα όνειρά μας, για χρόνους – για καιρούς!...»
      Και ο επίμαχος στίχος του απαγορευμένου πρωτοτύπου: «Ευχή ψηλά στους ουρανούς, όμορφη Αγιά Σοφιά, | να γίνεις κάποτε δικιά μας, με χρόνους – με καιρούς!...»