Αμερικάνικος κινηματογράφος σε τοπία που σκυλεύονται

Υπήρξε ένας τόπος μακρινός στη μνήμη, απροσδιόριστος στο χρόνο. Τόπος που έβγαινε σαν μέσα από ένα παραδείσιο όνειρο. Σήμερα μοιάζει τόσο άπιαστος, τόσο ανύπαρκτος και ξενικός για μένα, αφού δεν μένει πια παρά μόνο το αμυδρό περίγραμμα αυτού του ονείρου, σχεδόν μια περαστική σκιά. Τόσο αγνώριστος στο γράφοντα, όσο η Λισσαβόνα στον Φερνάντο Πεσσόα όταν ξαναγύρισε.

Σαν ένα αερικό που βγαίνει ίσως μόνο από ένα φευγαλέο πέρασμα της φαντασίας της οποίας ήτανε γέννημα. «Τόπος με καλή θέα», έτσι τον ονόμασαν πριν από οκτώ και βάλε αιώνες, οι αλατοπασπαλισμένοι ναύτες της Γένουας όταν τα γέρικα σκαριά τους μπατάριζαν τον προτελευταίο ανατολικό κάβο της Κρήτης και γιαλοκοπούσαν στις ακτές του. Mirabello τον είπανε στη γλώσσα τους ευθύς, καθώς ήτανε σκέτο μεθύσι για τον αμφιβληστροειδή απ’ όπου κι αν τον κοίταζες.

Η όρασή σου «είναι σα να ‘ναι διαρκώς μαστουρωμένη» έγραφε στους πρωτοκεφαλάδες της Δημοκρατίας της Γένουας ο σκληροτράχηλος πειρατής πρωτοκαπετάνιος τους Ενρίκο Πεσκατόρε όταν πρωτοπάτησε στη στεριά του. Και ήρθαν αργότερα οι δαιμόνιοι έμποροι των καναλιών της Βενετίας για να τον κρατήσουν τεσσερισήμισι αιώνες υιοθετώντας τ’ όνομα των ομοεθνών τους. Από τότε μέχρι και πριν από μισό αιώνα -όσο πρόλαβα τ’ όνειρο πριν πεθάνει-, ό τόπος όπως και όλη η Κρήτη είχε μια δική του ταυτότητα.

Η Κρήτη κρατούσε αλώβητα τα πολυτραγουδισμένα βουνά των αετών της, τους βουκολικούς κάμπους των ερώτων της, τις Ομηρικές ακτές και τους πολυκύμαντος κάβους της. Δεν ήξερε τι θα πει ακόμη οδύνη του μπασταρδεμού και της αγελαίας ομογενοποίησης ενός Κόσμου που θα εξαφάνιζε κάθε τι το τοπικό, αφού όλα αυτά που την ξεχώριζαν και κυρίως το παράκτιο τοπίο της  θα ατιμάζονταν. Δεν γνώριζε ακόμη την ασέλγεια στο τοπίο του φτηνού και του εφήμερου. Τα βουνά της πύργωναν με τους αιώνες κι έμαθαν τους ανθρώπους να γίνουν κι εκείνοι κορυφές. Ο τόπος απέκτησε κι αυτός πνεύμα, έγινε σχεδόν μεταφυσική και μυστικισμός, που συντρόφευαν τους νοικοκυραίους. Τόπος και άνθρωποι ήταν μια ομοουσιότητα. Οι κορφές των βουνών της κινούνταν αργά προς τα ύψη για να τρυπήσουν τα σύννεφα και να συνομιλήσουν με το θείο. Και η πιο απλή φυσική οπτική έκλεινε αβίαστα το μάτι σ’ ένα διπλανό μεταφυσικό σάλτο. Ο Γκρέκο και ο Καζαντζάκης είχαν πιάσει το μίτο της βασιλοπούλας Αριάδνης από τη σωστή άκρη. Οι ακτές, οι παραλίες και οι ξέρες της εκτείνονταν σε φάρδος για ν’ αφουγκραστούνε τη μεγάλη θάλασσα, των προαιώνιων δρόμων των πολιτισμών. Τανίζονταν κι εκείνοι για να ακουμπήσουν την Ασία και την γη των Φαραώ. Τόσο έντονο ήταν αυτό το μεγαλείο της μεγαλοσύνης μέχρι και πριν από μισό αιώνα, που έκανε τον μεγάλο Βρετανό συγγραφέα Lawrence Durrell, αναζητώντας τα δρομολόγια του πατέρα του μέσα από τους σταθμούς των Βασιλικών Βρετανικών αερογραμμών Imperial Airways προς τις Ινδίες, να εμπνευστεί στο Μιραμπέλλο πριν από μερικές δεκαετίες το έργο του «Το πνεύμα του τόπου».

Ομηρικές ακτές του Μιραμπέλλου, του «τόπου με την καλή θέα» των Γενουατών, παραδίδονται στη ληστρική κακοποίηση στο όνομα μιας αμφιλεγόμενης ανάπτυξης που αντιστρατεύεται τη βιωσιμότητα και την αειφορία των επόμενων γενεών. Οι ηθικοί αυτουργοί αυτής της παρακμής και λεηλασίας του τοπίου, δεν μπορούν να επαίρονται  για τη «διεθνή προβολή του τόπου» από γεγονότα της 7ης τέχνης που τεκταίνονται  σε αυτόν και που οφείλονται καθαρά και μόνον σε μια απαράμιλλη ομορφιά που αργοσβήνει…

Εκεί περίπου, την ίδια εποχή ο αμερικανός παραγωγός  Walt Disney θα διάλεγε το κρητικό φεγγάρι του αμάλαγου ακόμη από τις ερπύστριες της τουριστικής ατίμασης Μιραμπέλλου, για να δημιουργήσει την πασίγνωστη ταινία του «The moon spinners» βασισμένη στο βιβλίο της Mary Stewart, με τη Hayley Mills, την Pola Negri, την Ειρήνη Παπά κ.λπ. Ήταν τον ίδιο καιρό που ο ομογενής φωτογράφος Κωνσταντίνος Μάνος θα αποτύπωνε από τον τόπο με τα δεκάδες φωτογραφικά φιλμς του, το άλμπουμ του «The Greek Portfolio» με τα αυλακωμένα πρόσωπα, τα επαγγέλματα και τα ατόφια τοπία από μια Κρήτη και ένα Μιραμπέλλο που ψυχομαχούσε στο αδήριτο επερχόμενο ξόδι της παγκοσμιοποίησης. Λιγότερο από μια δεκαετία πρωτύτερα ο Ζυλ Ντασέν θα ανακάλυπτε εδώ το αυθεντικό μεταφυσικό αποτύπωμα στους ανθρώπους και στο τοπίο για να κάνει ταινία τον Καζαντζάκη.
Πέρασε πάνω από μισός αιώνας από τότε. Άνθρωποι και τόπος δεν έχουν να θυμίζουν σε τίποτα από την αυθεντική Κρήτη. Το μοναδικό, κυρίως παράκτιο τοπίο του «τόπου με την καλή θέα» των Γενουατών, έχει παραδοθεί σε μια εργολαβική κατακρεούργηση στο όνομα μιας ατέρμονης τουριστικής μεγέθυνσης. Αναμφίβολα με εφιαλτικές συνέπειες για το μέλλον των επόμενων γενεών από την ληστρική λεηλασία του φυσικού αποταμιεύματος.
Γίνονται οι σκέψεις αυτές αβίαστα, για την όχι τυχαία επιλογή της περιοχής από τον αμερικάνικο κολοσσό της 7ης τέχνης «Amazon Studios» για γυρίσματα της σπουδαίας παραγωγής «Killer Heat» του διάσημου αμερικανού σκηνοθέτη Philippe Lacôte. Και είναι πολύ σημαντικό αυτό, γιατί αν η τηλεόραση παράγει τη λήθη, ο κινηματογράφος παράγει και συντηρεί αναμνήσεις. Οι παραγωγοί εξακολουθούν να ανακαλύπτουν μέσα από την ασύστολη τραγική μεταμόρφωση του τοπίου μια παραμένουσα ομορφιά.
Αυτό το σημείωμα ίσως να μην γραφόταν ποτέ αν δεν συνέβαινε το εξής εκπληκτικό: Κάποια στιγμιαία πλάνα από την πόλη που θα περιελάμβαναν βορειοανατολική κατεύθυνση με μακρινό οπτικό πεδίο, τροποποιήθηκαν επειδή στο βάθος διακρίνονταν η ασχήμια ενός ολόκληρου βουνού που έχει κατεδαφιστεί ακριβώς πάνω από τη θάλασσα! Είναι εκεί ακριβώς στην περιοχή «Πλευρά» που προγραμματίζεται η «μεγάλη στρατηγική» (sic) επένδυση και που προς ώρας έχει ξεκοιλιαστεί μια ολόκληρη πλαγιά. Εκεί που θα καταρριφθούν ο μύθος και τα παραμύθια της βιώσιμης ανάπτυξης, αφού προφανώς όλα μπορούν να γίνουν τσιμέντα. Είναι μετά να μην γελάνε μέχρι και αυτά τα ίδια τα τσιμέντα, όταν ακούνε να βγαίνουν και να πανηγυρίζουν κάποιοι αρχοντοχωριάτες της σειράς, και να διεκδικούν μερίδιο δόξας από το κατόρθωμα της «διεθνούς προβολής του τόπου»; Κάποτε θα πρέπει να καταλάβουν όλες αυτές οι άμουσες και σπιθαμιαίες χαρτοκοπτικές φιγούρες ότι δεν μπορούν να υποθηκεύουν εργολαβικά την καταστροφή του τόπου τους από τη μια και από την άλλη να υποδύονται τους παντοειδείς σωτήρες σε ό,τι (τυχαία) συμβαίνει επειδή το τοπίο ακόμη ανθίσταται στην ατίμωση της γαίας που ίδιοι ανέχονται και προκρίνουν. Δεν μπορείς να είσαι και με το Σατανά και με το Θεό για να το πούμε λαϊκά…

Κεντρική φωτογραφία: Η Hayley Mills πρωταγωνίστρια στην ταινία “The moon spinners” του W. Disney στο περιθώριο των γυρισμάτων το καλοκαίρι του 1963 στην Ελούντα.
Το βίντεο από το Εθνικό Οπτικουστικό Αρχείο της ΕΡΤ.