Αδέσποτα μυαλά

Του Γιάννη Γ. Τσερεβελάκη

Μετά την ψήφιση του νόμου για το «γάμο» των ομοφύλων, ενέσκηψαν διάφορα φαινόμενα τα οποία είναι άξια σχολιασμού. Στο πλαίσιο των ταινιών του φεστιβάλ Θεσσαλονίκης οι δημιουργοί μιας ταινίας θεώρησαν σωστό, προκειμένου να την διαφημίσουν, να κυκλοφορήσουν μια αφίσα με μια σταυρωμένη γυμνόστηθη και έγκυο Παναγία (Μαντόνα) και πάνω τον τίτλο της ταινίας « ΑΔΕΣΠΟΤΑ ΚΟΡΜΙΑ». Μια άλλη ομάδα «δημιουργών» (ομοφυλόφιλων) ενός ντοκιμαντέρ, στην πρεμιέρα  του φιλμ τους, ξεδίπλωσαν ένα πανό με την επιγραφή: Destroy Greece (καταστρέψτε την Ελλάδα), πράξη στην οποία προέβησαν με το σκεπτικό: «Για την ανατρεπτική εικονοκλαστική του προσέγγιση, η οποία προκαλεί το κοινό να φανταστεί από την αρχή την ελληνική κοινωνία.» Ο δημιουργός του ντοκιμαντέρ και συνεργάτες του σε συνέντευξή τους στην ιστοσελίδα «Αθηνόραμα» υποστηρίζουν ότι η Ελλάδα είναι χώρα φασιστική, ότι η βαρβαρότητα που υπάρχει στη χώρα μας αρχίζει από την οικογένεια, ότι στην ταινία τους «η Παναγία και ο Χριστός συγχέονται, χάνουν το ιερό τους πρόσημο, η Παναγία δεν είναι πια η υποταγμένη στωική γυναίκα, ο Χριστός δεν είναι πια ο σωτήρας όλου του κόσμου, γίνονται άτομα με πάθη και ατέλειες, ένα άτομο που ευχαριστεί το Θεό  για το δικαίωμα στην έκτρωση», φθάνουν στο σημείο να διαστρέφουν ακόμη και τις λέξεις και τη σύνταξη της γλώσσας, κάνοντας λόγο για «τα εαυτά» μας, για «καλλιτεχνά» κ.ά. Όλα τα παραπάνω από κάποιους θεωρούνται ίσως «προοδευτικά», ότι αποβλέπουν σε ένα είδος «επανίδρυσης της Ελλάδας», από τη στιγμή που ολοφάνερα όχι μόνο αμφισβητούν αλλά και υβρίζουν κάθε πυλώνα πάνω στον οποίο η χώρα μας οφείλει την ύπαρξή της, δηλαδή τον πατριωτισμό, την αρχαία Ελλάδα, την ορθόδοξη πίστη και τη γλώσσα. Επομένως, σύμφωνα με τη δική τους λογική, όλα όσα γνωρίζαμε μέχρι τώρα είναι αναχρονιστικά, συντηρητικά, καταπιεστικά και χρειάζεται να ανατραπούν με τρόπο εικονοκλαστικό. Τα κορμιά μέσα σε αυτόν τον κόσμο πρέπει να μείνουν «αδέσποτα». Θα σταθώ ακριβώς σε αυτό, που συνιστά και τον τίτλο της ταινίας.

Γνωρίζω ότι με όσα θα ειπωθούν εδώ δεν θα συμφωνήσουν κάποιοι. Οφείλουν, ωστόσο, να ακούσουν την άλλη φωνή, αν θέλουν η Ελλάδα να μην είναι φασιστική χώρα, όπως αυτοί (ή «αυτά»;) διατείνονται. Τι σημαίνει αδέσποτα; «Αδέσποτος», σύμφωνα με το Λεξικό, είναι αυτός που δεν έχει ιδιοκτήτη (για τα ζώα). Σημαίνει ακόμη τον ανεπιβεβαίωτο, τον αδιασταύρωτο (ομιλούμε π. χ. για αδέσποτες πληροφορίες). «Αδέσποτος» στην αρχαία ελληνική σήμαινε αυτόν που δεν έχει κύριο. Με την τελευταία έννοια φαίνεται να χρησιμοποιείται η λέξη στα «Αδέσποτα κορμιά», σημαίνει δηλαδή τα κορμιά που δεν έχουν κύριο, τα ελεύθερα, αυτά που μπορούν να διαθέτουν «εαυτά» όπως θέλουν, δίχως έλεγχο από κάπου. Στην Πολιτεία του Πλάτωνα (617,3) υπάρχει η φράση: «αρετή δε αδέσποτον». Δηλαδή, η αρετή δεν έχει επικυρίαρχο, δεν έχει ιδιοκτήτη. Εμπνευσμένος προφανώς από τον Πλάτωνα, ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης γράφει ότι «ἀδέσποτον γὰρ ἡ ἀρετὴ καὶ ἑκούσιον καὶ πάσης ἀνάγκης ἐλεύθερον» (Εἰς τὸ ᾎσμα Ἀσμάτων, 6,161).  Άρα η αρετή εξαρτάται από τον ίδιο τον άνθρωπο, είναι προϊόν της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου. Ως ελεύθερη όμως η αρετή, μπορεί να ξεφύγει της προσοχής πολλών, που σημαίνει ότι, όταν τα μάτια της ψυχής κάποιου είναι κλειστά λόγω των παθών, η αρετή δεν γίνεται ορατή. Άρα η αρετή ως αδέσποτη, καλεί τον άνθρωπο να γίνει και αυτός αδέσποτος, δηλαδή ελεύθερος και άρα η αρετή είναι η δύναμη που ελευθερώνει την ανθρώπινη ψυχή. Ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος Πρόκλος γράφει ότι η αρετή όχι μόνο είναι αυτεξούσια αλλά και ελευθερώνει την ψυχή «τῶν πικροτάτων δεσποτῶν», δηλαδή απαλλάσσει τον άνθρωπο από τα κάθε είδους πάθη. Λέει ακόμη ότι και η κακία είναι «ἀδέσποτον», αλλά μόνο όσον αφορά στο αυτεξούσιο. Ενώ δηλαδή η κακία (περιληπτικό όνομα για όλα τα πάθη) υποδουλώνει όποιον την επιλέγει, η αρετή τον ελευθερώνει. 

Ερχόμαστε τώρα στα «αδέσποτα κορμιά». Σύμφωνα με όσα ειπώθηκαν, κανένα κορμί δεν μπορεί να είναι «αδέσποτον» χωρίς την αρετή, που σημαίνει πως χωρίς την  αρετή κανείς άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ελεύθερος. Το είπε εξάλλου και η ποιητική λύρα του Κάλβου: «Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία.» Τι θα πει «αδέσποτα κορμιά»; Μπορεί να είναι ελεύθερος αυτός που δεν έχει ελευθερώσει την ψυχή του από τα πάθη; Εκτός κι αν ελευθερία σημαίνει μόνο να μπορεί η γυναίκα να κάνει ελεύθερα την έκτρωση, να μπορούν οι άνθρωποι, άντρας και γυναίκα, να είναι δοσμένοι στα πάθη τους χωρίς όρια, να μη έχουν ιερά και όσια, να μη δέχονται και να μη σέβονται καμιά αξία, να θεωρούν περιοριστικό κάθε κανόνα και κάθε νόρμα που θέτει η κοινωνία για την ίδια την ύπαρξή της και να πιστεύουν ότι μόνον αυτοί έχουν δίκιο και κανείς άλλος. Όλα αυτά συνιστούν πράξεις και απόψεις που δείχνουν ανθρώπους οι οποίοι δεν έχουν κατανοήσει ότι η αρετή προηγείται της ελευθερίας και ότι χωρίς αυτήν η ελευθερία είναι άνευ περιεχομένου. Και το χειρότερο: πολύ γρήγορα η δίχως αρετή ελευθερία θα οδηγήσει σε νέα δουλεία, διότι η ελευθερία δεν είναι ποτέ εντελώς «αδέσποτη» και τούτο είναι το παράδοξό της. Έχει και η ελευθερία τα όρια και τις προϋποθέσεις της. Αλλιώς δεν θα υπήρχαν νόμοι και συντάγματα. Μια «επιστροφή στη φύση» ίσως θα ήταν η χειρότερη δουλεία, γιατί εκεί μόνον ο νόμος του ισχυρού επικρατεί. 

Όσοι, λοιπόν, μιλάνε για «αδέσποτα κορμιά» μάλλον έχουν αφήσει τα μυαλά τους να «πάρουν αέρα» και να μετεωρίζονται, οραματιζόμενοι μια κοινωνία δίχως φραγμούς, δίχως σεβασμό σε πράγματα που οι συνάνθρωποί τους θεωρούν σημαντικά για τη ζωή τους. Η αφίσα π.χ.  με την Παναγία γυμνόστηθη και καρφωμένη στον σταυρό αποτελεί όντως σκάνδαλο για την πίστη του λαού και την αγάπη και τον σεβασμό του προς την Παναγία. Το παράδοξο είναι ότι οι εμπνευστές διάλεξαν όχι το κεφάλι μιας βυζαντινής Παναγίας αλλά ενός δυτικού αγάλματος της Θεοτόκου. Γιατί άραγε; Για να μην προκαλέσουν περισσότερο; Και γιατί στη θέση της Παναγίας να μη βάλουν μια γυναίκα γνωστή παγκοσμίως, π.χ. μια γυναίκα πρωθυπουργό; Τι δείχνει αυτό; Έκαναν τη συγκεκριμένη επιλογή με πρόθεση τον σκανδαλισμό και την προσβολή ενός ιερού προσώπου ή εμμέσως αναγνωρίζουν ότι η Παναγία είναι το πιο ιερό πρόσωπο επί της γης; Κι αν αναγνωρίζουν το δεύτερο, τότε γιατί στρέφονται εναντίον του προσώπου Της; Ένα είναι σίγουρο, κι αυτό είναι το εικονοκλαστικό μένος όλων αυτών που παίζουν «εν ου παικτοίς». Τέτοιες απόψεις και πράξεις έχουν την αναφορά τους σε αιρετικές δοξασίες των πρώτων χριστιανικών αιώνων, όταν αμφισβητούνταν η θεότητα του Χριστού και η Παναγία ως Θεοτόκος, απόψεις που η Εκκλησία απέρριψε συνοδικά και διατύπωσε την πίστη της με σαφήνεια στους όρους-δόγματα της πίστεως. 

Αλλά και όσα λέγονται για την Ελλάδα, ως χώρα τάχα φασιστική, επειδή δεν γίνονται όλα όσα κάποιες μικρές ομάδες επιθυμούν, θα ήταν ακίνδυνα, αν δεν γίνονταν γνωστά στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο μέσω του διαδικτύου. Είναι τουλάχιστον ανέντιμο να εξευτελίζεις τη χώρα σου, αυτήν που σε ανέθρεψε, που σε έκανε αυτό που είσαι, που σε έδεσε με την ιστορία και τον πολιτισμό της, χωρίς να νιώθεις καθόλου ντροπή.  Η κριτική, βεβαίως, είναι πάντα δεκτή, αλλά όταν αποβλέπει στην αλλαγή και βελτίωση των κακώς κειμένων και όχι όταν ισοπεδώνει τα πάντα, με μοναδικό σκοπό την προβολή μιας μειοψηφικής άποψης.  Προπάντων η κριτική πρέπει να εδράζεται στην αλήθεια και όχι σε αναπόδεικτες γενικεύσεις, γιατί παρατηρεί κανείς ότι πολύ εύκολα κολλούν «ετικέτες» και μαρκάρουν αρνητικά την Ελλάδα όλοι αυτοί που, στο όνομα τής τάχα ανατροπής, υβρίζουν και χυδαιολογούν εναντίον της. Μια κριτική που αποβλέπει στην καταστροφή, χωρίς την αρετή της διάκρισης, δεν αποφέρει ποτέ τα αναμενόμενα αποτελέσματα, όπως το δείχνει η ιστορία.  Αιδώς, Αργείοι! 

Όσον αφορά τη γλώσσα και τη διαστροφή της από όσους θέλουν να εκφράσουν τις αδιανόητες απόψεις τους περί άφυλου ανθρώπου, το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να επικαλεστώ τους μεγάλους μας ποιητές, τον Σολωμό, τον Κάλβο, τον Καβάφη, τον Παλαμά, τον Σεφέρη, τον Ελύτη, τον Ρίτσο, τον Βρεττάκο, για να μείνω στους πλέον γνωστούς. Να τους θυμίσω πως όταν διαστρέφουμε τη γλώσσα, διαστρέφουμε τη σκέψη μας, διαστρέφουμε το είναι μας, την ψυχή μας. Το χειρότερο είναι πως η γλώσσα δεν διαστρέφεται απλώς, αλλά γελοιοποιείται και μαζί της, βέβαια, γελοιοποιούνται και όσοι την διαστρέφουν, χωρίς ίσως να το αντιλαμβάνονται. Η πραγματικότητα είναι αυτή που είναι και όχι αυτή που ο κάθε «πικραμένος» έχει στο νου του. Επομένως, η γλώσσα που δεν συμβαδίζει με την πραγματικότητα και την αλήθεια, αλλά με κάτι το «κατασκευασμένο» που θέλει να επιβληθεί με το «έτσι θέλω», είναι γλώσσα του ψεύδους, γλώσσα αποκομμένη από την αλήθεια και γι’ αυτό μάλλον καταδικασμένη να λειτουργήσει σαν πομφόλυγα. 

Δεν μιλάμε, λοιπόν, για αδέσποτα κορμιά, αλλά για αδέσποτα μυαλά. Μυαλά που μετεωρίζονται σε κόσμους δικούς τους, αφού προηγουμένως κατασκευάσουν μια ακραία εχθρική πραγματικότητα, για να νιώσουν ευχάριστα, υιοθετώντας τάχα νέους τρόπους έκφρασης, νέες ταυτότητες. Δεν θέλουν να καταλάβουν ότι τέχνη χωρίς όρια, τέχνη χωρίς αισθητική, αλλά μόνο με τη θέληση να δοθεί το μήνυμα, δεν είναι τέχνη, διότι αγγίζει την έννοια της προπαγάνδας. Η μετανεωτερικότητα άνοιξε διάπλατα τις πόρτες για τα άτομα όχι μόνο να εκφράζονται αλλά, δυστυχώς, και να θεωρούν τέχνη οτιδήποτε κάποιος «βαφτίζει» ως τέτοια. Δεν θέλουν ακόμη να καταλάβουν ότι η προσβολή της πίστης και τη εθνικής υπερηφάνειας, η γελοιοποίηση των εθνικών ηρώων και η προσπάθεια να καταστραφούν σημασίες και έννοιες προκαλούν μεν αλλά και πεισμώνουν ένα λαό, που έχει πορευτεί στις ατραπούς της ιστορίας με συγκεκριμένους οδοδείχτες κι έχει επιβιώσει. Οι ακρότητες ποτέ δεν απέφεραν αυτά που ονειρεύτηκαν οι φέροντες τα αδέσποτα μυαλά. Το όνειρο, για να τελεσφορεί, πρέπει να συμπορεύεται με τον λογισμό.