Της Μαρίας Ντανιέλλας Μαρούδα*
Επτά χρόνια μετά την έναρξη των συζητήσεων για την αναμόρφωση του συστήματος ασύλου και μετανάστευσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στη συνεδρίαση στις στις 8 Ιουνίου 2023, συμφώνησε στις διαπραγματευτικές θέσεις που θα υποστηρίξει στην τελική ευθεία για την υιοθέτηση του Νέου Συμφώνου Ασύλου Μετανάστευσης τον Φεβρουάριο 2024. Λίγες εβδομάδες νωρίτερα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε συνεδρίασή της 20ης Απριλίου 2023 είχε ήδη εγκρίνει την έναρξη της διαπραγμάτευσης προς την υλοποίηση του Νέου Συμφώνου και δεσμεύονταν, μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για υιοθέτηση έως τις ευρωεκλογές του 2024[1].
Γιατί, όμως, το Νέο Σύμφωνο παραμένει εγκλωβισμένο σε τραπέζια διαπραγματεύσεων, με Προεδρίες που εναλλάσσονται χωρίς να φέρνουν αποτέλεσμα και χωρίς πρόοδο τόσα χρόνια; Μια πιθανή απάντηση δίνεται από την ενίσχυση μιας υπερ-εθνικιστικής πολιτικής στην Ευρώπη (που γιγαντώνεται αντί να μετριάζεται, μετά την Ρωσική επίθεση στην Ουκρανία), η οποία φαίνεται ότι επιδρά δυσανάλογα στην διαμόρφωση της ημερήσιας διάταξης στο μεταναστευτικό. Από την «δαιμονοποίηση» των μεταναστών, στις απειλές και την ποινικοποίηση κάθε συνδρομής προς την ευάλωτη αυτή ομάδα, στην ρητορική μίσους και το ρατσιστικό έγκλημα, η μεταναστευτική πολιτική στην Ευρώπη χαρακτηρίζεται από μια διαρκή «αντίδραση» σε κρίσεις. Έτσι, πολιτικές που πριν λίγα χρόνια καταδίκαζε η ΕΕ (καταγγέλλοντας την Αυστραλία και τα νησιά-φυλακές, ή τον Τραμπ και τον φράχτη στα σύνορα με το Μεξικό), σήμερα έχουν ενσωματωθεί πλήρως στην κυρίαρχη μεταναστευτική πολιτική. Σε αντίθεση με 20 χρόνια πριν, σήμερα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση καταγράφονται 20 φράχτες, μήκους συνολικά 2.000 χιλιομέτρων, οι οποίοι μάλιστα στο εξής θα χρηματοδοτούνται, έμμεσα και από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Από μια άλλη σκοπιά, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι απέναντι σε κυβερνήσεις που αντιδρούν με ακραίο αντι-μεταναστευτικό μένος και προκειμένου να εξουδετερώσει ακροδεξιά αντανακλαστικά, η Επιτροπή, όλη την προηγούμενη περίοδο έως ότου επιτευχθεί συμφωνία, παρέμενε αποφασισμένη, να προωθήσει έστω ορισμένα εργαλεία ήπιας ισχύος, αλλά μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας. Έτσι, ενδιαφέρον παρουσιάζει η Δήλωση Αλληλεγγύης κρατών μελών της ΕΕ (Ιουνίου 2022) προκειμένου κράτη μέλη της ΕΕ που υφίστανται μικρότερες πιέσεις, να συνδράμουν πέντε μεσογειακές χώρες (Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Κύπρος και Μάλτα) στη διαχείριση αφίξεων μεταναστών. Η Δήλωση Αλληλεγγύης, με αυτόν τον τρόπο, δοκίμασε εδώ κι ένα χρόνο, έναν εθελοντικό μηχανισμό, μέσω του οποίου 13 από τα 26 συμμετέχοντα κράτη μέλη να δεσμεύονται ότι θα υποδεχτούν στο έδαφός τους περισσότερους από 8000 αιτούντες άσυλο και δικαιούχους διεθνούς προστασίας. Οφείλουμε να σημειώσουμε εντούτοις, πως όσες χώρες δεν συμφώνησαν, προσφέρθηκαν να συνεισφέρουν οικονομικά σε έργα που προτείνονται από τις δικαιούχους χώρες, με βάση τις ανάγκες τους στη διαχείριση της μετανάστευσης. Αυτός ο άτυπος μηχανισμός, μετά την χθεσινή συμφωνία, μπαίνει σε τροχιά υιοθέτησης. Αν βέβαια η Ισπανία που επιτέλους αναλαμβάνει για λογαριασμό του νότου, την επόμενη Προεδρία στην ΕΕ, θα θέσει το ζήτημα ως ύψιστη προτεραιότητα (σε αντίθεση με τις αμέσως προηγούμενες της Σουηδίας και της Τσεχίας), κάτι που πλέον συνδέεται ευθέως με την προεκλογική δίνη στη χώρα, μετά και την προκήρυξη πρόωρων εκλογών.
Τι περιλαμβάνει, όμως, αυτό το Νέο Σύμφωνο και ποια η πολιτική συμφωνία που επετεύχθη για τις διαπραγματεύσεις; Καταρχάς, δεν πρόκειται για ένα ενιαίο κείμενο, ούτε περιορίζεται σε μια μεταρρύθμιση νομοθετική του Συστήματος Ασύλου, ή του «Δουβλίνου». Αντιθέτως, περιλαμβάνει μια δέσμη κειμένων- νομοθετικών αλλά και άλλων πολιτικών πρωτοβουλιών, που παρουσιάστηκαν κάτω από το όνομα Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο – με μεγάλη καθυστέρηση τον Σεπτέμβριο του 2020, από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή[2]. Στόχος του Συμφώνου είναι να αντιμετωπιστεί η δυσλειτουργία του συστήματος ασύλου και μετανάστευσης της ΕΕ, που είχε διαφανεί ήδη από το 2011 (μετά την Αραβική άνοιξη) και με μεγαλύτερη ένταση με τις μεικτές μεταναστευτικές ροές του 2015/6 προς την Ευρώπη. Έκτοτε, ήταν κοινός τόπος η διαπίστωση ότι το σύστημα που διαμορφώθηκε με τη Σύμβαση και στη συνέχεια τους Κανονισμούς «Δουβλίνου», αλλά και τις Συνόδους Κορυφής Χάγης/ Στοκχόλμη και του Τάμπερε, δεν φάνηκε ανθεκτικό στις πιέσεις των πολλαπλών κρίσεων που αντιμετώπισε η Ευρώπη και οι γειτνιάζουσες προς αυτήν περιοχές. Έτσι, τα τελευταία χρόνια ήταν επιτακτική η ανάγκη μιας γενναίας μεταρρύθμισης της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Ασύλου και Μετανάστευσης[3].
Αυτό απαιτούσε, εντούτοις, την παραδοχή ότι ορισμένες χώρες – στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ- συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, υφίσταντο υψηλότερες πιέσεις ως προς τα αιτήματα ασύλου και τις υποδομές υποδοχής, ενώ συγχρόνως είχαν να αντιμετωπίσουν πολλαπλές κρίσεις την τελευταία δεκαετία (βλ. η Ελλάδα και η παράλληλη οικονομική κρίση, με τα μνημόνια που απαγόρευαν προσλήψεις και επέβαλλαν εποπτεία από ευρωπαϊκούς μηχανισμούς κλπ, ή την κατάσταση στον Έβρο τον Μάρτιο 2020, την πανδημία, τον πόλεμο Ρωσίας κατά Ουκρανίας).
Επιπλέον, έγινε σύντομα σαφές ότι η όποια αναμόρφωση θα έπρεπε να περιλαμβάνει μια συγκεκριμένη υποχρέωση συνδρομής, στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής αρχής της αλληλεγγύης, από χώρες μέλη που βρίσκονταν σε ευνοϊκότερη θέση είτε λόγω γεωγραφίας είτε λόγω των οικονομικών δυνατοτήτων τους[4]. Το «σύστημα Δουβλίνου» λοιπόν, αλλά και η ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική έπρεπε να αναμορφωθούν, ώστε αφενός ν αντιμετωπίσουν τις δυσλειτουργίες στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, αλλά και το δευτερογενές σύστημα ασύλου (μετακίνησης αιτούντων άσυλο από το Νότο στον Βορρά), ζήτημα που αποτελεί σοβαρό εμπόδιο στην διαμόρφωση ενιαίας πολιτικής. Αφετέρου να προστατεύσουν τα σύνορα και τον ευρωπαϊκό χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, που σήμερα πλέον αποκαλείται «ευρωπαϊκός τρόπος ζωής».
Εντούτοις, κάθε πρωτοβουλία νομοθετικής μεταρρύθμισης που επιχειρήθηκε την διετία 2016 έως και το 2018 έπεφτε στο κενό, δηλαδή, σε μια σοβαρή διαφωνία ως προς την αλληλεγγύη και τον καταμερισμό των ευθυνών ανάμεσα στα κράτη μέλη. Διαφωνία που παρέμενε εν πολλοίς έως χθες, αφού τα μόνο κείμενα του «Συμφώνου» που είχαν υιοθετηθεί – καταρχάς- ήταν όσα αφορούσαν τους Κανονισμούς περί των εξωτερικών συνόρων (Διαχείρισης Ασύλου στα Σύνορα και Eurodac), τις Οδηγίες για τις διαδικασίες υποδοχής.
Την Πέμπτη, λοιπόν, έγινε ένα σημαντικό βήμα και ως προς τα δύο τελευταία κείμενα περί των διαδικασιών ασύλου και της διαχείρισης των αιτημάτων ασύλου σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Από μια συνοπτική ανάλυση των προχθεσινών συμβιβασμών προκύπτουν με σαφήνεια τα εξής:
- 1) Μειώνονται τα πρότυπα προστασίας στην Ευρώπη, παρά τις αντίθετες προσδοκίες μετά τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και τον υποδειγματικό τρόπο υποδοχής εκατομμυρίων προσφύγων σε γειτονικές χώρες της Ουκρανίας με την ενεργοποίηση της Οδηγίας της ΕΕ περί της Προσωρινής Προστασίας.
- 2) Είναι αμφίβολο κατά πόσο θα πετύχει ο στόχος της αποτροπής νέων μεταναστευτικών ρευμάτων, η αύξηση επιστροφών όσων οι αιτήσεις απορρίπτονται και η παρεμπόδιση δευτερογενών μετακινήσεων (π.χ. υπήκοος τρίτης χώρας που εισέρχεται σε ευρωπαϊκό έδαφος από Ελλάδα, επιστρέφει στην πρώτη αυτή ασφαλή Χώρα, αν επιχειρήσει να υποβάλει αίτημα ασύλου σε άλλη Χώρα της ΕΕ).
- 3) Δύο κράτη μέλη εναντιώθηκαν στη συμφωνία, η Ουγγαρία και η Πολωνία, ενώ 4 άλλα, που βρίσκονται μάλιστα σε εξωτερικά σύνορα, απείχαν (Μάλτα, Βουλγαρία, Σλοβενία και Λιθουανία). Από την τελευταία αναφορά καταλαβαίνουμε ότι κερδισμένοι της διαπραγμάτευσης φαίνεται να είναι όσοι ακολούθησαν μια σκληρή γραμμή (Δανία, Ολλανδία, Γαλλία και βέβαια η Σουηδία, που Προεδρεύει). Οι Χώρες της Μεσογείου στις οποίες ανήκουν Ελλάδα και Ισπανία που έχουν εκλογές και είναι περισσότερες ευάλωτες στη διάρκεια μιας παρατεταμένης προεκλογικής περιόδου, αλλά και Ιταλία, Κύπρος και Μάλτα, φαίνεται να έκαναν τους μεγαλύτερους συμβιβασμούς με αντάλλαγμα μεγαλύτερη οικονομική στήριξη.
Ποιο είναι όμως το περιεχόμενο των συμβιβασμών;
Καταρχάς, η διαδικασία ασύλου παραμένει προκλητικά δαιδαλώδης, οι «Κανόνες του συστήματος Δουβλίνου» δεν μεταβάλλονται σημαντικά, η διαχείριση αιτήσεων ασύλου όπου είναι εφικτό, ανατίθενται σε εδάφη εκτός της ΕΕ (επεκτείνοντας την έννοια της «ασφαλούς τρίτης Χώρας»), ενώ επεκτείνεται και η διαχείριση αιτήσεων ασύλου στα «σύνορα» με ταχύτατες διαδικασίες. Μάλιστα, η έννοια «σύνορα» διευρύνεται, ώστε να συμπεριλάβει κάθε σημείο της επικράτειας που ορίζεται ως τέτοιο, ενώ από αυτήν δεν εξαιρούνται παιδιά σε οικογένειες ή ασυνόδευτα (καμία σχεδόν εξαίρεση για ευάλωτους). Μάλιστα οι διαδικασίες express στα σύνορα είναι υποχρεωτικές για όσα κράτη δεν έχουν αποδοχή τουλάχιστον 20% των αιτημάτων ασύλου (στόχος να μειωθούν οι δευτερογενείς μετακινήσεις). Κάθε απόπειρα να αλλάξουν οι διαδικασίες συνόρων, να υπάρξουν εξαιρέσεις, ή να διευρυνθεί η έννοια της οικογένειας σε αιτήσεις οικογενειακής επανένωσης ώστε να συμπεριλάβει αδέρφια, απορρίφθηκε.
Μάλιστα, σύμφωνα με τις σχετικές προτάσεις που πέρασαν στα κείμενα, τα κράτη υποχρεούνται να ακολουθούν την διαδικασία συνόρων, έως συμπληρωθούν 30.000 αιτήσεις ετησίως. Ενώ το κατά πόσο θα θεωρείται ότι έχουν ξεπεράσει την διαθεσιμότητα σε χώρους φιλοξενίας (κράτησης) θα κρίνεται με αλγόριθμο (ανάλογο με τους αριθμούς νεοεισερχομένων κλπ).
Είναι δύσκολο να γνωρίζει κανείς πως θα επηρεάσουν αυτές οι αποφάσεις τις ήδη εντατικές επαναπροωθήσεις, με δεδομένη μάλιστα την απόρριψη ενός δεύτερου μηχανισμού αλληλεγγύης περί της έρευνας και διάσωσης στη θάλασσα.
Ασαφής, τέλος κρίνεται προς το παρόν και ο προσδιορισμός της «μεταναστευτικής πίεσης», καθώς και το θέμα της εργαλειοποίησης μεταναστές από τρίτες χώρες.
Όσον αφορά την περίφημη αλληλεγγύη, ώστε να στηριχθούν κράτη μέλη στα εξωτερικά σύνορα, σε περιπτώσεις «μεταναστευτικών πιέσεων», υιοθετείται ένας μηχανισμός (ο οποίος μάλιστα θα κωδικοποιηθεί στις Συνθήκες της ΕΕ) και αυτό είναι καταρχάς θετικό. Ο υποχρεωτικός ωστόσο μηχανισμός αλληλεγγύης, διατηρεί μια ευελιξία ως προς το περιεχόμενό της, ενώ προβλέπονται κίνητρα και αντικίνητρα, κυρίως οικονομικά (αν κράτη μέλη δεν δέχονται αιτούντες άσυλο στο πλαίσιο μετεγκατάστασης, πληρώνουν 20.000/άτομο, ενώ αν δέχονται λαμβάνουν και σχετικές χρηματοδοτήσεις από διάφορα Ταμεία της ΕΕ).
Ενδιαφέρον έχει και η στάση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, απέναντι στα κείμενα του Συμφώνου που εγκρίθηκαν καταρχάς τον Απρίλιο και γύρω από τα οποίο ξεκίνησαν ήδη τριμερείς διαπραγματεύσεις[5]. Αυτά, αφορούν: πέντε νομοθετικές προτάσεις (τον Κανονισμό για την Διαχείριση του Συστήματος Ασύλου και Μετανάστευσης, ,το νέο Κανονισμό για την Διαλογή (screening) στα σύνορα, τον -πιο αμφιλεγόμενο όλων- Κανονισμό για την Διαχείριση Καταστάσεων Κρίσης και Ανωτέρας Βίας, και τις τροποποιήσεις δύο Κανονισμών, του Συστήματος Eurodac (πρόκειται για το σύστημα δακτυλοσκόπησης κατά την είσοδο στη χώρα) και των Διαδικασιών Διαχείρισης Αιτημάτων Ασύλου (που περιλαμβάνουν έλεγχο στα σύνορα για λόγους αναγνώρισης, γενικότερα ζητήματα ασφάλειας, αλλά και εξέταση υγείας και ευαλωτότητας). Την απόφαση για την έναρξη διαπραγματεύσεων για το μεν κείμενο του νέου Κανονισμού Διαλογής ενέκριναν 419 ευρωβουλευτές (με 126 ψήφους κατά και 30 αποχές), το νέο Κανονισμό Eurodac ενέκριναν με ορισμένες τροποποιήσεις 431 (121 κατά και 25 αποχές).
Όσον αφορά την Διαχείριση Ασύλου και Μετανάστευσης, που αποτελεί και το κύριο νομοθετικό κείμενο, που αναμορφώνει το σύστημα Δουβλίνου και προτείνει την καθιέρωση σαφέστερων κριτηρίων καθορισμού της ευθύνης διαχείρισης αιτημάτων ασύλου και υιοθετεί τον προαναφερόμενο υποχρεωτικό μηχανισμό αλληλεγγύης (αν και διαφοροποιημένης γεωμετρίας υποχρεώσεων), αυτός υποστηρίχθηκε από 413 ευρωβουλευτές (με 142 κατά με 20 αποχές), αν και αρκετά ζητήματα ήταν τότε ανοικτά. Ήδη στις συζητήσεις του Μαΐου 2023, η Σουηδική Προεδρία, είχε καταθέσει νέες συμβιβαστικές προτάσεις για την εύρεση ισορροπίας ανάμεσα στην αλληλεγγύη και την κατανομή ευθυνών[6]. Αυτά ακριβώς τα μέτρα συζητήθηκαν και αποφασίστηκαν με πλειοψηφία στο Συμβούλιο της 8ης Ιουνίου 2023.
Από τα ανωτέρω κείμενα το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, αλλά και τριβές, εμφανίζει η νέα πρόταση Κανονισμού Διαχείρισης Κρίσεων και Ανωτέρας Βίας, ο οποίος ανάμεσα σε άλλες προβλέψεις, έχει σκοπό να θέσει κανόνες ενεργοποίησης μιας υποχρεωτικής (αν και ευέλικτης) αλληλεγγύης και την διεθνή προστασία όπου αυτό κρίνεται αναγκαίο. Η διαπραγμάτευση του σχετικού κειμένου έλαβε υπόψη τις συνέπειες από την μαζική μετακίνηση 8 εκατομμυρίων Ουκρανών ως αποτέλεσμα του Ρωσικού επιθετικού πολέμου κατά της Ουκρανίας. Στην ψηφοφορία επιβεβαιώθηκε η έναρξη διαπραγματεύσεων (με 419 ψήφους υπέρ, 129 κατά και 30 αποχές), αλλά με αρκετές τροποποιήσεις στο κείμενο που υπέβαλε η Επιτροπή. Στο αρχικό κείμενο, περιλαμβάνονταν η υποχρέωση, όταν ένα κράτος αντιμετωπίσει μαζική είσοδο υπηκόων τρίτων χωρών, σε χερσαία σύνορα ή σε συνέχεια επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης), τα υπόλοιπα κράτη μέλη να οφείλουν έμπρακτη αλληλεγγύη, μετά από στάθμιση των συνθηκών από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, και να υποδέχονται υποχρεωτικά μετεγκατάσταση κατά παρέκκλιση του συστήματος διαλογής και καταμερισμού αιτημάτων ασύλου. Για να αποφαίνεται σχετικά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα διαβουλεύεται με την Ευρωπαϊκή Οργάνωση Ασύλου (EUAA) και την FRONTEX αλλά και οργανώσεις όπως η Ύπατη Αρμοστεία ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και ο ΔΟΜ. Η αναφορά στην έρευνα και διάσωση απορρίφθηκε στο Συμβούλιο του Ιουνίου, ενώ παραμένουν όλες οι παρεκκλίσεις από το σύστημα κατανομής ευθύνης. Είναι ενδεικτικό των διαπραγματεύσεων που ξεκινούν, ότι στο Κοινοβούλιο, τον Απρίλιο, το προτεινόμενο Κείμενο καταψήφισαν κυρίως ακροδεξιοί βουλευτές (από Γαλλία), ενώ στήριξαν ομοϊδεάτες τους από Ιταλία, θεωρώντας ότι η Χώρα τους ευνοείται. Σε κάθε περίπτωση, σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, αυτό που προκρίθηκε και για τέτοιες έκτακτες καταστάσεις ήταν η πρόταση της Προεδρεύουσας Σουηδία, που υποστηρίχθηκε από Φινλανδία, Δανία, Γαλλία Ολλανδία και άλλες Χώρες στην Κεντρική Ευρώπη που δεν επιθυμούν την υποδοχή μεταναστών στο πλαίσιο υποχρεωτικής αλληλεγγύης και απαιτούν μια ευέλικτου τύπου αλληλεγγύη με εναλλακτικές (π.χ. αντί υποδοχής οικονομική συνδρομή προς τις Χώρες που αντιμετωπίζουν αυξημένες, ή και μαζικές ροές).
Αν λάβει κανείς υπόψη ότι σε επίπεδο ΕΕ οι αιτήσεις ασύλου έχουν ήδη αυξηθεί κατά 33% τους πρώτους 5 μήνες του 2023 και αναμένεται να φτάσουν τις 170.000 /μήνα το καλοκαίρι και με την Ελλάδα, αλλά πλέον και την Ισπανία σε προεκλογική περίοδο σε μια τόσο κρίσιμη στιγμή, απαιτείται ιδιαίτερη εγρήγορση. Ιδίως εάν στόχος παραμένει να αποφύγουμε μια κλειστή και φοβική ευρωπαϊκή πολιτική ασύλου και μετανάστευσης, που στην πραγματικότητα αντανακλά την διακυβερνητική πολιτική των πιο ακραίων κρατών μελών της.
[1] Στην πραγματικότητα στην Ολομέλεια της 20ης Απριλίου 2023, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εγκρίνει την έναρξη της διαπραγμάτευσης για τα πέντε νομοθετικά κείμενα που συναποτελούν το Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, υπενθυμίζοντας τον Κοινό Οδικό Χάρτη που είχαν υιοθετήσει στις 9 Σεπτέμβριο 2022, η Επιτροπή, το Κοινοβούλιο και οι 5 Προεδρίες του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τον τρέχοντα νομοθετικό κύκλο (Γαλλία, Τσεχία, Σουηδία, Ισπανία και Βέλγιο, με τον οποίο δεσμεύονταν να έχουν ολοκληρώσει τις σχετικές νομοθετικές πρωτοβουλίες πριν τις εκλογές του 2024. https://www.europarl.europa.eu/resources/library/media/20220907RES39903/20220907RES39903.pdf
[2] Για το ιστορικό βλ. https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20220905IPR39714/migration-and-asylum-roadmap-on-way-forward-agreed
[3] Aπό την οικονομική κρίση, την Αραβική Άνοιξη και ιδίως τον πόλεμο της Συρίας, τις ένοπλες συρράξεις με πολλαπλούς κρατικούς και μη δρώντες σε Αφγανιστάν, Υεμένη, Λιβύη, Μάλι, Σουδάν Ιράκ και Σαχέλ στην πανδημία, τον Ρωσικό επιθετικό πόλεμο στην Ουκρανία και τόσες άλλες).
[4] Βλ. Μ. Ντ. Μαρούδα (επιμ)., Η Αλληλεγγύη στην ΕΕ: εξελίξεις και προκλήσεις στο πεδίο της προσφυγικής προστασίας σε Ευρώπη και Ελλάδα, Νομική Βιβλιοθήκη, 2019
[5] Regulation for Asylum and Migration Management, Regulation for Crisis and Force majeure, Screening Regulation and proposal amending several regulations to facilitate the Screening, Qualification Regulation, Reception Conditions Directive (recast), Amended Asylum Procedures regulation, Return Directive (recast), Amended EURODAC Regulation, Union Resettlement Framework Regulation.
[6] StateWatch, EU: Tracking the Pact: Compromise texts, member state comments, "balance between solidarity and responsibility" 22.5.2023, https://www.statewatch.org/news/2023/may/eu-tracking-the-pact-compromise-texts-member-state-comments-balance-between-solidarity-and-responsibility/
*Πρόεδρος ECRI, Συμβουλίου της Ευρώπης, Διευθύντρια Έδρας UNESCO για τα Δικαιώματα την Δημοκρατία και την Ειρήνη, Παντείου Πανεπιστημίου
