Πώς θα γίνει η COVID-19 ενδημική παρά τη μετάλλαξη Όμικρον

Τα καλά νέα είναι ότι ο εφιάλτης θα τελειώσει. Όπως συμφωνούν οι ειδικοί, δεν θα καταφέρουμε να εξαλείψουμε παντελώς την Covid-19, αλλά θα τη δούμε να περνάει από την πανδημική στην ενδημική φάση με τον κορωνοϊό να συνεχίζει να κυκλοφορεί σε τμήματα του παγκόσμιου πληθυσμού επί χρόνια, αλλά ο επιπολασμός και η επίπτωσή του θα μειωθεί σε σχετικά διαχειρίσιμα επίπεδα για να καταλήξει περίπου όπως η γρίπη.

Για να κατηγοριοποιηθεί, βέβαια, μια λοιμώδης νόσος σε ενδημική φάση θα πρέπει το ποσοστό των μολύνσεων λίγο-πολύ να σταθεροποιηθεί συν των χρόνω, αντί να εμφανίζει μεγάλες, απρόσμενες εξάρσεις όπως συμβαίνει με την Covid-19. «Μια νόσος είναι ενδημική αν ο αναπαραγωγικός αριθμός σταθεροποιείται στο ένα, δηλαδή ένας φορέας μολύνει κατά μέσο όρο ένα άλλο άτομο», εξηγεί η επιδημιολόγος του Πανεπιστημίου της Βοστώνης, Έλινορ Μάρεϊ. Κι από τον στόχο αυτό απέχουμε ακόμη μακράν, καθώς με την λίαν μεταδοτική μετάλλαξη Όμικρον οι φορείς μολύνουν περισσότερα του ενός άτομα, με αποτέλεσμα μια έκρηξη του αριθμού των κρουσμάτων ανά την υφήλιο.

Η έξαρση αυτή των κρουσμάτων κάνει πολλούς να διερωτώνται για τις προβλέψεις που κυκλοφορούσαν πριν την εμφάνιση της μετάλλαξης Όμικρον στο προσκήνιο. Το περασμένο φθινόπωρο ορισμένοι ει2δικοί Υγείας έλεγαν ότι κατά τη γνώμη τους η Δέλτα ίσως είναι η τελευταία πράξη αυτής της πανδημίας κι ότι θα περάσουμε εντός του 2022 σε ενδημική φάση – προοπτική που δείχνει λιγότερο βέβαιη στην παρούσα φάση.

Πότε θα γνωρίζουμε ότι μπαίνουμε επί τέλους σε ενδημική φάση
Το ερώτημα είναι κατά πόσον η μετάλλαξη Όμικρον θα μεταθέσει αρκετά πίσω χρονικά τη μετάβαση στην ενδημική φάση, ή αν αντιθέτως θα την επισπεύσει μολύνοντας τάχιστα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού, ώστε να αναπτύξουμε ταχύτερα ένα τείχος φυσικής ανοσίας. «Κι αυτό είναι το ερώτημα του ενός εκατ. δολαρίων. Είναι δύσκολο να αποφανθεί κανείς αυτή τη στιγμή», σχολιάζει η ιολόγος του Πανεπιστήμιου του Σασκάτσουαν στον Καναδά, Άντζελα Ράσμουσεν.

Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι η ενδημικότητα δεν αφορά μόνο στη μείωση του αναπαραγωγικού αριθμού του ιού στο ένα. Αυτό είναι το ελάχιστο για την ενδημική ταξινόμηση της Covid-19, αλλά υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που παίζουν ρόλο: το ποσοστό νοσηλειών και θανάτων, κατά πόσο το σύστημα υγείας είναι υπερφορτωμένο σε βαθμό που να υπάρχει έλλειψη κλινών και προσωπικού, κατά πόσον υπάρχουν διαθέσιμες θεραπείες για τη μείωση του αριθμού των βαριά νοσούντων.

Γενικώς, ένας ιός μπαίνει σε ενδημική φάση όταν ειδικοί Υγείας, κρατικές υπηρεσίες, κυβερνήσεις και κοινή γνώμη αποφασίζουν από κοινού ότι είναι αποδεκτό το επίπεδο των επιπτώσεων του ιού, δηλαδή ότι δεν συνιστά πλέον μεγάλη κρίση και με την μετάλλαξη Όμικρον να καλπάζει και πολλές κυβερνήσεις να επαναφέρουν σε ισχύ αυστηρότερα περιοριστικά μέτρα, είναι σαφές ότι παραμένουμε σε κρίσιμη φάση. «Ωστόσο», όπως σημειώνει η Ράσμουσεν, «πάρα πολλά εξαρτώνται από την επιβάρυνση της μετάλλαξης στο σύστημα υγείας, που ποικίλει από χώρα σε χώρα». Ακόμη και αν επαληθετεί ότι η μετάλλαξη Όμικρον τείνει να προκαλεί ηπιότερη νόσηση, μια μαζική αύξηση των κρουσμάτων μπορεί να προκαλέσει και μεγάλη αύξηση των νοσηλειών και θανάτων. Κι αυτό μπορεί να εντείνει την πίεση σε εθνικά συστήματα υγείας, που ήδη ασφυκτιούν. Γι’ αυτό και κατά τη Ράσμουσεν, η μετάλλαξη Όμικρον «σίγουρα έχει τις δυνατότητες να καθυστερήσει την ενδημικότητα».

Υπάρχουν όμως και κάποιοι βασικοί λόγοι αισιοδοξίας κατά τους ειδικούς. «Ο απίστευτος αριθμός μολύνσεων χτίζει μια φυσική ανοσία στον πληθυσμό, που θα είναι κρίσιμη για την αντιμετώπιση μελλοντικών κυμάτων», σημειώνει ο Τζόσουα Μισό, αναπληρωτής διευθυντής για την παγκόσμια πολιτική Υγείας στην αμερικανική ΜΚΟ Kaiser Family Foundation. Και πέρα από την οικοδόμηση κάποιας ανοσίας στους μεγάλους αριθμούς των ατόμων που μολύνονται από την μετάλλαξη Όμικρον, οι εμβολιασμοί και οι ενισχυτικές δόσεις συνεισφέρουν επίσης «σε ένα σημαντικό τείχος ανοσίας, που χτίζεται», προσθέτει. Προειδοποιεί, ωστόσο, ότι πρόκειται «για τείχος έναντι των μεταλλάξεων που έχουμε γνωρίσει μέχρι τώρα. Μπορεί να εμφανιστεί μια νέα παραλλαγή, που ίσως να διαπερνά αυτό το τείχος ανοσίας». Ορισμένοι ειδικοί εικάζουν ήδη ότι η μόλυνση με τη μετάλλαξη Όμικρον ίσως να μην μας προσφέρει μεγάλη διασταυρούμενη προστασία έναντι άλλων παραλλαγών, αν και μια μικρή, πρώιμη μελέτη έδειξε θετικά σημάδια σε αυτό το μέτωπο.

Κλειδί οι εμβολιασμοί
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Ράσμουσεν επισημαίνει ότι «ο βασικός καθοριστικός παράγοντας» για το πότε θα τελειώσει η πανδημία είναι πόσος χρόνος θα χρειαστεί για να γίνουν τα εμβόλια προσβάσιμα σε όλο τον κόσμο (και για να καταπολεμηθεί η συνεχιζόμενη διστακτικότητα έναντι των εμβολίων). Προς το παρόν οι εμβολιασμοί ανά την υφήλιο δεν προχωρούν αρκετά γρήγορα, ώστε να στερήσουμε τον SARS-CoV-2 από ευκαιρίες να μεταλλαχθεί σε κάτι νέο και σοβαρό. «Αν αποκτά πρόσβαση στα εμβόλια μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό ανθρώπων, τότε όλοι οι κόποι μας θα είναι μάταιοι», λέει.

Στο μεταξύ έχουμε έναν άλλο άσο στο μανίκι μας, που θα είναι διαθέσιμος ας ελπίσουμε σύντομα ανά την υφήλιο, τις νέες θεραπείες, όπως το paxlovid της Pfizer και το molnupiravir της Merck, που μειώνουν τα ποσοστά νοσηλειών και θανάτων από την Covid-19. Σύμφωνα με τον Τζόσουα Μισό «τα αντιϊικά χάπια είναι πολύ σημαντικά όσον αφορά στην ενδημικότητα. Με αυτά τα εργαλεία διαθέσιμα μπαίνουμε με άλλο αέρα στο 2022. Ο κόσμος δεν πρέπει να θεωρεί ότι γυρίσαμε με την Όμικρον στην αρχή».

«Είμαστε σε πολύ καλύτερη κατάσταση σε σχέση με την άνοιξη του 2020»
Πέρα από τις δυσοίωνες ειδήσεις αναφορικά με την πορεία της Όμικρον, ειδικοί επισημαίνουν ότι σήμερα ο κόσμος είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση απ’ ό,τι στην έναρξη της πανδημίας. Οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει πολλά περισσότερα για το πως δρα η Covid-19, έχουν αναπτυχθεί αποτελεσματικές μάσκες, εμβόλια, ενισχυτικές δόσεις, θεραπείες, διαγνωστικά τεστ κορωνοϊού.

Ο κόσμος έμαθε ακόμη ότι το κλείσιμο στο σπίτι έχει πραγματικό κόστος στην ψυχική και οικονομική υγεία και ευημερία. Και μπορεί το κόστος ενός αυστηρού lockdown να άξιζε τον κόπο την άνοιξη του 2020, αλλά δεν είναι αυτό που συνιστούν τώρα οι ειδικοί. Αντιθέτως απευθύνουν έκκληση για περισσότερα μέτρα προφύλαξης ενόψει της μετάλλαξης Όμικρον και περιορισμού των επισφαλών συμπεριφορών μέχρι να περάσει αυτό το κύμα, όπως οι συναθροίσεις σε κλειστούς χώρους, εκτός κι αν όλοι συμμετέχοντες είναι πλήρως εμβολιασμένοι, έχουν κάνει ενισχυτικές δόσεις, διαγνωστικά τεστ και αερίζονται επαρκώς οι χώροι. «Έχουμε στη διάθεσή μας σήμερα πολύ περισσότερα εργαλεία, απ’ ό,τι τον Μάρτιο του 2020», λέει η Ράσμουσεν. Και θα γνωρίζουμε ότι η Covid-19 πέρασε σε ενδημική φάση όταν αυτά τα εργαλεία και η μακρά, οδυνηρή εμπειρία της πανδημίας, μας επέτρεψαν να προσαρμοστούμε πλήρως στον ιό, όπως εκείνος έχει προσαρμοστεί σε εμάς.