Οι αστοχίες στην ιστορία των βραβείων Νόμπελ

Τα βραβεία Νόμπελ δεν είναι δυνατόν να ανακληθούν, γι' αυτό και η επιτροπή των βραβείων πρέπει να σκεφτεί καλά πώς θα σταθούν οι αποφάσεις της σε βάθος χρόνου. Συνήθως τα καταφέρνει, όχι όμως πάντα.

Ο Αλφρεντ Νόμπελ, ο σουηδός εφευρέτης του δυναμίτη που θεσμοθέτησε τα βραβεία, ήθελε να τιμήσει τους επιστήμονες των οποίων το έργο «προσέφερε το μεγαλύτερο όφελος για την ανθρωπότητα».

Υπήρξαν όμως και περιπτώσεις για τις οποίες οι αποφάσεις της επιτροπής των Νόμπελ αποδείχθηκαν εκ των υστέρων ατυχείς. Με αφορμή τις ανακοινώσεις για τα φετινά βραβεία, το πρακτορείο Associated Press επέλεξε τις πέντε πιο κραυγαλέες.

Βραβείο σε οργανωτή χημικής επίθεσης

Ο Γερμανός Φριτς Χάμπερ τιμήθηκε το 1918 με το Νόμπελ Χημείας για την ανακάλυψη χημικών αντιδράσεων με τις οποίες μπορεί να παραχθεί αμμωνία από αέριο άζωτο και υδρογόνο. Η μέθοδός του χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή αζωτούχων λιπασμάτων και οδήγησε σε μεγάλη αύξηση της αγροτικής παραγωγής.

Ομως η επιτροπή των Νόμπελ είχε παραβλέψει τον ρόλο του Χάμπερ στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Ενθουσιώδης υποστηρικτής της γερμανικής εκστρατείας, ο διακεκριμένος χημικός επέβλεψε την πρώτη μεγάλη επίθεση με αέριο χλώριο, από την οποία σκοτώθηκαν χιλιάδες στρατιώτες των Συμμάχων στο Βέλγιο το 1915.

Η ανακάλυψη που δεν ήταν ανακάλυψη

Το 1926, ο σανός επιστήμονας Γιοχάνες Φίμπιγκερ βραβεύτηκε με το Νόμπελ Ιατρικής - Φυσιολογίας για την ανακάλυψη ότι τα παρασιτικά σκουλήκια του εντέρου προκαλούν καρκίνο στους αρουραίους.

Το πρόβλημα είναι ότι έκανε λάθος: αργότερα αποδείχθηκε ότι τα πειραματόζωα εμφάνισαν καρκίνο λόγω έλλειψης βιταμίνης Α.

Βραβείο για το χειρότερο εντομοκτόνο

Το Νόμπελ Ιατρικής - Φυσιολογίας του 1948 απονεμήθηκε στον Σουηδό Πολ Μίλερ για ανακάλυψη που έκανε καλό και ταυτόχρονα κακό.

Το DDT ήταν ήδη γνωστό ως χημική ουσία, ο Μίλερ όμως ανακάλυψε ότι ήταν άκρως δραστικό εντομοκτόνο. Το DDT αποδείχθηκε αποτελεσματικό στη γεωργία αλλά και στην αντιμετώπιση ασθενειών που μεταδίδονται από τα κουνούπια, όπως η ελονοσία και ο τύφος. 

Το DDT έσωσε έτσι εκατοντάδες εκατομμύρια ζωές και βοήθησε να εκριζωθεί η ελονοσία από την Ελλάδα και γενικά από τη νότια Ευρώπη.

Τη δεκαετία του 1960, όμως, είχε γίνει πια σαφές ότι το DDT δηλητηριάζει την άγρια ζωή, ειδικά τα πτηνά, και συσσωρεύεται στο ανθρώπινο σώμα. Το διαβόητο εντομοκτόνο απαγορεύτηκε με διεθνή συνθήκη το 2001, αν και η χρήση του επιτρέπεται ακόμα σε ορισμένες χώρες όπου ενδημεί η ελονοσία.

Για την λοβοτομή

Την δεκαετία του 1940, το να κόβει κανείς κομμάτια από τους εγκεφάλους ασθενών μάλλον φαινόταν καλή ιδέα. Εκ των υστέρων, όμως, η απόφαση της επιτροπής να απονείμει Νόμπελ στον πορτογάλο επιστήμονα Αντόνιο Εγκας Μόνις για την ανακάλυψη της λοβοτομής μάλλον ήταν ατυχής.

Η τεχνική αναγνωρίστηκε ως «μια από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις που έχουν γίνει ποτέ στην ψυχιατρική». Είχε όμως σοβαρές παρενέργειες, καθώς αρκετοί ασθενείς πέθαναν και άλλοι επιζούσαν με σοβαρές εγκεφαλικές βλάβες. Ακόμα και σε περιπτώσεις «επιτυχημένης» λοβοτομής οι ασθενείς έμεναν ανίκανοι να επικοινωνήσουν και τα συναισθήματά τους ατονούσαν.

Τη δεκαετία του 1950, οι λοβοτομές μειώθηκαν χάρη στην ανακάλυψη ψυχιατρικών φαρμάκων. Σήμερα, η μέθοδος εφαρμόζεται πολύ σπάνια.

Το βραβείο που δεν δόθηκε ποτέ

Ο Μαχάτμα Γκάντι, ηγέτης της ινδικής ανεξαρτησίας που αναγνωρίζεται ευρέως ως ο σημαντικότερος υποστηρικτής του μη βίαιου αγώνα, προτάθηκε για το Νόμπελ Ειρήνης τουλάχιστον πέντε φορές.

Δεν βραβεύτηκε όμως ποτέ.

Η επιτροπή των Νόμπελ, η οποία σπανίως αναγνωρίζει λάθη, παραδέχτηκε τελικά ότι η μη βράβευση του Γκάντι ήταν σημαντική παράβλεψη.

Το 1981, 41 χρόνια μετά το θάνατο του Γκάντι, ο πρόεδρος της Επιτροπής αναφέρθηκε στη μεγάλη προσφορά του ινδού ηγέτη κατά την απονομή του Νόμπελ Ειρήνης στον Δαλάι Λάμα.