Μεσόγειος έρημος

της Ελένης Παπασπύρου

Το γνωστό και δημοφιλές Φεστιβάλ Κρήτη 5 +1 Πολιτισμοί, που λόγω του Covid-19 το 2020 πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά, προβάλει την Δευτέρα 31/5 και ώρα 21:15 τη μαγνητοσκοπημένη εκδήλωση  Μεσόγειος Έρημος. Πρόκειται για ένα μουσικό ταξίδι στο ομώνυμο έργο του Ρεθυμνιώτη συνθέτη Γιώργου Κουμεντάκη, με αποσπάσματα από τον κύκλο έργων για πιάνο της Μεσογείου και συνέντευξη του συνθέτη πάνω στα έργα αυτά. Ερμηνεύει το σύνολο Pian-είστε; αποτελούμενο από καθηγητές πιάνου του Μουσικού Σχολείου Ηρακλείου(Λίλυ Δάκα, Ελένη Παπασπύρου, Ελένη Ρέντζου, Ράνια Τουτουντζάκη, Ευγενία Ψαρουδάκη) και προλογίζει σε ποιητικό παραδοσιακό ύφος η εθνομουσικολόγος Μαρία Χναράκη..

Ο Γιώργος Κουμεντάκης είναι ένας από τους πιο αξιόλογους σύγχρονους Έλληνες συνθέτες με σπουδαία καλλιτεχνική παρουσία και στην Ελλάδα, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Έγινε ιδιαίτερα γνωστός ύστερα από την τεράστια επιτυχία της Ολυμπιάδας του 2004, στην οποία ο ίδιος πραγματοποίησε τη μουσική επιμέλεια των τελετών Λήξης και Έναρξης των Αγώνων.

Τα τελευταία χρόνια διευθύνει καλλιτεχνικά την Εθνική Λυρική Σκηνή με την στήριξη του ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.

Μέσα από την πλούσια εργογραφία του συνθέτη ξεχωρίζει ένα έργο, που και ο ίδιος αγαπάει ιδιαίτερα: πρόκειται για τη Μεσόγειο Έρημο. Τι πιο επίκαιρος τίτλος έργου στις μέρες μας που μέσα από την πανδημία προκύπτουν πολλά ερωτήματα και ζητήματα σχετικά με την βίαιη συμπεριφορά μας απέναντι στο περιβάλλον και της καταστροφικές συνέπειες αυτής.

Η Μεσόγειος Έρημος είναι ένας Κύκλος σύντομων κομματιών για πιάνο που πρωτοπαρουσιάστηκε το 2000, εμπλουτίζεται, όμως, με τον καιρό με νέα έργα και παίρνει κάθε φορά νέα μορφή, σαν ένας ζωντανός οργανισμός που προσαρμόζεται στις αλλαγές του χρόνου και των περιστάσεων. Προϋπόθεση; Όλες οι προσθήκες και αλλαγές πρέπει να αναφέρονται στο ίδιο εσωτερικό ταξίδι, που μεταμορφώνει σε μουσική τις μνήμες του συνθέτη από τη χλωρίδα και την πανίδα της Μεσογείου.

Η Μεσόγειο Έρημος έχει ως αφορμή μία ιστορική πραγματικότητα: «Πριν πολλά πολλά χρόνια» λέει ο συνθέτης «το μέρος αυτό της Μεσογείου ήταν έρημος. Ύστερα από πολλούς συνεχείς σεισμούς έσκασε η γη και γέμισε μέσα σε λίγα χρόνια ζωή χάρη στο νερό της θάλασσας που πήρε τη θέση της ερήμου. Και βέβαια, θέλει ιδιαίτερη προσοχή, διότι με την αλόγιστη χρήση του ανθρώπου και την κατάχρηση του περιβάλλοντος η Μεσόγειος κινδυνεύει να μετατραπεί πάλι σε έρημο. Παράλληλα, κινδυνεύει και η ψυχική ισορροπία του σύμπαντος, την οποία δυστυχώς ο ίδιος ο άνθρωπος έρχεται από μόνος του να διαταράξει».

Η ισορροπία που υπάρχει στη φύση υπάρχει και μέσα στο ίδιο το έργο, καθώς όλα τα κομμάτια μπορούν να ερμηνευτούν με οποιαδήποτε σειρά διαλέξει ο πιανίστας, ενώ μπορούν να συνυπάρξουν δημιουργικά και με άλλες δράσεις. Η πρώτη εκτέλεση παρουσίασε το έργο με ταυτόχρονη προβολή βίντεο-ταινία του Αλέξανδρου Ψυχούλη, ενώ μία μεταγενέστερη εκδοχή εμπλέκει στο έργο τον εικαστικό Πέτρο Τουλούδη με ένα video installation και μία performance.

Ο Πέτρος Τουλούδης αναφέρει: «Η Μεσόγειος είναι ένα κοινό σημείο αναφοράς. Ένα σύστημα που με άξονα τον χρόνο γεμίζει και αδειάζει σαν να παρατηρείς κάποιον ν’ αναπνέει. Άλλες φορές βαθιά και αργά, και άλλες κοφτά, ρηχά και γρήγορα. Στην επιφάνειά της περιπλανώνται ασύμμετρες μορφές, κομμάτια από μνήμες, που άλλοτε ξεβράζονται στη στεριά, συγκλίνοντας σε φανταστικές κατόψεις κι άλλοτε ρουφιούνται στην άβυσσο για να ξαναμπούν σε κάποιο άλλο κύκλο και άλλο προορισμό. Από παντού η Μεσόγειος φαίνεται ένας απέραντος ορίζοντας. Ειναι όμως σαν όλοι να κοιτάμε λίγο πολύ στο ίδιο κέντρο. Σ’ ένα κέντρο που βρίσκεται μέσα, αλλά είναι απέραντο. Σ’ ένα απέραντο σημείο».

Η μουσική του Κουμεντάκη σ’ αυτόν τον κύκλο μικρών κομματιών για πιάνο, λειτούργησε ως το βασικό ερέθισμα για τη δημιουργία της βίντεο-εγκατάστασης και της performance. Τα μουσικά χρώματα, ο φευγαλέος ρυθμός, με μια συνεχόμενη ροή εκπλήξεων και ανατροπών. Οι μουσικές ιδέες που για κλάσματα του δευτερολέπτου δημιουργούν εικόνες, που πριν προλάβει να τις καταλάβει κάνεις αλλάζουν σαν σκέψεις. Σκέψεις που δεν προέρχονται από ανθρώπινο μυαλό, αλλά είναι σαν να βγαίνουν από το ίδιο το ζωικό και φυτικό βασίλειο της περιοχής που περιγράφουν.

Με το βίντεο επιχειρείται να δημιουργηθεί μια επαναληπτική κίνηση που παραπέμπει σε μετρονόμο, καθώς η αποδόμηση της μουσικής φτάνει στο κρεσέντο της κατά τη διάρκεια της performance. Απολιθωμένα, σχεδόν, κομμάτια ξύλου και κόκκαλα χρησιμοποιούνται για να σχηματίσουν ένα κυκλικό σχήμα, που λειτουργεί ως διακόπτης για ένα πάρτι που πρόκειται να αρχίσει μέσα σ’ ένα ναυάγιο.

Η συμβολική αξία της Μεσογείου είναι μεγάλη, «Εμείς οι ίδιοι οφείλουμε να διαφυλάξουμε ζωντανό τον ψυχισμό της χλωρίδας και της πανίδας της Μεσογείου. Θα είναι προς όφελος όλων μας!» λέει ο Γιώργος Κουμεντάκης. Έτσι, προσθέτει και το ανθρώπινο στοιχείο στο έργο, το Ζευγάρι. Το σύντομο αυτό κομμάτι για πιάνο δημιουργήθηκε για να κορυφώσει δραματουργικά τη ροή της Τελετής Έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων. Πρόκειται για το σημείο, όπου ο θεός Έρωτας πετάει απάνω από το ερωτευμένο ζευγάρι, καθώς αυτό χορεύει στο νερό. Το Ζευγάρι, δροσερό και ανάλαφρο, συμπεριλαμβάνεται στον Κύκλο της Μεσογείου και φέρνει τον άνθρωπο κοντά στη φύση υπενθυμίζοντάς του ότι οφείλει να αγαπά και να σέβεται το περιβάλλον.