Κριτικό Σημείωμα για την Έκθεση του Μανόλη Στρατάκη: “Beyond Colour – An Active Paintings Exhibition”

Γράφει ο Δρ. Γεώργιος Ορφανίδης*

Ιστορικά η τέχνη συνδέθηκε άρρηκτα με την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Αυτό είναι κοινώς παραδεχτό ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους, τότε που τα πρώτα καλλιτεχνικά απότοκα του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος προέκυψαν ακριβώς επειδή είχε – μόλις – προηγηθεί η σταδιακή κατασκευή μιας σειράς εργαλείων, αρχικά, από λίθο και ξύλο. Ο άνθρωπος δεν άργησε να συνειδητοποιήσει ότι όσο πιο αναπτυγμένος είναι ο τεχνολογικός εξοπλισμός του τόσο περισσότερο διευρύνονται οι επιλογές του, με την τέχνη να διανθίζεται όχι μόνο από χρώματα αλλά και εγχάρακτα σχέδια και πλαστικές μορφές που έχρηζαν πρότερης τεχνογνωσίας και επάλληλων πειραματισμών. Ο άνθρωπος πειραματίστηκε, δεν επαναπαύθηκε στα κάθε φορά άρτι κατακτηθέντα πρότυπα του υλικού πολιτισμού, ανακαλύπτοντας το βέλτιστο πολλάκις μέσα από λάθη, μέσα από το τυχαίο. Και από την προϊστορία μέχρι σήμερα η συνδρομή της τεχνολογίας στο αρκετά διευρυμένο και διακαλλιτεχνικό πεδίο της μετα-μετα-μοντέρνας τέχνης σαφώς γιγαντώθηκε, γεγονός που μας επιτρέπει ακόμα και να προβληματιστούμε για το αν αυτό είναι τελικά εν τοις πράγμασι τόσο επιθυμητό.

Ο Μανώλης Στρατάκης δεν είναι ένας συμβατός ζωγράφος, αν και η ζωγραφική του ξεδιπλώνεται κατά κύριο λόγο επάνω στον καμβά, με τη χρήση ακουαρέλας, ελαιοχρωμάτων, κ.ά. Είναι ένας ανήσυχος εικαστικός που συνδυάζει με έναν ιδιότυπο τρόπο τη ζωγραφική επί χάρτου με την τεχνολογία των χρωμάτων. Ακολουθεί, με άλλα λόγια, για να το θέσουμε υπό το πρίσμα των ακαδημαϊκών όρων, τη συλλογιστική πορεία του μετα-μετα-μοντερνισμού, διασπώντας επίπλαστες οριοθετήσεις προηγούμενων καλλιτεχνικών τάσεων (Ορφανίδης, 2022) εκφράζοντας τον σουρρεαλισμό του μέσω πρωτότυπων εικαστικών επιλογών που συνδυάζουν την αξία του ζωγραφικού πινέλου με τη δύναμη της οθόνης. Χρώματα όλων των κατηγοριών συνθέτουν άχρονα-ονειρικά τοπία, παίζοντας με τις διδαχές του γεωμετρισμού, από τη μια πλευρά, και του dada από την άλλη, υπακούοντας στο δίπολο «εμφανίζομαι-εξαφανίζομαι». Πρόκειται για έναν προκλητικό συγκερασμό, παρόλο που απουσιάζει η ανθρώπινη φιγούρα και από τα δύο ρεύματα, και ως εκ τούτου θα περιμέναμε ενδεχομένως να φέρουν αμφότερα περισσότερα κοινά στοιχεία. Έχουν μια πολύ διαφορετική φιλοσοφία ανάδυσης, την οποία ο Στρατάκης καταφέρνει να ισορροπήσει λόγω των δικών του θεωρητικών και βιωματικών γνώσεων. Οι σπουδές του στον τομέα της πληροφορικής τού επιτρέπουν να επεξεργάζεται με αλγοριθμικό τρόπο τα όποια γεωμετρικά σύμβολα, μην έχοντας την ανάγκη να εμβαθύνει στο βαρύ – έως έναν βαθμό ξεπερασμένο σήμερα – νεωτερικό-ριζοσπαστικό φορτίο που έκρυβε ο γεωμετρισμός εν τη γενέσει του. Η ανάγκη του για ευαισθητοποίηση στα κοινωνικά επιτυγχάνεται μέσα από τη φρενίτιδα του dada, το οποίο υποκρύπτεται στις καλλιτεχνικές εγγραφές του, αφού κατά μία έννοια κάθε ονειρικό-σουρρεαλσιστικό στοιχείο, τουλάχιστον, υποκρύπτει την ανάγκη για επίκληση ενός νεογιλούς ντανταϊσμού (Oesterreicher-Mollwo, 1979). Οι ρυθμοί εναλλαγής των χρωμάτων στις οθόνες μάς θυμίζουν τους ρυθμούς εναλλαγής των χρωμάτων και των ήχων από διάφορα παιδικά παιχνίδια, στοιχείο που μας οδηγεί στην ταυτοτική δυναμική των πρώτων μας μνημονικών εγγραφών. Οι προτζέκτορες που χρησιμοποιούνται λειτουργούν ως παράθυρα σε μια άλλη διάσταση, σε εκείνη του (χαμένου) ονείρου που οι άνθρωποι έχουν την τάση να τρέφουν, άλλοτε περισσότερο έντονα και άλλοτε λιγότερο, διεκδικώντας με αυτόν τον τρόπο μια θέση στο βαθιά σουρρεαλιστικό υπόβαθρο του θυμικού τους.

Οι οθόνες μετουσιώνονται σε δεξαμενές εναλλασσόμενων συναισθημάτων, και τα συναισθήματα αυτά οπτικοποιούνται μέσω του ψυχοδυναμικού συμβολισμού των (εναλλασσόμενων) χρωμάτων· και παράλληλα το ίδιο συμβαίνει και με τους ζωγραφικούς καμβάδες. Για παράδειγμα, το μπλε είναι το χρώμα της θάλασσας και του ουρανού, πολλές φορές άρρηκτα συνδεδεμένο στο υποσυνείδητό μας, με την έννοια της σταθερότητας, και της δυναμικής που κρύβει το βάθος σε αντιδιαστολή με την επιφάνεια. Το μπλε συμβολίζει, ακόμα, την αφοσίωση, την αλήθεια, την ευφυΐα, την αυτοπεποίθηση & γενναιότητα του αριστοκρατικού εν τη παιδεία κοινωνικού συνόλου, τη γαλήνη, την αρτιότητα, την ολοκλήρωση, την υγεία. Το κόκκινο είναι το χρώμα της φωτιάς και του αίματος, κατ’ επέκταση της δύναμης, του θάρρους, της γενναιότητας, και της αποφασιστικότητας. Ταυτόχρονα, όμως, είναι και το χρώμα της αγάπης που διέπεται από βαθύ ερωτισμό, και έντονες διακυμάνσεις. Είναι ένα χρώμα έντονα ορατό, γεγονός που το έχει εγγράψει στη συνείδησή μας και ως το χρώμα της απαγόρευσης, αφού το συναντάμε ουκ ολίγες φορές εντός της καθημερινότητας μας σε σχετικές σημάνσεις της οδικής κυκλοφορίας. Στις πολύ έντονες αποχρώσεις του κόκκινο είναι υποδηλώνει την οργή και τη χαιρεκακία (Gage, 2006).

Ο Μανώλης Στρατάκης μέσω της ζωγραφικής του παραγωγής αποδεικνύει ότι η τεχνολογία δύναται να συμπορεύεται με την τέχνη και πέρα από ζητήματα τεχνοτροπίας, ή βελτίωσης εξωραϊστικών δεδομένων. Η τεχνολογία ακολουθεί την τέχνη στην αποκάλυψη των πιο μύχιων σκέψεων και μνημονικών εγγραφών που φέρει κάθε άτομο που παράγει τέχνη, ακόμα και αν αυτό ασυνείδητα. Η «συμβατική» ζωγραφική δεν απεκδύεται της μορφής και της αξίας της, επιμένει στη γεμάτη αρώματα και λογής-λογής υφές του χαρτιού-καμβά, αποδέχεται όμως τη δυναμική των ποικίλων δυνατοτήτων που παρέχει η τεχνολογία (των χρωμάτων) σήμερα.  

Βιβλιογραφικές αναφορές 

Gage, J. (2006). Colour and meaning: Art, science and symbolism. Thames & Hudson. 

Oesterreicher-Mollwo, M. (1979). Surrealism and dadaism: Provocative destruction, the path within, and the exacerbation of the problem of a reconciliation of art and life. Phaidon.

Ορφανίδης, Γ. (2022). «Σύμβολα και όρια επί του Μετα-Μεταμοντερνισμού. Συζητώντας για δύο πολιτισμικά δρώμενα στον άξονα Θεσσαλονίκη-Λευκωσία-του 2022». Symbole, 12, 31-50.

* Ο Δρ. Γεώργιος Ορφανίδης είναι Ιστορικός Τέχνης, Επιμελητής Εικαστικών και Παραστατικών Τεχνών