Η συναρπαστική όπερα που προσελκύει το ενδιαφέρον στη Μπιενάλε της Βενετίας

Είναι με διαφορά το εθνικό περίπτερο στη φετινή 60η Μπιενάλε της Βενετίας, που προσελκύει τους περισσότερους επισκέπτες, με ουρές να σχηματίζονται κάθε μέρα στα Giardini. Η Αίγυπτος και πιο συγκεκριμένα ο Wael Shawky (Ουαέλ Σόκι) έχουν καταφέρει να γοητεύσουν τους πάντες με την εγκατάσταση «Drama 1882».

Το κεντρικό έργο στο περίπτερο είναι μια 45λεπτη ταινία σε οκτώ μέρη που ισορροπεί τέλεια μεταξύ μιούζικαλ και όπερας. Το θέμα της έχει να κάνει με την εθνικιστική επανάσταση του Αιγύπτιου συνταγματάρχη Ουράμπι μεταξύ 1879 και 1882, ενάντια στις ξένες αποικιοκρατικές δυνάμεις. Το καλοκαίρι του 1882, ένας καυγάς σε ένα καφενείο της Αλεξάνδρειας, οδηγεί σε γενικευμένη σύρραξη, με 300 νεκρούς και μια κατεστραμμένη πόλη. Η Βρετανία, λόγω των τεράστιων συμφερόντων της στη χώρα, επεμβαίνει, βομβαρδίζει την Αλεξάνδρεια και επιβάλλει την κυριαρχία της στην Αίγυπτο μέχρι το 1956.

«Drama 1882», 2024George Darrell/

Ο 53χρονος καλλιτέχνης, που κατάγεται από την Αλεξάνδρεια, δεν υπογράφει μόνο την ταινία. Σκηνοθέτησε και χορογράφησε όλη την πρωτότυπη θεατρική παράσταση, σε ένα ανοικτό θέατρο της Αλεξάνδρειας, συνθέτοντας παράλληλα και τις σαγηνευτικές αραβικές μελωδίες, που ακούμε. Οι πρωταγωνιστές των γεγονότων κινούνται σε αργή κίνηση, σαν μαριονέτες και αφηγούνται τα γεγονότα σχολιάζοντας την ιστορία, τις σχέσεις εξουσίας, την έννοια της κατοχής και της αποικιοκρατίας, την ανάγκη αλλαγής στον κόσμο. Συναντήσαμε τον καλλιτέχνη, έξω από το περίπτερο της Αιγύπτου:

«Η πηγή έμπνευσης γι’ αυτή την εγκατάσταση είναι ουσιαστικά η ιστορία. Για μένα η ιστορία είναι εξαιρετικά σημαντική. Μου αρέσει να δουλεύω με την ιστορία, βλέποντάς της ως ανθρώπινο κατασκεύασμα και όχι ως μια σειρά γεγονότων. Προσπάθησα επίσης να μην είμαι ένας καλλιτέχνης ο οποίος αντιδρά σε ο,τι συμβαίνει σήμερα. Προτιμώ να ανατρέχω στην ιστορία και προσπαθώ να «μεταφράσω», τι συνέβη πριν από 1.000 χρόνια ή πριν από 200 χρόνια. Μέσα από αυτό το είδος της μετάφρασης, είμαστε σε θέση να αναλύσουμε την τρέχουσα κατάστασή μας».

Wael ShawkyCourtesy of Sfeir-Semler Gallery, Lisson Gallery, Lia Rumma, and Barakat Contemporary

Για περισσότερες από τρεις δεκαετίες, ο Αιγύπτιος καλλιτέχνης επαναπροσδιορίζει τα όρια μεταξύ κινηματογράφου, γλυπτικής, performance και εγκαταστάσεων, μέσα από έργα που εστιάζουν στον πολιτισμό και στην ιστορία του αραβικού κόσμου, αναμιγνύοντας ευφυώς αλήθεια και μυθοπλασία. Μέσα από περίτεχνες ανασυνθέσεις ιστορικών γεγονότων, ο Σόκι επαναξιολογεί και θέτει ερωτήματα σχετικά με την αλήθεια, τις κυρίαρχες αφηγήσεις, την ιστορία και τον αντίκτυπό της στους ανθρώπους. Χαρτογραφεί τις κοινωνικοπολιτικές δυνάμεις της εποχής, αποκαλύπτει τις επιθυμίες και τους στόχους τους:

«Αυτή η ταινία είναι ένα μιούζικαλ. Είναι γεμάτο ποίηση αλλά ταυτόχρονα και γεμάτο τραύματα. Έχει επίσης να κάνει με την ιεραρχία, με την αποξένωση της ανώτερης τάξης της κοινωνίας από την αγροτική τάξη, που ζούσε στην Αίγυπτο, εκείνη την περίοδο. Για να μπορέσω να κάνω αυτού του είδους την ανάλυση, επειδή θεωρώ πάντα τον εαυτό μου ως μεταφραστή των ζητημάτων, για να μπορέσω να μεταφράσω όλα αυτά τα διαφορετικά ζητήματα σε μια νέα φόρμα, σε μια αναγνωρίσιμη μορφή, πρέπει να δημιουργήσω μια νέα γλώσσα, που θα είναι οικεία στον θεατή, ώστε να μπορέσει να κατανοήσει αυτό που παρουσιάζω. Γι’ αυτό το ζήτημα είναι λοιπόν η δημιουργία μιας γλώσσας».

«Drama 1882», 2024Wael Shawky

Το περίπτερο περιλαμβάνει πέρα από την ταινία και αντικείμενα όπως γλυπτά, σχέδια, ζωγραφικά έργα βιτρίνες, καθώς και ένα χάρτη του Καΐρου από γυαλί Μουράνο. Όλα λειτουργούν συμβολικά και σε άμεση σχέση με την ταινία. Ο καλλιτέχνης δεν έχει πάψει να πειραματίζεται με τα εκφραστικά του μέσα, καθώς πιστεύει ότι το καθένα προσφέρει μια διαφορετική οπτική γωνία, έναν άλλο τρόπο προσέγγισης του θέματος με το οποίο καταπιάνεται κάθε φορά:

«Χρησιμοποιώ πάρα πολλά μέσα. Και προσπαθώ όσο μπορώ, να μην μοιάζω με καλλιτέχνη στη δική μου δουλειά. Γιατί το θεωρώ πραγματικά πρόβλημα, όταν η τέχνη έχει μια συγκεκριμένη εικόνα, όταν μοιάζει ότι είναι τέχνη. Αυτό προσπαθώ να αποφύγω. Μερικές φορές προσπαθώ να χρησιμοποιήσω εκφραστικά μέσα που είναι πιο επικίνδυνα και κομβικά, όπως για παράδειγμα ο κινηματογράφος, γιατί τότε υπάρχει ανταγωνισμός για παράδειγμα με τις μεγάλες κινηματογραφικές παραγωγές. Γι’ αυτό υπάρχουν πάντα προκλήσεις, για το πώς θα χρησιμοποιήσεις το θέατρο με τις ταινίες, τη γλυπτική και με τα σχέδια. Αυτός είναι ο τρόπος, κατά τη γνώμη μου, που το κάθε μέσο έχει τη δική πρόσβαση στο θέμα και έχει παράλληλα και τους δικούς του περιορισμούς. Είναι σημαντικό να μπορούμε να δούμε το συγκεκριμένο θέμα από πολλές διαφορετικές οπτικές γωνίες. Δεν μπορείς να εξαρτάσαι μόνο από το φιλμ. Μερικές φορές χρειάζεται να εξαρτάσαι από αυτό. Μερικές φορές όμως, πρέπει να αισθάνεσαι τη λάσπη που υπάρχει στο γλυπτό, στο κέντρο του περίπτερου. Και χρειάζεται να δεις τα σχέδια. Αλλά όπως είπα, το κάθε μέσο προσφέρει πρόσβαση σε μια διαφορετική πλευρά του ίδιου θέματος».

«Drama 1882», 2024Wael Shawky

Το έργο του Ουαέλ Σόκι είναι μια πολυεπίπεδη κριτική για την αποικιοκρατία και τη σύγχρονη κοινωνία, γεμάτη χιούμορ και επίκαιρα μηνύματα. Η πολυετής κατοχή της Αιγύπτου από τους Βρετανούς συνδέεται άμεσα με τη σημερινή τραγική κατάσταση που επικρατεί στην περιοχή και την ανάγκη για δικαιοσύνη και αλλαγή. Συνδέεται επίσης εύστοχα με το κεντρικό θέμα της φετινής εικαστικής διοργάνωσης, που είναι «Ξένοι Παντού»:

«Ο πυρήνας αυτής της ταινίας είναι η δικαιοσύνη. Αυτό που βλέπουμε σε αυτή την ιστορία είναι ότι ο πληθυσμός ζητούσε δικαιοσύνη. Αλλά η εξουσία ελέγχει τα πάντα. Οι ισχυρές χώρες ελέγχουν τις φτωχές χώρες. Αυτή είναι η πραγματικότητα. Δυστυχώς, δεν βλέπουμε να μπορεί κάποιος να αμφισβητήσει τις ισχυρές χώρες. Δεν υπάρχει κάποιο τέτοιο γεγονός στην ιστορία. Δεν συνέβη ιστορικά, όταν τόσοι πολλοί άνθρωποι σκοτώθηκαν για παράδειγμα στο Αφγανιστάν ή στο Ιράκ. Δεν συμβαίνει. Αυτό που βλέπουμε σήμερα, δεν είναι κάτι που θα διαρκέσει, γιατί πιστεύω ότι η ανθρωπότητα μαθαίνει από όσα γίνονται. Βλέποντας όμως την ιστορία μας μέσα από την τέχνη, είναι νομίζω κάτι πολύ σημαντικό. Για μένα όμως, αυτό δεν μπορεί να συμβεί μέσα από τη φόρμα του ντοκιμαντέρ. Νομίζω ότι μπορεί να γίνει καλύτερα, όπως ήδη είπα, μεταφράζοντας την υπάρχουσα ιστορική μορφή, σε μια νέα αναγνωρίσιμη μορφή. Κάνοντας αυτή τη μετατόπιση, θα μπορέσουμε να κάνουμε την ανάλυση και την αυτοκριτική μας».

«Drama 1882», 2024Wael Shawky

Παράλληλα με το Αιγυπτιακό Περίπτερο, ο καλλιτέχνης παρουσιάζει στην πόλη και την έκθεση «Είμαι Ύμνοι των Νέων Ναών» στο Παλάτσο Γκριμάνι, μέχρι τέλη Ιουλίου. Η φετινή 60η Μπιενάλε της Βενετίας διαρκεί μέχρι τις 24 Νοεμβρίου.