«Η επιστημονική σκέψη κατά τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό και ο ρόλος της στην Επανάσταση του 1821»

Με αφορμή τη συμπλήρωση 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάσταση του 1821, το Περιφερειακό Κέντρο Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού (ΠΕ.Κ.Ε.Σ.) Κρήτης με την υποστήριξη της Περιφερειακής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης Κρήτης έχει προγραμματίσει σειρά επετειακών εκδηλώσεων. Μεταξύ άλλων, την Παρασκευή 12 Μαρτίου 2021, ώρα 18:00-20:30, θα πραγματοποιηθεί διαδικτυακό Στρογγυλό Τραπέζι, με θέμα «Η επιστημονική σκέψη κατά τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό και ο ρόλος της στην Επανάσταση του 1821». Πρόκειται για το πρώτο κατά σειρά Στρογγυλό Τραπέζι, το οποίο εντάσσεται στο πρόγραμμα δράσεων του ΠΕ.Κ.Ε.Σ. Κρήτης στο πλαίσιο του επετειακού έτους, στο οποίο θα συμμετάσχουν ως  προσκεκλημένοι εισηγητές  γνωστοί πανεπιστημιακοί καθηγητές και ερευνητές:

• Κωνσταντίνος Θ. Πέτσιος, Καθηγητής Ιστορίας της Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, «Ιστορικότητα της συνείδησης και πράξη στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό»
• Γιώργος Ν. Βλαχάκης, Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, «Η φυσική φιλοσοφία και η διαμόρφωση εθνικής συνείδησης στον ελληνισμό της ύστερης Τουρκοκρατίας»
• Ευθύμιος Νικολαΐδης, Διευθυντής Ερευνών Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, «Οι διαμάχες για το κοσμολογικό σύστημα στην προεπαναστατική περίοδο»
• Μιχάλης Λάμπρου, Ομότιμος Καθηγητής Τμήματος Μαθηματικών Πανεπιστημίου Κρήτης, «Τα Μαθηματικά την εποχή της Τουρκοκρατίας»

Στην εκδήλωση οι προσκεκλημένοι ομιλητές θα προσεγγίσουν την επιστημονική σκέψη κατά την τουρκοκρατία και την περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και θα εστιάσουν στην επίδρασή της στην Ελληνική Επανάσταση του 1821. Στη συνέχεια, θα ακολουθήσει ελεύθερη συζήτηση με τους συμμετέχοντες. Στο Στρογγυλό Τραπέζι θα συμμετάσχει και ο κ. Εμμανουήλ Καρτσωνάκης, Διευθυντής Περιφερειακής Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Κρήτης, Δρ. Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Επιστημών Πανεπιστημίου Κρήτης.

Η εσπερίδα θα διεξαχθεί σε αίθουσα τηλεδιάσκεψης webex και παράλληλα  θα μεταδίδεται για όλους απευθείας (live-streaming) μέσω του YouTube  (ιστοσελίδα του ΠΕ.Κ.Ε.Σ.  Κρήτης, μενού ‘’ΔΡΑΣΕΙΣ’’ ή    https://pekes.pdekritis.gr/draseis ή απευθείας στο σύνδεσμο: https://youtu.be/MfrQwpk4HKk 

Η εκδήλωση απευθύνεται σε όλη την εκπαιδευτική κοινότητα, καθώς και κάθε ενδιαφερόμενο πολίτη.

Για το σύνολο των δράσεων του ΠΕ.Κ.Ε.Σ. ΚΡΗΤΗΣ, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να ανατρέχουν στην ιστοσελίδα του ΠΕ.Κ.Ε.Σ. Κρήτης:   https://pekes.pdekritis.gr

Περιλήψεις

Κωνσταντίνος Θ. Πέτσιος

«Ιστορικότητα της συνείδησης και πράξη στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό»

Στην παρούσα εισήγηση θα επιχειρήσουμε να αναδείξουμε τους θεωρητικούς όρους με τους οποίους συγκροτείται κατά την περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού το φιλοσοφικό πρόταγμα και οι συνάφειές του με το πεδίο της πράξης. Μέσα από την αξιοποίηση της αρχαιοελληνικής και της βυζαντινής παρακαταθήκης και τον διάλογο με τις επιμέρους συμβολές της ευρωπαϊκής σκέψης οι Νεοέλληνες εκφραστές των ιδεών του Διαφωτισμού (ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Νικηφόρος Θεοτόκης, ο Ιώσηπος Μοισιόδαξ, ο Αθανάσιος Ψαλίδας, κ.ά.) διαμορφώνουν ένα πολυειδές τοπίο προβληματισμού που δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την πνευματική αφύπνιση που κρυσταλλώνεται στο αίτημα της Ελευθερίας. Τα κείμενα του Ρήγα Βελεστινλή, του Αδαμαντίου Κοραή και της Ελληνικής Νομαρχίας μας επιτρέπουν να κατοπτεύσουμε το πεδίο της ρηξικέλευθης πολιτικής σκέψης που μορφοποιείται κατά την προεπαναστατική περίοδο στον ελληνικό πνευματικό χώρο.

Γιώργος Ν. Βλαχάκης

«Η φυσική φιλοσοφία και η διαμόρφωση εθνικής συνείδησης στον ελληνισμό της ύστερης Τουρκοκρατίας»

Οι φυσικές επιστήμες υπήρξαν ένα από τα γνωστικά πεδία που αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα κατά την περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Στόχος της προσπάθειας διδασκαλίας τους στα ελληνόφωνα σχολεία της εποχής ήταν κυρίως η καταπολέμηση της αμάθειας και της δεισιδαιμονίας καθώς και η σύνδεση με την αρχαιότητα στην γενικότερη προσπάθεια δημιουργίας εθνικής συνείδησης. Οι Έλληνες λόγιοι μεταφέρουν και ανασυνθέτουν δημιουργικά τις ευρωπαϊκές επιστημονικές γνώσεις της εποχής με τρόπο εύληπτο και κατανοητό στο ευρύ κοινό. Μεταξύ αυτών που η συμβολή τους υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική συγκαταλέγονται ο Νικηφόρος Θεοτόκης, ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Χριστόδουλος Παμπλέκης, ο Βενιαμίν Λέσβιος, ο Θεόφιλος Καΐρης, ο Ρήγας ο Βελεστινλής κ.ά.

Ευθύμιος Νικολαΐδης

«Οι διαμάχες για το κοσμολογικό σύστημα στην προεπαναστατική περίοδο»

Στα τέλη του 17 ου αιώνα, λόγιοι Έλληνες οι οποίοι σπούδασαν στην Ιταλία και ήρθαν σε επαφή με τις νεωτερικές ευρωπαϊκές επιστήμες, μετέφεραν, άμεσα ή έμμεσα, τις νέες κοσμολογικές απόψεις, οι οποίες έγιναν γνωστές στον ελληνικό πνευματικό χώρο ως «Κοπερνίκειο σύστημα». Οι αναφορές σε χειρόγραφα στο σύστημα αυτό παρέμεναν αρνητικές μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα, όταν η υποστήριξη του ηλιοκεντρικού συστήματος συνδέθηκε με την υποστήριξη διαφωτιστικών ιδεών. Η διαμάχη για το κοσμολογικό σύστημα είναι όψιμη στον ελληνικό χώρο και σχετίζεται με την διαμάχη μεταξύ διαφωτιστών και αντιδιαφωτιστών, μεταξύ των υποστηρικτών των ευρωπαϊκών επιστημών οι οποίοι συνδέουν τις νέες επιστήμες με την πρόοδο και των επικριτών τους, οι οποίοι είναι προσκολλημένοι στην αρχαία ελληνική παράδοση, όπως αυτή διαμορφώθηκε από τον Κορυδαλλέα στις αρχές του 17 ου αιώνα. Η όψιμη αυτή διαμάχη κορυφώνεται λίγο πριν την ελληνική επανάσταση, όταν λόγιοι που πρόσκεινται στο Πατριαρχείο θα εναντιωθούν ρητά στο ηλιοκεντρικό σύστημα. Η διαμάχη θα λήξει με την ίδρυση του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου θα διδαχθούν αποκλειστικά οι νεωτερικές επιστήμες. 

Μιχάλης Λάμπρου

«Τα Μαθηματικά την εποχή της Τουρκοκρατίας»

Με την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως το επίπεδο της Παιδείας στον τόπο μας, και ειδικά των Μαθηματικών, είχε πτώση. Από την άλλη, πολλοί λόγιοι μετακόμισαν στην Δύση, παίρνοντας μαζί τους αρχαία χειρόγραφα, και συμβάλλοντας στην εκεί αναβίωση του πνεύματος, την εποχή της Αναγέννησης. Ωστόσο στην ίδια την Ελλάδα, όσον αφορά τις Επιστήμες, επικράτησε για πολλούς αιώνες βαθύ σκοτάδι. Όμως από τα μέσα του 18^ου αιώνα βλέπουμε μία αναβίωση του πνεύματος και οι Λόγιοι επανέφεραν στην Ελλάδα τις επιστήμες. Τότε τυπώνονται τα πρώτα βιβλία με ουσιαστικό Μαθηματικό περιεχόμενο, τα οποία βασίστηκαν στα αντίστοιχα ξένα. Οι λόγιοι αντιλήφθηκαν ότι παράλληλα με την προετοιμασία του Έθνους για Επανάσταση, έπρεπε να μεριμνήσουν και για την ευρύτερη Παιδεία του λαού. Επίσης αντιλήφθηκαν την αξία των Μαθηματικών και την συμβολή τους στις εφαρμοσμένες επιστήμες, οπότε τα κατέστησαν κύριο μάθημα στα Σχολεία και τις Ακαδημίες. Στην ομιλία θα εξεταστούν μερικά από τα Μαθηματικά κείμενα της εποχής της Τουρκοκρατίας. Ένα είναι βέβαιο, ότι αρκετά από αυτά ήταν εξαιρετικά και έθεσαν τις βάσεις για την επιστροφή του πνεύματος στον τόπο. Άλλωστε, όταν ιδρύθηκε το πρώτο Πανεπιστήμιο στην ελεύθερη Ελλάδα, βρήκε λογίους να το επανδρώσουν επάξια. 

Βιογραφικά ομιλητών

Ο Κωνσταντίνος Θ. Πέτσιος είναι Καθηγητής του Τμήματος Φιλοσοφίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και Διευθυντής του Εργαστηρίου Ερευνών Νεοελληνικής Φιλοσοφίας του Τμήματος, το οποίο τιμήθηκε με δύο Βραβεία Αριστείας. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Παρακολούθησε μεταπτυχιακά μαθήματα Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Bamberg της Γερμανίας και το 1993 αναγορεύθηκε διδάκτωρ Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Είναι επιστημονικός υπεύθυνος του Περιοδικού του Εργαστηρίου Ερευνών Νεοελληνικής Φιλοσοφίας «Κάτοπτρον Νεοελληνικής Φιλοσοφίας», στο οποίο δημοσιεύονται μελέτες που άπτονται της φιλοσοφικής παράδοσης της Νεοελληνικής Φιλοσοφίας. Διετέλεσε Πρόεδρος της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας, μέλος της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και Πρόεδρος του Τμήματος Φιλοσοφίας – Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας, καθώς και του Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος του Τομέα Φιλοσοφίας «Ελληνική Φιλοσοφία και Φιλοσοφία των Επιστημών». Έχει λάβει μέρος σε Ελληνικά και Διεθνή Επιστημονικά Συνέδρια και έχει δημοσιεύσει 15 βιβλία και έναν μεγάλο αριθμό ερευνητικών άρθρων που άπτονται πτυχών της Αρχαίας Ελληνικής και της Νεοελληνικής Φιλοσοφίας, καθώς και των εννοιολογικών συναρθρώσεων της Νεοελληνικής σκέψης με την Ευρωπαϊκή διανόηση.

Ο Γιώργος Ν. Βλαχάκης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών και της Φιλοσοφίας στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και φιλοξενούμενος Ερευνητής στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του ΕΙΕ. Είναι αντεπιστέλλον μέλος της Διεθνούς Ακαδημίας Ιστορίας των Επιστημών, γραμματέας της Επιτροπής Ιστορίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης Φυσικής και Πρόεδρος της διεθνούς επιτροπής για την Επιστήμη και τη Λογοτεχνία της International Union for the History of science and Technology. Είναι Διευθυντής του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Επικοινωνία της Επιστήμης» του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου.   

Ο Ευθύμιος Νικολαΐδης σπούδασε στη Γαλλία Φυσική στο Paris XI-Orsay και έλαβε διδακτορικό στην Ιστορία των Επιστημών από την École des Hautes Études en Sciences Sociales (1982). Είναι συνεργάτης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και από το 1984 ερευνητής στο Εθνικό  Ίδρυμα Ερευνών (Διευθυντής Ερευνών από το 2001), επικεφαλής του προγράμματος Ιστορίας, Φιλοσοφίας και Διδακτικής των Επιστημών και της Τεχνολογίας από το 2005 και συντονιστής του έργου Hephaestus (Ε.Ε., Capacities). Υπήρξε συντονιστής πολλών χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων από εθνικούς, ευρωπαϊκούς και ιδιωτικούς φορείς, πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Ιστορίας των Επιστημών και της Τεχνολογίας (2013-2017), γραμματέας της Διεθνούς Ακαδημίας Ιστορίας των Επιστημών (2017-2021). Οι δημοσιεύσεις του είναι σχετικές με τη διάδοση των νέων ευρωπαϊκών επιστημονικών ιδεών (17ος-19ος αι.), με τις επιστήμες και την τεχνολογία στον ελληνικό χώρο, με την ιστορία της αστρονομίας και με τις σχέσεις επιστημών και θρησκείας.

Ο Μιχάλης Λάμπρου είναι ομότιμος Καθηγητής του Τμήματος Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Κρήτης. Έχει δημοσιεύσει ερευνητικές εργασίες στα Καθαρά Μαθηματικά, έχει ασχοληθεί ερευνητικά με την Ιστορία των Μαθηματικών, έχει συγγράψει  πλήθος σημειώσεων για φοιτητές, 18 βιβλία για μαθητές σχολείου, ένα λεξικό αγγλοελληνικών μαθηματικών όρων, έχει μεταφράσει 5 βιβλία, έχει επιμεληθεί 17 και έχει συγγράψει πλήθος από εκλαϊκευτικά άρθρα καθώς και λήμματα σε ξένες εγκυκλοπαίδειες. Επίσης ασχολήθηκε με μαθηματικές ολυμπιάδες, εκπροσωπώντας τέσσερις φορές την Ελλάδα ως αρχηγός της αποστολής. Τελευταία είναι ο επιστημονικός υπεύθυνος στη χώρα μας του διεθνούς μαθητικού μαθηματικού διαγωνισμού «Καγκουρό».