Hallelujah: Ο ύμνος του Λέοναρντ Κοέν που απέρριψε η δισκογραφική και έκανε διάσημο ο Shrek

Κάποτε, ο Θάνος Μικρούτσικος είχε διηγηθεί πως ο Αλέκος Πατσιφάς, ο τότε ισχυρός άνδρας της τότε ισχυρής Lyra, είχε προσφερθεί να του κάνει «δώρο» τον Σταυρό του Νότου καθώς δεν πίστευε πως θα πουλούσε ούτε 1.000 αντίτυπα. 

Η ιστορία τον διέψευσε πανηγυρικά.

Ωστόσο, δεν ήταν ο μόνος δισκογραφικός παράγων που απέτυχε να διαβλέψει την ποιότητα και τη διαχρονικότητα ενός έργου. 

Λίγα χρόνια μετά τον Πατσιφά, ένας άλλος διευθυντής δισκογραφικής, ο Γουόλτερ Γετνίκοφ της Κολούμπια, απέρριπτε το άλμπουμ Various Positions που περιλάμβανε το θρυλικό Hallelujah. Ο Λέοναρντ Κοέν ήταν συντετριμμένος. Όμως, η ιστορία είπε την τελευταία κουβέντα και γι'αυτό το ατόπημα - απείρως μεγαλύτερο δεδομένης της οικουμενικότητας του καλλιτέχνη.

«Πώς έκανε ένα τέτοιο λάθος η Κολούμπια;»

Οι δημιουργοί του ντοκιμαντέρ «Hallelujah: Leonard Cohen, A Journey, A Song» επιχειρούν να ρίξουν φως στην αθέατη ιστορία του Hallelujah, έχοντας εξασφαλίσει πρωτόγνωρη πρόσβαση σε πολλές από τις σημειώσεις του Κοέν, γεμάτες με τα πρόχειρα, δυσανάγνωστα γράμματά του, μουτζούρες, ορνιθοσκαλίσματα και ασφαλώς διαγραφές. 

«Πήραμε τις "σιωπηλές ευλογίες του Λέοναρντ όχι πολύ πριν πεθάνει το 2016» παραδέχεται ο συν-σκηνοθέτης, Νταν Γκέλερ. 

Μια μέρα του 1984, ο Τζον Λισάουερ, ενορχηστρωτής και παραγωγός του Κοέν για πολλά χρόνια, δέχτηκε ένα τηλεφώνημα: «Ο Λέοναρντ ρώτησε αν ήθελα να κάνω μια ηχογράφηση καθώς είχε κάποια νέα τραγούδια, μεταξύ αυτών ένα με τίτλο Hallelujah. Δεν ρώτησα ποτέ για τους στίχους ούτε του ζήτησα να μου εξηγήσει καθώς κάτι τέτοιο θα ήταν προσβλητικό. Θέλησα απλώς να είμαι το κοινό. Πίστεψα πραγματικά πως η Κολούμπια θα το λάτρευε. Θεέ μου, πόσο λάθος έκανα. Ο Γετνίκοφ το μίσησε». Ο ισχυρός άνδρας της Κολούμπια δεν έδωσε εξηγήσεις, υποστηρίζει ο Λισάουερ, εκτός από κάποια αόριστα σχόλια περί «μίξης». 

Η απόρριψη αυτή στοίχισε εξαιρετικά στον Κοέν που είχε κοπιάσει για πάνω από δέκα χρόνια για να γράψει το Hallelujah, σκαρώνοντας δεκάδες προσχέδια στίχων, περί τις 180 στροφές λένε οι φήμες.

«Ήταν απολύτως συντετριμμένος» επιβεβαιώνει η Γαλλίδα φωτογράφος, Ντομινίκ Ίσερμαν που ζούσε με τον Κοέν ενόσω έγραφε το άλμπουμ, και ήταν παρούσα στις ηχογραφήσεις στο στούντιο. 

Ο Κοέν είχε σημειώσει την ημερομηνία της πρώτης συνάντησής του με την Ίσερμαν. «Ήπιαμε καφέ μαζί το πρωί προτού ξεκινήσει να δουλεύει το Hallelujah. Έπαιξε διάφορες εκδοχές του μπροστά μου.  Όμως, είναι τόσο αινιγματικό... τόσο συμβολικό ποίημα. Ναι, ήταν άπιαστο - όπως ένα πουλί σε ένα δωμάτιο» αναφέρει η ίδια. 

Ο Κοέν δεν άφησε ποτέ αιχμές, δεν έγινε ποτέ δηκτικός  απέναντι στην Κολούμπια. Σε ένα κλιπ που παρουσιάζεται στο ντοκιμαντέρ ο ίδιος θυμάται τι του είπαν από την εταιρεία: «Ξέρουμε πως είσαι σπουδαίος, δεν ξέρουμε όμως αν είσαι απλώς καλός». 

«Πώς έκανε τέτοιο λάθος η Κολούμπια» διερωτάται ο Λισάουερ. 

Ασφαλώς κι ο Γετνίκοφ δεν ήταν τυχαίος... Επρόκειτο για τον άνθρωπο που εκτόξευσε καριέρες και οδήγησε καλλιτέχνες όπως οι Μάικλ Τζάκοσν, Μπίλι Τζόελ, Μπρους Σπρίνγκστιν, Σίντι Λόπερ στην παγκόσμια αποθέωση. Κι ίσως αυτό κάνει την αστοχία του σοβαρότερη. 

Διφορούμενο και ακατάληπτο

Ο Κοέν ήταν πάντα ασαφής για το πραγματικό νόημα του Hallelujah με τα σεξουαλικά σκηνικά του και τους θρησκευτικούς συμβολισμούς του. «Αυτός ο κόσμος είναι γεμάτος αντιθέσεις, γεμάτος από πράγματα που δεν μπορούν να μονιάσουν. Όμως, υπάρχουν στιγμές που μπορούμε να τα συμβιβάσουμε και να αγκαλιάσουμε όλο αυτό το χάος, κι αυτό ήταν που εννοούσα με το Hallelujah» είχε πει. 

Σύμφωνα με τον Λισάουερ, η δραματική, συνθετικά βαριά ηχογράφηση του κομματιού, «θα ήταν η πραγματική επανάσταση» στο Various Positions. 

Για τον Γετνίκοφ, βεβαίως, δεν ήταν έτσι ακριβώς τα πράγματα... «Τι είναι αυτό; Δεν είναι ποπ αυτό. Δεν το βγάζουμε. Είναι καταστροφή» φέρεται να είχε πει. 

Και κάπως έτσι, το "Hallelujah" δεν  κυκλοφόρησε ποτέ στην ώρα τους στις Ηνωμένες Πολιτείες έως ότου το άλμπουμ εκδόθηκε από άλλη δισκογραφική. Ακόμη και τότε, όμως, δεν έμελλε να κάνει εντύπωση στα ραδιόφωνα ή τα τσαρτς, όπου ο 50χρονος λόγιος, δυσνόητος, βαρύς Κοέν είχε να ανταγωνιστεί τα φαινόμενα τής τότε ποπ, όπως ο Μάικλ Τζάκσον και η Μαντόνα. 

Η αυθεντική εκδοχή τού τραγουδιού που ηχογραφήθηκε στο άλμπουμ του 1984, περιλαμβάνει αναφορές σε λογής βιβλικά εδάφια, μεταξύ αυτών της ιστορίας του Σαμψών και της Δαλιδά από το βιβλίο των Κριών καθώς και του Δαβίδ και της Βηρσαβεέ. 

«Ασφαλώς, δεν εκτιμούν όλοι μια σχέση με το θεό, με μια συγκεκριμένη πίστη ή ακόμη και με όποια έννοια πνευματικής ζωής. Όμως, το τραγούδι στοχεύει τη συλλογική ανθρώπινη λαχτάρα για πίστη και σύνδεση με κάτι ή κάποιον πέρα από τον εαυτό μας. Μια σχέση, είτε πρόκειται για θεότητα, είτε με συνάνθρωπο, που είναι αδιαμφισβήτητη, αξιόπιστη, στιβαρή και συγκαταβατική, κόντρα στα παραστρατήματά μας» λέει η συγγραφέας Ενούμα Εκόρο. 

Από τον Μπομπ Ντίλαν στον... Shrek

Μετά την απόρριψη, το τραγούδι ερμηνεύτηκε σε κάποιες συναυλίες από τον Μπομπ Ντίλαν, αλλά όχι με μεγάλη επιτυχία. Ο ίδιος ο Κοέν το έπαιξε επίσης σε δικές του συναυλίες στα τέλη της δεκαετίας του 1980, ξανά χωρίς ιδιαίτερη ανταπόκριση. 

Χρειάστηκε μια ελαφρώς διαφορετική διασκευή από τον Τζον Κέιλ για να κερδίσει το Hallelujah μεγαλύτερη αναγνώριση, προτού το απογειώσει ο Τζεφ Μπάκλεϊ - που το 1993 υπέγραψε στη Columbia Records που πλέον είχε άλλον το τιμόνι της. 

Ο ίδιος ο Ουαλός και ιδρυτικό μέλος των Velvet Underground, εξάλλου, είχε προσωπική εμπειρία για το τραγούδι. Ευτυχώς για τη μετέπειτα πορεία του Hallelujah, ο Κέιλ είχε ακούσει τον Κοέν να τραγουδάει το Hallelujah σε μια συναυλία το 1988. «Με συγκλόνισε» είχε παραδεχτεί αργότερα σε ραδιοφωνική του συνέντευξη. Κι όταν προσκλήθηκε να επιλέξει ένα τραγούδι για το άλμπουμ - φόρο τιμής στον Κοέν I’m Your Fan, το 1991, εκείνος επέλεξε το Hallelujah. Θα έλεγε κανείς πως το επανεφηύρε καθώς συνδύασε κάποιες από τις γνωστές στροφές με άλλες (από τις 180 που φέρεται να είχε γράψει, σβήσει, απορρίψει, συγκρατήσει ο Κοέν). 

Λίγα χρόνια μετά, το 1994, ο Κοέν, λόγω των προβλημάτων με το αλκοόλ και την κατάθλιψη, αποφάσισε να ζήσει για πέντε χρόνια σε ένα μοναστήρι της Καλιφόρνια. Λίγο μετά την αποχώρησή του από το ησυχαστήριό του, έμαθε πως η Dreamworks είχε στα σκαριά μια ταινία κινουμένων σχεδίων, το Shrek, όπου σχεδίαζε να αξιοποιήσει το Hallelujah στη σκηνή που ο πρωταγωνιστής θρηνεί για την αιχμάλωτη πριγκίπισσα Φιόνα.

Ήταν μια απρόσμενη επιλογή. «Απλώς θεώρησα πως ήταν σωστή για το περίπλοκο μείγμα συναισθημάτων που δε συνηθίζεται στις οικογενειακές ταινίες» παραδέχεται η Βίκι Τζένσον, σκηνοθέτρια του Shrek, που χρησιμοποίησε τη φωνή του Κέιλ στην ταινία της. «Επέλεξα να το κρατήσω ως είχε γιατί ήταν ένα γνωστό κομμάτι. Όμως έκοψα τους άτακτους στίχους, όπως το ‘tied you to a kitchen chair’ και το ‘saw you bathing on the roof’» λέει η ίδια. 

«Το Hallelujah αναγεννήθηκε από τον Σρεκ» λέει η Ντέινα Γκόλντφαϊν, η έτερη σκηνοθέτρια του ντοκιμαντέρ. 

Ειρήσθω εν παρόδω, ο Σρεκ είχε εισπράξεις άνω των 500 εκατομμυρίων παγκοσμίως, εκτοξεύοντας το κομμάτι στην ποπ στρατόσφαιρα. 

Στο πάνθεον 

Έκτοτε, το κομμάτι απογειώθηκε. Από την αφάνεια αναδύθηκε σε ένα οικουμενικό έργο ανεπίσημης μουσικής κοινοκτημοσύνης. Το τραγούδησαν αμέτρητοι καλλιτέχνες, από τον Τζεφ Μπάκλεϊ έως τον Γουίλι Νέλσον, κι από την Μπράντι Καρλάιλ έως τον τενόρο Αντρέα Μποτσέλι. Το υιοθέτησαν, το προσάρμοσαν πάνω τους, ηχογραφώντας μια εκδοχή του, κρατώντας τους στίχους και τις στροφές που τους ταίριαζαν. 

Κι ο Κοέν ποτέ δε φάνηκε να δυσανασχετεί μ'αυτό, με την επιτυχία, αν όχι θρίαμβο των άλλων με το δικό του τραγούδι. Σε μια αποστροφή του λόγου του σε ένα σπάνιο κλιπ που φιλοξενείται στο ντοκιμαντέρ, εκείνος κάνει λόγο για «ειρωνεία». 

O Άλαν Λάιτ, συγγραφέας του βιβλίου «The Holy or the Broken: Leonard Cohen, Jeff Buckley, and the Unlikely Ascent of "Hallelujah"» το οποίο ενέπνευσε το ντοκιμαντέρ, εκτιμά πως το τραγούδι έχει 600-800 διασκευές. 

Η σχέση του Κοέν με το παραγνωρισμένο «παιδί» του άλλαξε. Στις παγκόσμιες περιοδείες του, το 2008-2009 και ξανά το 2012-13, το Hallelujah ήταν αιχμή του ρεπερτορίου του. Όχι ως ένα άγνωστο από τα πολλά του, αλλά ως ένας ύμνος διεθνής, αναγνωρισμένος, χιλιοτραγουδισμένος. 

«Δεν υπάρχει απολύτως καμία αμφιβολία πως το Hallelujah συνέβαλε στην αναζωογόνηση της καριέρας του Λέοναρντ. Και επιτέλους, 25 χρόνια μετά, αποκαθίστατο από τον ίδιο ως δικό του τραγούδι» σημειώνει η Γκολντφάιν.