«Φαντάσματα»: Η ταινία-«κόλαφος» για την Τουρκία του Ερντογάν που βραβεύτηκε στη Μόστρα

Υπάρχει η Τουρκία του Ερντογάν, όπως δεν την έχουμε ξαναδεί. Το 77ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας άνοιξε ένα παράθυρο στη θέα της. Βράβευσε με το Μεγάλο Βραβείο Διεθνούς Κριτικής την πρώτη ταινία της 37χρονης Τουρκάλας σκηνοθέτιδας Azra Deniz Okyay Haya, με τίτλο Hayaletler (Φαντάσματα). Έδωσε έτσι το έναυσμα στο διεθνές κοινό να παρακολουθήσει τις αντιφάσεις της σύγχρονης Τουρκίας στο φόντο μιας μεγάλης και χαοτικής μητρόπολης, όπως η Κωνσταντινούπολη.

Μέσω μιας έντονης απεικόνισης των εντάσεων που διαλύουν τη σύγχρονη τουρκική κοινωνία, η ταινία διερευνά τολμηρά τη διασταύρωση δημόσιων και ιδιωτικών ανησυχιών σε ένα αστικό περιβάλλον. Ξετυλίγεται σαν υπόγεια όπερα, παρά σαν ανατολίτικο χαλί, συνδυάζοντας τη νεορεαλιστική τοιχογραφία με μια ηλεκτρο-πανκ ενέργεια.

Στη πλοκή του σεναρίου η αφήγηση ξεδιπλώνει τη σύγκρουση μεταξύ της λαμπρής υπόσχεσης μιας εκμοντερνισμένης Τουρκίας, η οποία έρχεται σε αντίθεση με την αιχμηρά δύσκολη πραγματικότητα. Με τις γυναίκες πρωταγωνίστριες να κινούνται σαν μονάδες αντίστασης απέναντι σε ένα αδικαιολόγητο και υποκριτικό σύστημα εξουσίας, που βασίζεται στην καταστολή των ελευθεριών, τις προκαταλήψεις και την εκμετάλλευση.

Όλα εξελίσσονται στο σκοτάδι, μια και το εύρημα-μεταφορά της σκηνοθέτιδας είναι η δήθεν απενεργοποίηση της Πόλης από ηλεκτρική ενέργεια. Σε αυτή τη μαυρίλα ενεργοποιεί με τον δικό της τρόπο μια νεαρή χορεύτρια, που δεν μπορεί βρει και να κρατήσει μια δουλειά. Μια μητέρα που χρειάζεται χρήματα, για να υπερασπιστεί τον άδικα φυλακισμένο γιο της. Μια ακτιβίστρια δασκάλα, που δραστηριοποιείται σε κοινωνικά θέματα, στην εκπαίδευση παιδιών του δρόμου

Και οι τρεις «φαντάσματα» μιας πόλης, η οποία, κατά τη διάρκεια της ταχείας ανάπτυξής της, τις άφησε στο γκέτο του περιθωρίου. Αόρατες σαν να μην υπάρχουν, εγκαταλελειμμένες από την κρατική προστασία, με μόνο πόρο επιβίωσης τον εξαναγκασμό στην παραβατικότητα. Οι ζωές τους γεμάτες θυμό, εξέγερση, απελπισία και εγκληματικότητα, υφαίνουν τα νήματα που συνδεδεμένα σχηματίζουν ένα διαφορετικό, από αυτό που προβάλλει ο Ερντογάν, ιστό της καθημερινότητας της Τουρκίας.

Μιας καθημερινότητας που θέλει τις γυναίκες να εξαναγκάζονται στα άκαμπτα και αρχαϊκά σχήματα μιας πατριαρχικής κοινωνίας. Όλα συμβαίνουν σε μια γειτονιά της Πόλης, που προχωράει σε ένα διεφθαρμένο σχέδιο εκσυγχρονισμού και σε αυτή συνθλίβονται οι χαρακτήρες μέσα στα πολλαπλά κοινωνικά προβλήματα της κοινότητας.

Πίσω από την κάμερα η κινηματογραφίστρια ζωγραφίζει ένα ζοφερό παρόν, απεικονίζοντας μια χώρα που βιώνει άφθονες αντιφάσεις πολιτικές και κοινωνικές ρήξεις. Μια Τουρκία εγκλωβισμένη στο λαβύρινθο των γλωσσών και των πολιτισμών της, που ονειρεύεται τη δυτική νεωτερικότητα, αλλά ταυτόχρονα φοβάται να την προσεγγίσει, που θέλει να εξελιχθεί, αλλά δεν είναι πρόθυμη να περάσει από όλα τα αναγκαία στάδια.

Σε μια Τουρκία όπου η λογοκρισία γίνεται όλο και πιο σκληρή, η βράβευση από τη Μόστρα της καινοτόμας αφηγηματικής μορφής της ταινίας ανοίγει ένα παντζούρι στο φως της ελεύθερης έκφρασης. Με αυτά τα καλλιτεχνικά «Φαντάσματα» να προστίθενται στα τρομακτικά εκείνα την πτώση της λίρας, της κακής κατάστασης της οικονομίας, αλλά και στο κύμα αμφισβήτησης των επιλογών του Ερντογάν.