“Βάγια, Βάγια των βαγιών, τρώνε ψάρι και κολιό, κι ως την άλλη Κυριακή με το κόκκινο αυγό ! ”

Της Ελένης Μπετεινάκη

Σήμερα είναι μια μεγάλη γιορτή. Αρχίζει ουσιαστικά η Μεγάλη Εβδομάδα. Είναι η προηγούμενη Κυριακή της εορτής της Ανάστασης. Την ημέρα αυτή εορτάζεται η ανάμνηση της θριαμβικής εισόδου του Ιησού Χριστού στα Ιεροσόλυμα όπου, κατά τους συγγραφείς των Ιερών Ευαγγελίων, οι Ιουδαίοι τον υποδέχθηκαν κρατώντας Βάϊα ή βάγια ,δηλαδή κλαδιά από φοίνικες και απλώνοντας στο έδαφος τα φορέματά τους ζητωκραύγαζαν «Ωσαννά, ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου».

Όλες οι εκκλησίες στολίζονται με κλαδιά βαΐων ή με δαφνόφυλλα και μοιράζονται στους πιστούς και κλαδιά σε διάφορες πλέξεις και σχήματα όπως σταυρούς, φεγγάρια που τα τοποθετούν στο εικονοστάσι του σπιτιού. Το έθιμο αυτό έχει συμπεριλήφθη στις συνήθειες των λαών από τον 9ο αιώνα περίπου και από τότε πλήθος γυναικών μαζεύονταν για την κατασκευή όλων αυτών των « ταμάτων. Στα πρώτα χριστιανικά χρόνια, στα Ιεροσόλυμα, ο επίσκοπος έμπαινε στην πόλη «επί πώλου όνου», αναπαριστάνοντας το γεγονός, ενώ στα βυζαντινά γίνονταν «ο περίπατος του αυτοκράτορα», από το Παλάτι προς τη Μεγάλη Εκκλησία.

Στη διαδρομή αυτή ο αυτοκράτορας μοίραζε στον κόσμο βάγια και σταυρούς και ο Πατριάρχης σταυρούς και κεριά. Με τα βάγια οι πιστοί στόλιζαν τους τοίχους των σπιτιών και το εικονοστάσι τους.

Την ημέρα αυτή συνηθίζεται να τρώγεται ψάρι αν και βρισκόμαστε προς το τέλος της Σαρακοστής και στην αρχή των ημερών των Αγίων Παθών . Επικράτησε αυτή η συνήθεια αφού επιτράπηκε από του ίδιους του Πατέρες της Εκκλησίας που να τηρείται η νηστεία της Τεσσαρακοστής, η οποία περιλαμβάνει ανάμνηση της ζωής του Κυρίου και της νομοθεσίας. Να κρατιέται αυτή η νηστεία πριν από το Πάσχα, αρχίζοντας από τη Δευτέρα και να συμπληρώνεται την Παρασκευή. Μετά από αυτές αφού σταματήσει η νηστεία, να αρχίζει η αγία εβδομάδα του Πάσχα, «…νηστεύοντες κατ΄αυτήν όλοι…». Άρα η εορτή αυτή βρίσκεται ανεξάρτητα ανάμεσα σε δύο νηστείες. Η θέση της λοιπόν δίνει το δικαίωμα να ομιλούν περί καταλύσεως κατ΄αυτήν την ημέρα ψαριού ή ακόμα και αυγού.

Μια παράδοση λέει: « …Πρέπει να φάνε όλοι εκείνη τη μέρα ψαρικό, παστό η φρέσκο και είναι ανάγκη να γλείψουν έστω και κόκκαλο ψαριού για το καλό. Και της χαράς αυτής δεν θέλουν να στερήσουν και τους νεκρούς ακόμα για αυτό τους πάνε βάγια και στον τάφο και το Μεγάλο Σάββατο λαμπάδα και χαιρετίσματα από τον απάνω κόσμο... »

Τι πίστευαν τα παλαιότερα χρόνια για τούτη τη μέρα; Ένα σωρό προλήψεις και έθιμα, που ορισμένα από αυτά τα συναντάμε ακόμα και σήμερα σε πολλά μέρη της Ελλάδας

Tα βάγια , ας πούμε, που μπορεί να είναι εκτός από κλαδιά φοίνικα, κλαδιά δάφνης, μυρτιάς ή ιτιάς τα φέρνουν στην εκκλησία τα νιόπαντρα ζευγάρια κι όποιος τα « φέρει πρώτος θα πρωτογεννήσει αγόρι» . Αλλά ή δύναμη των βαγιών φτάνει και μέχρι τα ζώα και τα φυτά. Κρεμούσαν τα βάγια στα καρποκλάδια δηλαδή στα καρποφόρα δέντρα και δεν τα πλησίαζε το σκουλήκι και τα ζώα αν τα χτυπούσαν με αυτά θα γεννούσαν πολλά περισσότερα από ότι συνήθως. Στις νιόπαντρες της χρονιάς που φτιάχνουν τα « βάγια » μεταδιδόταν η γονιμοποιός δύναμη που αυτά περικλείουν στο φύλλωμα τους γιατί είναι αειθαλή φυτά . Επίσης η μετάδοση γινόταν και με χτυπήματα που είναι γνωστά σαν τα «βαγιοχτυπήματα». Πίστευαν ακόμα πως αν ήταν έγκυος η γυναίκα και τη « χτυπούσαν» με τα βάγια θα γεννούσε ευκολότερα.

Τα βάγια κρατούσαν την πρώτη θέση στο εικονοστάσι και μ’ αυτά “κάπνιζαν” οι γυναίκες τα παιδιά για το “κακό το μάτι”. Στη Λέσβο τα παιδιά, μετά την εκκλησία, στόλιζαν ένα δεμάτι από κλαδιά δάφνης με κόκκινα ή πράσινα πανάκια από καινούργιο φουστάνι, κρεμούσαν κι ένα κουδούνι και καθώς πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι ψάλλοντας και λέγοντας εξορκισμούς για τους ψύλλους και τα ποντίκια, έδιναν και ένα κλαράκι δάφνης στη νοικοκυρά.

Στο τέλος ζητούσαν και το χάρισμά τους: “Χρόνια πολλά, εν ονόματι Κυρίου, δό μ’ τ’ αυγό να φύγω.” Στην Ανατολική Ρωμυλία, τα κορίτσια έφτιαχναν με τα βάγια στεφάνια, τους έδεναν μια κόκκινη κλωστή και τραγουδώντας όλες μαζί πήγαιναν και τα πέταγαν στο ρέμα κι όπως έπαιρνε τα στεφάνια το νερό, όποιας πήγαινε μπροστά εκείνη θα γινόταν “συντέκνισσα”.

Πρώτη στο γυρισμό, πρώτη στο χορό και στο δικό της σπίτι η μάνα της θα έφτιαχνε τα φασόλια και θα τις φίλευε όλες, μαζί με ελιές.

Στη Τήνο, την Κυριακή των Βαΐων, τα παιδιά τριγύριζαν στους δρόμους κρατώντας μαζί με το στεφάνι τους την “αργινάρα”, μια ξύλινη ή και σιδερένια ροκάνα που τη στριφογύριζαν με δύναμη. Μέσα σε εκκωφαντικό θόρυβο κατέληγαν στη θάλασσα, όπου πετούσαν στο στεφάνι στο νερό.

Το έθιμο της περιφοράς των κλαδιών θυμίζει την “ειρεσιώνη”, το στολισμένο με καρπούς κλαδί, που στις γιορτές της άνοιξης περιέφεραν στους δρόμους τα παιδιά, στην αρχαιότητα. Τα βάγια τα έπλεκαν σε πάρα πολλά σχέδια: φεγγάρια, πλοία, γαϊδουράκια, το πιο συνηθισμένο όμως ήταν ο σταυρός. Σε μερικά μέρη τους έδιναν το σχήμα του ψαριού. Ψάρι είχαν σαν σημάδι αναγνώρισης οι πρώτοι χριστιανοί, η λέξη ΙΧΘΥΣ, εξάλλου, προέρχεται από τα αρχικά Ιησούς Χριστός Θεού Υιός Σωτήρ.

Στην Κρήτη συναντάμε αντίστοιχα έθιμα όπως ας πούμε στην Κίσσαμο που για να μπουν τα βάγια μέσα στο σπίτι έπρεπε να έχουν φροντίσει την καθαριότητα του πριν. Σε άλλα μέρη φορούσαν το βαγιόκλαδο στο πέτο και σαν έμπαιναν στο σπίτι η πρώτη τους δουλειά ήταν να το βάλουν στο εικονοστάσι. Στην Δυτική Κρήτη πάλι με τα βαγιόφυλλα πίστευαν πως « ανέβαινε » το προζύμι τους , καίγοντάς το και χρησιμοποιώντας τη στάχτη του. Κι όταν ακόμα ανθούσε στο νησί η καλλιέργεια του μεταξοσκώληκα και οι κοπελιές έπαιρναν το πρώτο αυγό που είχαν βρει και το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων , το πήγαιναν στην εκκλησιά κι αν θα χτυπούσε μετά η καμπάνα τότε το μετάξι τους θα πήγαινε καλά. Το πιο χαρακτηριστικό έθιμο, ωστόσο τούτης της μέρας ήταν η μεταφορά ενός κλάδου ελιάς ή και ολόκληρου δέντρου μέσα στην εκκλησία. Ήταν μεγάλη ευλογία να φυτευτεί μετά το κλαδί αυτό σε ένα ελαιώνα που έλεγαν μάλιστα πως συνήθως μέσα σε 40 μέρες έβγαζε ρίζες και το δέντρο αυτό θεωρούνταν ευλογημένο.

ΠΗΓΕΣ :

Γ.Α. Μέγα « Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας »,Αθήνα 1963

Οι 12 μήνες ,Τα λαογραφικά, Κυριακίδου – Νέστορος Άλκη, εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία, Θεσσαλονίκη 1982

Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη, Νίκος Ψιλάκης, εκδ. Καρμάνωρ

« Πασχαλινά και της Άνοιξης», Λουκάτος Δημήτρης, 1980

Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Cretalive.gr

http://zhtunteanagnostes.blogs...

Μουσείο Μπενάκη