Αφγανιστάν: Φόβοι για την τύχη αρχαιολογικών ευρημάτων

To 2006 ο αρχαιολόγος, ειδικός στην ελληνιστική περίοδο της Μέσης και Απω Ανατολής και καθηγητής στο ολλανδικό Πανεπιστήμιο Ράντμπαουντ, Παναγιώτης Ιωσήφ επισκεπτόταν το μουσείο Γκιμέ στο Παρίσι για την έκθεση «Afghanistan: Refound Treasures». Ηταν η πρώτη φορά που τα χρυσά αρχαιολογικά ευρήματα του θρυλικού «Θησαυρού της Βακτριανής», της ιστορικής περιοχής στο Αφγανιστάν όπου ήκμασαν πολλοί πολιτισμοί ανάμεσα στους οποίους και ο ελληνιστικός, έβγαιναν από την Καμπούλ. Για περίπου 20 χρόνια παρέμεναν φυλαγμένα σε μια μυστική τοποθεσία στην κεντρική τράπεζα της Καμπούλ, προκειμένου να γλιτώσουν από το μένος των Ταλιμπάν στις αρχές του 2000. «Αυτά τα ευρήματα μας δείχνουν το πάντρεμα των ελληνικών και ανατολικών παραδόσεων στις εσχατιές του κόσμου», σημειώνει ο κ. Ιωσήφ. Τώρα όμως η τύχη τους, όπως και των χιλιάδων αρχαιολογικών ευρημάτων από τις ανασκαφές του Τιλιά Τεπέ του Βίκτωρα Σαρηγιαννίδη, των ελεφαντοστέινων βουδιστικών αντικειμένων των Κουσάνων που βρίσκονταν στις αποθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου της Καμπούλ, παραμένει άγνωστη. «Οτιδήποτε είναι προϊσλαμικό κινδυνεύει να καταστραφεί», τονίζει ο ίδιος και θυμίζει την καταστροφή των αγαλμάτων του Βούδα στην κοιλάδα Μπαμιγιάν από τους Ταλιμπάν το 2001 και της αρχαίας ελληνικής πόλης Αϊ Χανούμ. 

Ο καθηγητής και υποδιευθυντής της Βελγικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών μας λέει ότι η μόνη πηγή γνώσης που θα έχουμε αν προκύψουν «καταστροφές ή εξαφάνιση» αυτών των αντικειμένων, θα είναι ο κατάλογος της περιοδικής έκθεσης που ταξίδεψε σε μουσεία της Ευρώπης και της Αμερικής. Τα αντικείμενα του καταλόγου ίσως γλιτώσουν από το να καταλήξουν στην αγορά αρχαιοτήτων, αλλά κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί την τύχη άλλων αντικειμένων, όπως νομισμάτων, ο αριθμός των οποίων ήταν άγνωστος ακόμη και για τους αρχαιολόγους του μουσείου της Καμπούλ.  

Από το Παρίσι η περιοδική έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της Καμπούλ περιόδευε ανά τον κόσμο άλλοτε με περισσότερες και άλλοτε με λιγότερες προσθήκες. Η τελευταία της στάση ήταν το 2020 στο Χονγκ Κονγκ, ενώ ένα δημοσίευμα του ηλεκτρονικού πολιτικού περιοδικού The Diplomat του περασμένου Ιανουαρίου, που εξειδικεύεται στην Ασία, κάνει λόγο για μια συζήτηση στην αφγανική Βουλή σχετικά με την ανάγκη να μεταφερθεί ο Θησαυρός της Βακτριανής σε ένα τρίτο ανεξάρτητο κράτος για να μείνει ασφαλής. Τον Απρίλιο του 2021 ο διευθυντής του Μουσείου της Καμπούλ, Μοχάμεντ Φαχίντ Ραχίμι, σε μια διαδικτυακή συζήτηση στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ για το μέλλον του μουσείου έλεγε πως οι προσπάθειές τους επικεντρώνονταν στην αύξηση της επισκεψιμότητας. Κανείς δεν μπορούσε να δει τι έρχεται.

*Στη φωτογραφία φαίνεται ο Δίσκος της Κυβέλης του 3ου αιώνα π.Χ., που ανακαλύφθηκε στο Αϊ Χανούμ. Αποτυπώνει τη σύζευξη ελληνικών και αναλογικών πολιτισμικών στοιχείων.