Οικογενειακές επιχειρήσεις… η πρόκληση της διαδοχής & της μεταβίβασης

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν τη συντριπτική πλειονότητα των επιχειρήσεων, σε παγκόσμιο, ευρωπαϊκό, βεβαίως και σε εθνικό επίπεδο. Αποδεικνύονται, κατ’ ακολουθίαν,  εξαιρετικά σημαντικές για την οικονομία (και) της χώρας μας. Η εσωστρέφεια ωστόσο που παρουσιάζουν, η μικρή παραγωγικότητα και, ιδίως, η πρόκληση (και συνήθως αδυναμία) διαδοχής, καθιστούν το μέλλον τους αβέβαιο και το περιβάλλον τους, εξ αυτού του λόγου, ανασφαλές. 

Το (αποδεδειγμένα) δύσκολο εγχείρημα της διαδοχής και η διαχείρισή της

Το εγχείρημα της διαδοχής σε μια οικογενειακή επιχείρηση αποδεικνύεται εξαιρετικά δυσχερές. Το 30% των οικογενειακών επιχειρήσεων υπολογίζεται ότι περνάει με  επιτυχία  στα  χέρια  της δεύτερης γενιάς και περίπου το 15%  στη τρίτη. Μακροβιότερες αποδεικνύονται τρεις μόνο στις εκατό επιχειρήσεις» (:Μελέτη για τη Διαδοχή και Μεταβίβαση των ΜΜ Εμπορικών Επιχειρήσεων).

Η παραδοσιακή προσέγγιση της διαδοχής μοιάζει απλούστατη. Εστιάζει, αποκλειστικά, στη μεταβίβαση της επιχείρησης και στην παράδοση των ηνίων της στον διάδοχο. 

Η σύγχρονη προσέγγιση (ενδ.: «Η διαδικασία διαδοχής στις οικογενειακές επιχειρήσεις»- Α. Κεφαλά, Χ. Γεωργίου) αντιµετωπίζει τη διαδοχή ως µια µακρόχρονη διαδικασία που απαιτεί σημαντική προσπάθεια και προετοιμασία. 

Η «εν ζωή» μεταβίβαση της οικογενειακής επιχείρησης

Οι επιμέρους επιλογές για την «εν ζωή» μεταβίβαση επιχείρησης είναι (κατά βάση) πώληση, γονική παροχή και δωρεά. Οι μετοχές είναι δυνατό να μεταβιβαστούν κατά πλήρη ή κατά ψιλή μόνον κυριότητα-με παρακράτηση, δηλ. της επικαρπίας. 

Στις ανώνυμες εταιρείες ισχύει, καταρχήν, η αρχή της ελεύθερης μεταβίβασης των μετοχών. Οι μετοχές εκδίδονται, κατ’ εξαίρεση, ως δεσμευμένες. Επίσης: είναι δυνατή η έκδοση (ή μη) φυσικών τίτλων μετοχών. Στην περίπτωση έκδοσης φυσικών τίτλων θα πρέπει να μεταβιβασθεί και εκείνοι. Η μεταβίβαση των μετοχών πρέπει να καταχωρείται στο βιβλίο μετόχων. 

Θα πρέπει να σημειωθεί πάντως πως, υπό το πρίσμα της διαδοχής, όταν η μεταβίβαση των μετοχών λαμβάνει χώρα κατά πλήρη κυριότητα σηματοδοτείται η πλήρης και μη αναστρέψιμη αποχώρηση του μεταβιβάζοντος από το κεφάλαιο (και όχι μόνον) της οικογενειακής επιχείρησης. 

Οι μετοχές της ανώνυμης εταιρείας είναι δυνατό να μεταβιβασθούν κατ’ επικαρπία. Τούτο, πρακτικά, σημαίνει πως (αν δεν υπάρξουν διαφορετικές συμφωνίες) ο επικαρπωτής των μετοχών έχει το δικαίωμα να εισπράττει τα διανεμόμενα μερίσματα˙ επίσης να ψηφίζει στις Γενικές Συνελεύσεις της εταιρείας. 

Η επιλογή(;) της «αιτία θανάτου» μεταβίβασης. 

Τους «πονοκεφάλους» της «εν ζωή» μεταβίβασης είναι δυνατό ο βασικός (ή μόνος) μέτοχος της ανώνυμης εταιρείας να αποφύγει. Δύο οι εναλλακτικές του στην περίπτωση αυτή: Η πρώτη να αφεθεί σε ό,τι ο νόμος προβλέπει. Η δεύτερη να συντάξει διαθήκη προκειμένου να μεταβιβαστούν οι μετοχές και εταιρεία του στα πρόσωπα, με τον τρόπο και κατ’ αριθμό που ο ίδιος θα επιλέξει.

Η επιτυχημένη διαδοχή, στο πλαίσιο (και) της οικογενειακής επιχείρησης, αποτελεί διαδικασία πολυσύνθετη. Προϋποθέτει  δέσμευση όλων των εμπλεκομένων. Προϋποθέτει προσπάθεια, υπομονή, επιμονή και, βεβαίως, χρόνο.

Ο τελευταίος όμως(:χρόνος) δεν είναι πάντοτε «πανδαμάτωρ» ούτε και «πάντων ιατρός».

Κατά τούτο: Ευκταίος ο προσεκτικός σχεδιασμός της διαδοχής και ολοκλήρωσή της κατά τη διάρκεια της ενεργούς ζωής του βασικού ή μόνου ιδιοκτήτη. 

Το σημαντικότερο: η διάθεση και δέσμευση να αφιερωθεί ο αναγκαίος χρόνος και όση ενέργεια απαιτεί η κάθε μια, ξεχωριστά, περίπτωση.

Υπό τις συγκεκριμένες προϋποθέσεις: το αποτέλεσμα μέλλει να μας ανταμείψει.-

Σταύρος Κουμεντάκης

Managing Partner

Koumentakis and Associates Law Firm

Σημ.: Το παρόν άρθρο σε πλήρη μορφή