Κορωνοϊός: Το 85% των θέσεων εργασίας του 2030 δεν έχει δημιουργηθεί ακόμη

Περισσότερες από 85 εκατ. θέσεις εργασίας θα μετεξελιχθούν έως το 2025, εξαιτίας του νέου καταμερισμού των καθηκόντων μεταξύ ανθρώπων, μηχανών και αλγορίθμων. Επιπλέον 97 εκατ. θέσεις που θα δημιουργηθούν, θα έχουν τελείως νέα χαρακτηριστικά σε σχέση με αυτά που γνωρίζουμε σήμερα.

Η επικράτηση των μηχανών έναντι της ανθρώπινης εργασίας ενδέχεται να εξαλείψει το 14% και να διαταράξει το 32% των σημερινών θέσεων εργασίας παγκοσμίως. Μόνο στην Ευρωπαϊκή Ενωση, εκτιμάται ότι σχεδόν 4 στις 10 θέσεις εργασίας θα μετασχηματιστούν σημαντικά εξαιτίας της τεχνητής νοημοσύνης και του αυτοματισμού. Το 85% των θέσεων εργασίας του 2030 δεν έχει δημιουργηθεί ακόμη. Και αυτά, όταν κάθε χρόνο εκτιμάται ότι οι εργαζόμενοι χάνουν 30% των γνώσεών τους, με την έννοια ότι οι εκάστοτε δεξιότητες που αποκτούν απαξιώνονται και δεν είναι πλέον χρήσιμες για την εργασία τους.

Το μέλλον της εργασίας σε έναν κόσμο που αλλάζει, φέρνει νέα δεδομένα και διαταράσσει ό,τι ξέραμε σε όλες τις διαστάσεις, δημιουργώντας συνεχείς και εξελισσόμενες προκλήσεις για τους ίδιους τους εργαζομένους, τις επιχειρήσεις αλλά και την πολιτεία, περιγράφει έκθεση που συνέταξε το Παρατηρητήριο Ψηφιακού Μετασχηματισμού του ΣΕΒ, με τη συνεργασία της Deloitte. Σύμφωνα με αυτή, οι ψηφιακές τεχνολογίες δημιουργούν νέα επαγγέλματα και θέσεις εργασίας, μεταβάλλοντας το μείγμα γνώσεων και δεξιοτήτων που πρέπει να διαθέτει το ανθρώπινο δυναμικό, αλλά και αλλάζοντας ή καταργώντας επαγγέλματα. Υπολογίζεται πως, λόγω των νέων τεχνολογιών, το 40% των εργαζομένων, χαμηλών αλλά και υψηλών προσόντων (στην ιατρική, στη μηχανική, στις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, κ.ο.κ.), θα πρέπει να επανακαταρτιστεί για διάστημα τουλάχιστον έξι μηνών, όταν παράλληλα μειώνεται σημαντικά και ο ωφέλιμος χρόνος ζωής των δεξιοτήτων. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι, στο νέο μοντέλο οργάνωσης του εργασιακού βίου, η εκπαίδευση δεν θα ολοκληρώνεται με την έναρξή του, αλλά θα εξελίσσεται παράλληλα με αυτόν, ενώ ανθρώπινες ικανότητες όπως η φαντασία ή η ενσυναίσθηση θα αποδειχθούν σημαντικότερες από άλλες, στατικές δεξιότητες. 

Αυτό βέβαια επιφέρει και αλλαγές στη διαχείριση του εργατικού δυναμικού, στις σχέσεις και στους όρους εργασίας. Ηδη, στις ΗΠΑ το 35% του εργατικού δυναμικού εργάζεται με προσωρινή, υποστηρικτική ανά πρότζεκτ σύμβαση εργασίας. Στο μέλλον εκτιμάται, για παράδειγμα, ότι θα επικρατήσει το crowdsourcing, η εξωτερική ανάθεση καθηκόντων, που παραδοσιακά εκτελούνταν από υπάλληλο ή εργολάβο, σε μια μεγάλη ομάδα εθελοντών ή μία κοινότητα, μέσω ανοικτής πρόσκλησης. Πρόκειται για μία μορφή συλλογικής διαδικτυακής δραστηριότητας, η οποία περιλαμβάνει αμοιβαίο όφελος και για τις δύο πλευρές.

Τέλος, όπως αποδείχθηκε και με την εμφάνιση της πανδημίας του κορωνοϊού, οι νέες τεχνολογίες εξελίσσουν την ανθρώπινη εργασία, η έννοια του «γραφείου – χώρου εργασίας» διευρύνεται με την τηλεργασία, ενώ τα ρομποτικά συστήματα και οι «έξυπνοι εργασιακοί χώροι» αυτοματοποιούν εργασίες ρουτίνας. 

Οι ευκαιρίες και οι αναγκαίες προσαρμογές

Εκτιμάται ότι σε 15 χρόνια, το 75% των πιο επιτυχημένων επιχειρήσεων της λίστας «Standard & Poor’s 500», που παρακολουθεί τις μεγαλύτερες εισηγμένες εταιρείες (βάσει αξίας) των ΗΠΑ, θα έχει εκτοπιστεί από νεοεισερχόμενες εταιρείες. Παράλληλα, εμφανίζονται συνεχώς νέα επαγγέλματα, ως τα πλέον αναπτυσσόμενα, τα οποία μόλις λίγα χρόνια πριν δεν υπήρχαν, όπως οι αναλυτές δεδομένων (Data Analyst and Scientist), οι ειδικοί τεχνητής νοημοσύνης (AI Specialists), μηχανικής μάθησης (Machine Learning Specialists), μαζικών δεδομένων (Big Data Specialists), ψηφιακού μάρκετινγκ και στρατηγικής (Digital Marketing and Strategy Specialists) και ψηφιακού μετασχηματισμού (Digital Transformation Specialists), καθώς και οι μηχανικοί ρομποτικής (Robotics Engineers) και FinTech (FinTech Engineers). Οπως επισημαίνει ο ΣΕΒ, στο special report του, επαγγέλματα τα οποία περιλαμβάνουν επαναλαμβανόμενα καθήκοντα, όπως οι χειροτέχνες, οι τεχνίτες και οι χειριστές βιομηχανικών εγκαταστάσεων, αντιμετωπίζουν υψηλότερο κίνδυνο αυτοματισμού από ό,τι τα επαγγέλματα για τα οποία απαιτούνται προηγμένες γνωστικές και σύνθετες κοινωνικές και συμπεριφορικές δεξιότητες, όπως είναι τα ανώτερα διευθυντικά στελέχη, οι εκπαιδευτικοί, οι εξειδικευμένοι πωλητές, τα επαγγέλματα της υγείας και των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών. Σύμφωνα με τον ΣΕΒ, η συζήτηση για το μέλλον της εργασίας αφορά σε μεγάλο βαθμό τις ευκαιρίες απασχόλησης και επιχειρηματικής ανάπτυξης που πρόσφερε η επέκταση του Διαδικτύου και κυρίως της κατ’ απαίτησιν οικονομίας, της gig economy και της «οικονομίας της πλατφόρμας». Ιδιαίτερα, η «οικονομία της πλατφόρμας», μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η σύζευξη της προσφοράς με τη ζήτηση υπηρεσιών, έχει επεκταθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια.

Οπως προκύπτει και από την εξέλιξη του δείκτη OLI (Online Labour Index), μεταξύ Μαΐου 2016 – Μαΐου 2021 ο μέσος ημερήσιος αριθμός νέων έργων ή καθηκόντων που έχουν καταχωρισθεί σε ηλεκτρονικές πλατφόρμες εργασίας έχει σχεδόν διπλασιαστεί, ενώ την περίοδο της πανδημίας σημείωσε ταχεία άνοδο. Στην Ελλάδα, η προσφορά εργασίας μέσω πλατφόρμας αφορά κυρίως την ανάπτυξη λογισμικού, τα πολυμέσα και την καταχώριση δεδομένων.

Οπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, η επέκταση της «οικονομίας της πλατφόρμας» δημιουργεί σημαντικές ευκαιρίες τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για το εγχώριο εργατικό δυναμικό. Οι επιχειρήσεις, αξιοποιώντας την παγκόσμια δεξαμενή ταλέντων σε υπηρεσίες όπως προγραμματισμού, γραφιστικής, επεξεργασίας δεδομένων, επιμέλειας κειμένων, μετάφρασης, digital marketing και τεχνικής υποστήριξης, μπορούν να διευρύνουν τις παρεχόμενες υπηρεσίες τους. Αντίστοιχα, το εγχώριο ανθρώπινο δυναμικό μέσω της εξ αποστάσεως παροχής υπηρεσιών μπορεί να ενταχθεί στην παγκόσμια δεξαμενή ταλέντων και να ενσωματωθεί σε διεθνείς αλυσίδες αξίας, αξιοποιώντας τις πλατφόρμες διαμοιρασμού των πόρων, σύζευξης της προσφοράς με τη ζήτηση υπηρεσιών και νέα σχήματα επιχειρηματικής οργάνωσης και άντλησης χρηματοδότησης. 

Σε αυτό το περιβάλλον, όπως επισημαίνει ο ΣΕΒ, είναι αναγκαίο για τους εργαζομένους και τις επιχειρήσεις να αναγνωρίσουν τις προκλήσεις και να προσαρμόσουν τυχόν παραδοσιακές, άκαμπτες, ιεραρχικές δομές και τρόπους οργάνωσης της εργασίας, για να μπορέσουν να επιτύχουν στο νέο τοπίο.

Το παράδειγμα του Netflix

Το Netflix είναι κορυφαία αμερικανική εταιρεία ψυχαγωγίας που ειδικεύεται στο online video streaming. Εχει πάνω από 117 εκατ. συνδρομητές σε 190 χώρες. Τα περισσότερα από τα διαθέσιμα τηλεοπτικά προγράμματα, οι ταινίες, οι παραστάσεις και τα ντοκιμαντέρ της πλατφόρμας έχουν άδεια χρήσης από συνεργάτες διανομής, ωστόσο το 2011 το Netflix ξεκίνησε να βελτιώνει το αρχικό του περιεχόμενο, επενδύοντας στις δικές του πρωτότυπες σειρές. Η ιδέα πίσω από το Netflix βασίζεται σε διατάραξη των έως τότε υφιστάμενων μοντέλων και άρα η κουλτούρα της εταιρείας επενδύει ιδιαίτερα στην καινοτομία και στην αυτόνομη λήψη αποφάσεων. Με στόχο την απόκτηση συγκριτικού πλεονεκτήματος μέσα από κουλτούρα που ενισχύει την καινοτομία και έναν ανθρωποκεντρικό τρόπο οργάνωσης και διαχείρισης ταλέντων που στοχεύει στη δημιουργία ισχυρών κινήτρων, το Netflix: 1. Εδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην εδραίωση μιας ισχυρής κουλτούρας, η οποία χαρακτηρίζεται από την αντιμετώπιση όλων των εργαζομένων ως «ενηλίκων». Επιπλέον, στην εταιρεία η εταιρική δομή είναι σχετικά επίπεδη, για την άμεση λήψη αποφάσεων.2. Επένδυσε στην εσωτερική οργάνωση και στην ευημερία του ανθρώπινου δυναμικού, παρακάμπτοντας τις γραφειοκρατικές διαδικασίες και επανασχεδιάζοντάς τες ώστε να εξυπηρετούν τόσο τον εργαζόμενο όσο και την εταιρεία (π.χ. ευέλικτο πρόγραμμα αδειών αλλά και διαχείρισης εταιρικών εξόδων). 3. Οταν το 2011 με μια απόφαση για διαχωρισμό των δραστηριοτήτων του έχασε τουλάχιστον 1 εκατ. συνδρομητές μέσα σε 3 μήνες, επέλεξε να μην περιορίσει ή να αντικαταστήσει την ανώτατη διοίκησή του, αντίθετα με τις συνήθεις πρακτικές της αγοράς.4. Επικεντρώθηκε στην «ταχεία ανάκαμψη», αναγνώρισε τα προβλήματα όταν συνέβησαν και τα διόρθωσε γρήγορα, αντί να προσπαθήσει να προβλέψει κάθε αποτέλεσμα πριν εμφανιστεί. 

Με πολύ λειτουργικές και ενδυναμωμένες ομάδες, οι οποίες παρακινούνταν από ισχυρά κίνητρα και ικανούς managers σε ηγετικό ρόλο, το Netflix είναι πλέον ένα από τα καλύτερα περιβάλλοντα εργασίας παγκοσμίως, έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη των πελατών, προσελκύει εξέχοντα τεχνολογικά ταλέντα και εκατομμύρια πελατών, και παράγει συνεχώς καινοτόμες ιδέες και πρακτικές.

Ο ρόλος των επιχειρήσεων, των εργαζομένων και της πολιτείας

Για μια ομαλή μετάβαση στο «μέλλον της εργασίας», έχοντας ξεπεράσει επιτυχώς τις προκλήσεις, θα πρέπει –όπως επισημαίνει η έκθεση της Deloitte– όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς να μετασχηματιστούν με κοινό σκοπό.

Ετσι, οι εργαζόμενοι θα πρέπει να εκμεταλλευτούν αποτελεσματικά την τεχνολογία, οι επιχειρήσεις θα πρέπει να επανασχεδιάσουν την ίδια την εργασία, αφήνοντας πίσω την κοινότοπη λογική της βελτιστοποίησης/αυτοματοποίησης των διαδικασιών και εστιάζοντας σε τρόπους αποδοτικής αξιοποίησης της συνεργασίας μηχανών – ανθρώπων, αντλώντας τα καλύτερα πλεονεκτήματα και από τους δύο. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να επικεντρωθούν όχι μόνο στην αυτοματοποίηση, αλλά και στο να εντοπίσουν τους νέους τομείς στους οποίους η ψηφιακή τεχνολογία μπορεί να αυξήσει τις επιδόσεις των εργαζομένων προσφέροντας δημιουργική και προστιθέμενη αξία αλλά και στον μέγιστο βαθμό αξιοποίηση των ταλέντων του κάθε ανθρώπου. Καθώς μάλιστα οι έρευνες δείχνουν πως οι άνθρωποι παγκοσμίως δηλώνουν ότι έχουν περισσότερη εμπιστοσύνη στον ρόλο των επιχειρήσεων παρά στον ρόλο της πολιτείας, ώστε να τους βοηθήσουν να ανταποκριθούν στις προκλήσεις και στην ανάγκη επανεκπαίδευσης, η συμβολή των επιχειρήσεων έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. Οσο μάλιστα η έμφαση μετατοπίζεται σε πιο δημιουργικές εργασίες, οι ιεραρχικές δομές που έχουν αποδειχθεί κατάλληλες για εργασίες ρουτίνας, θα αρχίσουν να φθίνουν και νέα μοντέλα οργανωτικής δομής θα εμφανίζονται.

Βέβαια, και οι εργαζόμενοι οφείλουν να συνειδητοποιήσουν ότι το μοντέλο της διά βίου μάθησης γίνεται πιο επιτακτικό από ποτέ. Οι ακαδημαϊκές γνώσεις και οι τεχνικές δεξιότητες που αποκτούν οι άνθρωποι τους παρέχουν μόνο μέρος των δεξιοτήτων που θα είναι απαραίτητες για τη σταδιοδρομία τους. Στην πράξη, οι εργαζόμενοι του μέλλοντος οφείλουν, σύμφωνα με τα συμπεράσματα της μελέτης, να αποκτήσουν ένα ισορροπημένο σύνολο ταλέντων, καλλιεργώντας πρωτίστως γνωσιακές και κοινωνικές ικανότητες, καθώς αυτές θα τους βοηθήσουν να μείνουν ανταγωνιστικοί σε σχέση με τις τεχνολογίες που αντικαθιστούν μέρος της ανθρώπινης εργασίας. Οφείλουν να αναλάβουν τη διαμόρφωση της δικής τους προσωπικής σταδιοδρομίας, χωρίς εφησυχασμό. Η πολιτεία από την πλευρά της καλείται να δημιουργήσει ένα περιβάλλον το οποίο θα ενισχύει και θα εξασφαλίζει την επιτυχή προετοιμασία του εργατικού δυναμικού μέσω της εκπαίδευσης, ενώ ταυτόχρονα θα προβλέπει νομοθετικά τη μετεξέλιξη των οργανισμών – επιχειρήσεων με επιτυχία στην πραγματικότητα του μέλλοντος της εργασίας.

Μία από τις σημαντικότερες παραμέτρους του ψηφιακού μετασχηματισμού της οικονομίας είναι οι αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο οργανώνεται και παρέχεται η εργασία, λόγω των νέων τεχνολογιών και των νέων δυνατοτήτων που δημιουργούν για τις επιχειρήσεις και τους εργαζομένους. Σε αυτές τις αλλαγές περιλαμβάνεται, για παράδειγμα, η νομοθετική κατοχύρωση της τηλεργασίας που όπως αποδείχθηκε και εν μέσω της πανδημικής κρίσης, μπορεί να επιφέρει σημαντικά, αμοιβαία οφέλη στις επιχειρήσεις και στους εργαζομένους. Αντίστοιχη πολυπλοκότητα εμφανίζουν και θέματα αναφορικά με τη φορολογική και εργατική νομική κάλυψη των εναλλακτικών μορφών εργασίας.