Ο Δήμος Ανωγείων οργανώνει επετειακή εκδήλωση στις 13 Αυγούστου 2023 και ώρα 11:00 ημέρα Κυριακή, στην Πλατεία Αρμί με αφορμή την επέτειο για τα 79 χρόνια από το 3ο Ολοκαύτωμα των Ανωγείων από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής, το 1944, παρουσία πολλών προσκεκλημένων.
Την Κυβέρνηση θα εκπροσωπήσει ο Υφυπουργός Εθνικής Άμυνας κ. Ιωάννης Κεφαλογιάννης.
Το αναλυτικό πρόγραμμα της εκδήλωσης:
Ιερός Ναός Αγ. Ιωάννη
Άφιξη επισήμων- Δοξολογία
Χώρος του Ηρώου , πλατεία «Αρμί».
Επιμνημόσυνος δέηση ,
Χοροστατούντος του Αρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ Ευγένιου.
Ομιλία «Η δύναμη της Ανωγειανής ψυχής στο δρόμο για την ελευθερία» ,από την κα Νταγιαντά –Φασουλά Ευτυχία, δασκάλα 1ου Δημοτικού Σχολείου Ανωγείων.
Απόσπασμα από το τραγούδι της Ειρήνης Αναγνωστάκη με τίτλο «Ω, Παναγιά μου Ανωγειανή», από τους μικρούς Νικήτα Χαιρέτη και Αντώνη Δραμουντάνη.
Κατάθεση στεφάνων.
Ενός λεπτού σιγή.
Ανάκρουση Εθνικού Ύμνου.
Λήξη τελετής.
Το Γ’ ολοκαύτωμα 13 Αυγούστου 5 Σεπτεμβρίου 1944
Λίγο πριν την έναρξη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου τ’ Ανώγεια ήταν το μεγαλύτερο χωριό της Κρήτης με περισσότερες από 900 κατοικίες και πλυθησμό που άγγιζε , αν δεν ξεπερνούσε τις 4.000 ψυχές.
Όπως όλη η Κρήτη έτσι και τ’Ανώγεια είχαν ζήσει μόλις μισό αιώνα ελεύθερου και ειρηνικού βίου για πρώτη φορά στην ιστορία τους.
Αυτό επέτρεψε στους Ανωγειανούς να αναπτύξουν την κτηνοτροφία, την παραγωγή φημισμένων υφαντικών προϊόντων και μια σχεδόν αυτάρκη γεωργία που συντέλεσαν στην συσσώρευση ενός, αξιόλογου υλικού πλούτου ο οποίος εδραίωσε τη φήμη ενός ονομαστού και δυναμικού χωριού της Κρήτης.
Μετά την ατιμωτική συνθηκολόγηση και την παράδοση της χώρας στους Γερμανούς οι Κρήτες σύσσωμοι έγραψαν για 11 μέρες, από τις 20-31 Μαϊου 1941, μια από τις θρυλικότερες εποποιίες του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, τη Μάχη της Κρήτης.
Οι Ανωγειανοί βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή του αγώνα, πολέμησαν για την υπεράσπιση του Ηρακλείου και στη μάχη του Λατζιμά στο Ρέθυμνο «…..Σαν τα γεράκια χύνονται σαν τα πουλιά πετούνε και την αυγή στου Λατζιμά τους Γερμανούς χτυπούνε…..».
Από την αρχή της Γερμανικής Κατοχής αναβίωσαν στ’ Ανώγεια όλες οι μεγάλες αξίες των επαναστατικών παραδόσεων τους.
Πολύ γρήγορα το χωριό έγινε φιλόξενος τόπος πολλών Αυστραλών, Νεοζηλανδών και Εγγλέζων που φυγαδεύονται από τα νότια παράλια εκτός Κρήτης.
Οι Ανωγειανοί οργάνωσαν αξιόμαχες αντάρτικες ομάδες όπως η ΕΟΑ, «Ο ΨΗΛΟΡΕΙΤΗΣ» και το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ που προσέφεραν μεγάλες υπηρεσίες στον απελευθερωτικό αγώνα της Κρήτης για την αποτίναξη της φασιστικής κατοχής. Τ’ Ανώγεια γίνονται πάλι μεγάλο κέντρο αντίστασης κατά των Γερμανών, κέντρο της Αγγλικής κατασκοπείας στην Κρήτη και σταθμός διακομιδής του Γερμανού στρατηγού Κράιπε τον οποίο απήγαγαν οι Άγγλοι αντάρτες σε συνεργασία με Κρήτες και φυγάδευσαν στη Μέση Ανατολή. Συνέλαβαν δε στις 7 Αυγούστου και εκτέλεσαν 8 Γερμανούς και Ιταλούς που με επικεφαλής τον λοχία φρούραρχο του Γενή Καβέ είχαν συλλάβει στα Ανώγεια ενενήντα περίπου γυναικόπαιδα. Στις 8 Αυγούστου είχαν ακόμη κάμει μια σημαντική αντιστασιακή ενέργειας κατά των Γερμανών, το Σαμποτάζ της Δαμάστας.
Από τα μέσα του 1944 φαινόταν ότι το αποτέλεσμα του πολέμου είχε ήδη κριθεί και τα γερμανικά στρατεύματα άρχισαν να εγκαταλείπουν την ανατολική Κρήτη και να συγκεντρώνονται στην περιοχή των Χανίων.
Η αποχώρηση αυτή συνδέθηκε με φοβερές καταστροφές χωριών, εκτελέσεις και βιαιοπραγίες με διάφορες προφάσεις.
Ο πραγματικός σκοπός των Γερμανών ήταν να διασφαλίσουν την αποχώρηση τους και να ερημώσουν πολλές περιοχές της Κρήτης ως τιμωρία γιατί η ψυχή των κατοίκων τους δεν είχε γονατίσει ούτε στις ζοφερότερες μέρες του αγώνα.
Την 12η Αυγούστου 1944 δυο γερμανικά τάγματα του 65ου Συντάγματος μεταφέρθηκαν με 30 αυτοκίνητα στο χωριό Σείσαρχα, τρία χιλιόμετρα πριν τ’ Ανώγεια, με διοικητή τον ταγματάρχη Μάρτεν. Η επιχείρηση για την καταστροφή των Ανωγείων έφερε το όνομα "Βροντή". Οι Ανωγειανοί σκοποί αντιλήφθηκαν τους Γερμανούς και με το σύνθημα «Τράγοι στ’ αμπέλια», ειδοποίησαν τους κατοίκους και όλοι οι άντρες που βρίσκονταν στο χωριό έφυγαν προς τα βουνά. Μαζί πρόλαβαν και έφυγαν πολλά γυναικόπαιδα.
Οι Γερμανοί έφτασαν με τα πόδια στ’Ανώγεια τα κύκλωσαν με διπλό κλοιό και εγκατέστησαν φυλάκια στους γύρω λόφους.
Όταν άρχισε να ξημερώνει η 13η Αυγούστου οι Γερμανοί στρατιώτες άρχισαν να εισβάλουν στο χωριό από διάφορες κατευθύνσεις πυροβολόντας στον αέρα για εκφοβισμό.
‘Υστερα συγκέντρωσαν όλους τους κατοίκους στην πλατεία Αρμί.
Ο ταγματάρχης Μάρτεν τους διάβασε τη διαταγή του στρατιωτικού διοικητή φρουρίου Κρήτης στρατηγού Χ.Βάλτερ μύλλερ.:
‘’Επειδή η πόλις των Ανωγείων είναι κέντρο της Αγγλικής Κατασκοπείας εν Κρήτη και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το φόνο του Λοχία Φρούραρχου ΓΕΝΗ ΚΑΒΕ κι της υπό αυτόν φρουράς και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το σαμποτάζ της Δαμάστας επειδή εις Ανώγεια ευρίσκουν άσυλον και προστασίαν οι αντάρται των διαφόρων ομάδων αντιστάσεως και επειδή εκ των Ανωγείων διήλθον οι απαγωγείς με τον Φον Κραϊπε τα Ανώγεια ΔΙΑΤΑΣΣΟΜΕΝ ΤΗΝ ΙΣΟΠΕΔΩΣΙΝ τούτων και την εκτέλεση παντός αρρένος Ανωγειανού όστις ήθελεν ευρεθεί εντός χωριού και πέριξ αυτού εις απόστασιν ενός χιλιομέτρου
Χανιά 13 Αυγούστου 1944
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΦΡΟΥΡΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ
Χ. ΜΥΛΛΕΡ ‘’
Μετά την ανάγνωση της διαταγής οι Γερμανοί συνέλαβαν 80 γέροντες τους οποίους οδήγησαν στο Ηράκλειο και τους έκλεισαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Οι Γερμανοί καταχτητές έδειξαν από την πρώτη στιγμή τις βάρβαρες διαθέσεις τους, σκοτώνοντας ένα 8χρονο παιδί, στην προσπάθεια του να πετάξει προς την ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ. Ο Στεφανής εκτελέστηκε εν ψυχρώ από τους Ναζί την πρώτη μέρα που κύκλωσαν τα Ανώγεια. Ο Στεφανής πήρε το δρόμο προς τα πλάγια για φύγει προς το βουνό. Το παιδί θα μείνει άταφο για πολλές μέρες μέσα στην εκκλησία της Παναγίας.
Στη συνέχεια διέταξαν τα γυναικόπαιδα που είχαν συγκεντρωθεί στ’Αρμί , περίπου 2.500 άτομα, να σχηματίσουν φάλαγγα και με ισχυρή συνοδεία τους οδήγησαν μέχρι το χωριό Γενή Καβέ και τα εγκατέλειψαν.
Οι άμαχοι Ανωγειανοί διασκορπίστηκαν σε διάφορα χωριά της επαρχίας Μυλοποτάμου όπου οι κάτοικοι έδειξαν αμέριστη την αλληλεγγύη τους και τους φιλοξένησαν μέχρι να περάσει η μπόρα.
Μέσα στο έρημο χωριό οι Γερμανοί στρατιώτες άρχισαν συστηματική έρευνα και επιδόθηκαν σε επιμελημένη λεηλασία του μεγάλου πλούτου των σπιτιών που ήταν χρηματικά ποσά, χρυσαφικά, εργαλεία, σπάνια υφαντά, τυρί, λάδι, πατάτες, όσπρια, χαρούπια και τα κοπάδια αιγοπροβάτων.
Οι Γερμανοί υποχρέωσαν πολίτες που είχαν συλλάβει από διάφορες περιοχές να μεταφέρουν όλον τον πλούτο με ζώα στα Σείσαρχα και από εκεί με φορτηγά τον προωθούσαν στο Ηράκλειο όπου μέρος του πουλούσαν σε μαυραγορίτες ενώ τα πιο πολύτιμα είδη μετέφεραν στο αεροδρόμιο Καστελλίου και από εκεί τα έστελναν αεροπορικώς στη Γερμανία.
Κατά τη διάρκεια των ερευνών της λεηλασίας οι γερμανοί βρήκαν σε ορισμένα σπίτια και κοντά στο χωριό 20 περίπου γέροντες και γερόντισσες, κατάκοιτους, που δεν μπορούσαν να μετακινηθούν ή αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν το χωριό τους οποίους σκότωσαν κι έκαψαν.
Στις 28 Αυγούστου οι Γερμανοί εκτέλεσαν στα Σείσαρχα 31 ομήρους που είχαν αγγαρέψει για την συγκέντρωση και μεταφορά της λείας τους.
Ύστερα μια διμοιρία μηχανικού και καταστροφών άρχισε το κάψιμο και την ανατίναξη με εκρηκτικές ύλες των σπιτιών. Τα σύννεφα καπνού της καταστροφής ήταν ορατά από πολύ μεγάλες αποστάσεις.
Οι γερμανικές δυνάμεις καταστροφής αποσύρονταν κάθε βράδυ στα Σείσαρχα όπου και διανυκτέρευαν και το πρωί επέστρεφαν στ’Ανώγεια και συνέχιζαν.
Η λεηλασία και η καταστροφή των Ανωγείων από τους Γερμανούς κράτησε 24 μέρες, από τις 13 Αυγούστου μέχρι τις 5 Σεπτεμβρίου 1944, οπότε και αποχώρησαν αφήνοντας πίσω τους ένα ισοπεδωμένο χωριό μέσα στους καπνούς και στα αποκαϊδια.
Η λεηλασία και το κάψιμο του χωριού απογύμνωσαν οικονομικά τους Ανωγειανούς και τους άφησαν έρημους.
Όμως φαίνεται πως η τραυματισμένη ψυχική τους δύναμη διέθετε αποθέματα. Πολλοί ζήτησαν να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους σε άλλους τόπους και περιοχές της Κρήτης.
Οι περισσότεροι όμως επέστρεψαν στο γενέθλιο τόπο τους και μέσα από χιλιάδες στερήσεις, δυσκολίες κι αφάνταστες καιρικές συνθήκες ξεκίνησαν με υποτυπώδη μέσα να ξαναστήσουν σπιτικό και να οργανώσουν ξανά τη ζωή.
Μια νέα μικρή εποποιία επιτέλεσαν κατά τα επόμενα χρόνια οι Ανωγειανοί, έναν νέον ειρηνικό άθλο αυτή τη φορά, αυτόν της παλινόρθωσης της ζωής.
« Μετά την δήωσιν εκάστη οικία εκαίετο πρώτον και έπειτα ανετινάσσετο δια δυναμίτιδος. Κάθε νύκτα οι Γερμανοί απεσύροντο εις τα Σείσαρχα και την πρωϊαν επανήρχοντο. Το μέγεθος της λεηλασίας θα κατανοήση κανείς, όταν λάβη υπ’όψιν ότι αυτή διήρκεσεν από της 13 αυγούστου μέχρι της 5 Σεπτεμβρίου».
Κείμενο Νίκος Καζαντζάκης
