«SAvE Whales»: Το σύστημα αλά ... ελληνικά για τη διάσωση των φαλαινών

Ένα καινοτόμο σύστημα που εντοπίζει τις φάλαινες φυσητήρες και μεταδίδει την ακριβή θέση τους στα διερχόμενα πλοία σε πραγματικό χρόνο, ώστε να αποφευχθεί η σύγκρουση, αναπτύχθηκε από Έλληνες επιστήμονες.

Το θέμα είχε αναδείξει τον περασμένο Μαϊο το Cretalive με το δίχτυ προστασίας για τους φυσητήρες που υψώνουν ερευνητές του Ινστιτούτου Υπολογιστικών Μαθηματικών του ΙΤΕ.

Πρόκειται για την παγκοσμίως πρωτοποριακή τεχνολογία «SAvE Whales», σύμφωνα με το tovima.gr, για την οποία έγινε ειδική μνεία στην πρόσφατη συνάντηση των 24 συμβαλλόμενων κρατών της ACCOBAMS (Συμφωνία για τη Διατήρηση των Κητωδών στη Μαύρη Θάλασσα, τη Μεσόγειο και την Παρακείμενη Ζώνη του Ατλαντικού), που πραγματοποιήθηκε αρχές Δεκεμβρίου στη Μάλτα.

Η μετατόπιση της πορείας των πλοίων, η μείωση της ταχύτητας αλλά και η εφαρμογή νέων τεχνολογιών, όπως η «SAvE Whales» (όπου δεν είναι δυνατή αλλαγή των διαδρομών των πλοίων) είναι απαραίτητα για την προστασία των κητωδών. Ειδικά για τους φυσητήρες, των οποίων ο πληθυσμός στην Ανατολική Μεσόγειο είναι μικρός και απειλείται με εξαφάνιση.

Συρρίκνωση του πληθυσμού

Στην Ελληνική Τάφρο – δηλαδή τη θαλάσσια περιοχή από το Ιόνιο μέχρι το Νότιο Κρητικό Πέλαγος και από εκεί έως τη θάλασσα της Ρόδου -, που αποτελεί τον κρίσιμο πυρήνα του ενδιαιτήματος των φυσητήρων της Ανατολικής Μεσογείου, φιλοξενούνταν προ εικοσαετίας 200-300 φάλαινες, ένας μόνιμος πληθυσμός, ο οποίος σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία έχει πλέον συρρικνωθεί στα 100-150 ζώα. Γι’ αυτό το «SAvE Whales» ενδιαφέρει ειδικά την Ελλάδα καθώς στην περιοχή της Ελληνικής Τάφρου, όπως επισημαίνει ο επιστημονικός διευθυντής του Ινστιτούτου Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος Αλέξανδρος Φραντζής, κινούνται πολλά και μεγάλα πλοία με πολύ μεγαλύτερες ταχύτητες σε σχέση με τους φυσητήρες. Σύμφωνα με τον ίδιο, αν δεν ληφθούν γρήγορα τα αναγκαία μέτρα, ο πληθυσμός των φυσητήρων θα εξαφανιστεί σε μερικά χρόνια.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει συγκεντρώσει το Ινστιτούτο από το 1992 έως το 2017 στην Ελλάδα, από τους 30 εκβρασμούς φυσητήρων (δηλαδή νεκρά ζώα που εντοπίζονται και οι θάνατοί τους έχουν πιστοποιηθεί) οι μισοί οφείλονται σε συγκρούσεις με πλοία. Ωστόσο, οι φυσητήρες που εκβράζονται στη στεριά αποτελούν μόνο ένα δείγμα των ζώων που έχουν χτυπηθεί καθώς το 90% ή και περισσότερα βυθίζονται στα ανοικτά και δεν καταγράφονται. Αρα μια αναφορά πρόσκρουσης μπορεί να είναι ενδεικτική δεκάδων άλλων.

Πρωτοποριακή τεχνολογία

Γι’ αυτό το πιλοτικό σύστημα «SAvE Whales» παρουσιάστηκε στη σύνοδο ACCOBAMS ως μια πρωτοποριακή τεχνολογία από τον οργανισμό OceanCare (λειτουργεί ως σύμβουλος του Οικονομικού και Κοινωνικού Συμβουλίου του ΟΗΕ) που χρηματοδότησε την ανάπτυξή του. Η ανάπτυξη του συστήματος πραγματοποιήθηκε από έλληνες ερευνητές του Ινστιτούτου Υπολογιστικών Μαθηματικών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Ερευνας (ΙΤΕ) της Κρήτης και του Ινστιτούτου Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος, μέσα από τη συνεργασία τους με τη Marine Traffic (πάροχο υπηρεσιών παρακολούθησης της ναυσιπλοΐας σε παγκόσμιο επίπεδο), την Green2Sustain και το ερευνητικό κέντρο CINTAL από το Πανεπιστήμιο του Αλγκάρβε (Πορτογαλία).

Σύμφωνα με το ψήφισμα που υιοθετήθηκε από την ACCOBAMS αυτόν τον μήνα, μεταξύ άλλων, προτείνεται με τη μορφή κατεπείγοντος η λήψη μέτρων μετριασμού της πρόσκρουσης κητωδών με διερχόμενα πλοία από τα κράτη-μέρη, με προτεραιότητα στις περιοχές υψηλού κινδύνου όπου οι προσκρούσεις είναι συχνές: Ελληνική Τάφρος, Στενά Γιβραλτάρ, Βαλεαρίδες Νήσοι, Λεκάνη Βαλεαρίδων και Καταλανική Ακτή, Ανατολική Θάλασσα Αλμποράν και η προστατευόμενη περιοχή Pelagos Sanctuary μεταξύ Ιταλίας, Μονακό και Γαλλίας.

Πώς λειτουργεί το σύστημα

Οι φυσητήρες για να τραφούν καταδύονται για περίπου 45 λεπτά σε βάθη 1.000 μέτρων ή και βαθύτερα. Οταν αναδύονται στην επιφάνεια, όπου παραμένουν για περίπου 10 λεπτά, είναι εξαιρετικά ευάλωτοι σε συγκρούσεις με διερχόμενα πλοία.

Το σύστημα «SAvE Whales» (System for the Avoidance of ship – strikes with Endangered Whales) αποτελείται από τρεις ακουστικούς σταθμούς στη θάλασσα – ενεργειακά αυτόνομους με ηλιακή ενέργεια -, οι οποίοι φέρουν υδρόφωνα, καταγράφουν τους ήχους των φυσητήρων, τους επεξεργάζονται και στέλνουν τα αποτελέσματα στο κέντρο ανάλυσης του ΙΤΕ στο Ηράκλειο, όπου λειτουργεί σε 24ωρη βάση αυτοματοποιημένο υπολογιστικό σύστημα. Σε αυτό λαμβάνονται, ελέγχονται και συνδυάζονται τα δεδομένα από τους διαφορετικούς σταθμούς και γίνονται η ανίχνευση και ο τρισδιάστατος εντοπισμός των φυσητήρων σε κλάσματα του δευτερολέπτου. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης προωθούνται σε πραγματικό χρόνο σε πλοία που διαπλέουν την περιοχή.

Επιτυχής δοκιμή

Οι μέθοδοι ανίχνευσης και εντοπισμού καθώς και οι ακουστικοί σταθμοί αναπτύχθηκαν εξ ολοκλήρου από την ομάδα υποβρύχιας ακουστικής του ΙΤΕ. Στόχος, σύμφωνα με τον διευθυντή ερευνών της Ομάδας Υποβρύχιας Ακουστικής του ΙΤΕ Μανόλη Σκαρσουλή είναι η επιτυχία του «SAvE Whales» να ανοίξει τον δρόμο για τη χρήση της υποβρύχιας ακουστικής για την προστασία των φυσητήρων. To σύστημα δοκιμάστηκε πιλοτικά με επιτυχία το 2020 και το 2021 σε σταθμούς που ποντίστηκαν στη Νοτιοδυτική Κρήτη (κόλπος Σούγιας) για συνολικά έξι μήνες και εντόπισε φυσητήρες με υψηλή ακρίβεια σε αποστάσεις έως 7 χλμ., ενώ ανίχνευσε την παρουσία τους στα 20-25 χλμ.

Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της πολιτικής εφαρμογής που δημοσιεύτηκαν στο επιστημονικό έντυπο «Frontiers in Marine Science», το «SAvE Whales» ενδείκνυται προς χρήση στις περιοχές εκείνες όπου άλλα μέτρα, όπως η αλλαγή στις διαδρομές των πλοίων, δεν είναι εφικτά. Η τεχνογνωσία μπορεί να εφαρμοστεί σε άλλες περιοχές της Μεσογείου, του Ατλαντικού και αλλού, όπου παρουσιάζονται αντίστοιχα προβλήματα (π.χ. Κανάριοι Νήσοι).