Θα μπορούσε να είναι καλλιτέχνης της κρητικής μουσικής αφού παίζει αριστοτεχνικά κρητική λύρα από μικρό παιδί. Θα μπορούσε να εξελιχθεί σε διάσημο τραγουδιστή παραδοσιακής μουσικής και να την αναδείξει σε όλο τον κόσμο. Όμως ο Ραφαήλ Σκαλίδης, με καταγωγή από τη Γωνιά Ρεθύμνου, προτίμησε να ακολουθήσει το παιδικό του όνειρο. Ήταν τόσο μικρός όταν αποφάσισε να γίνει αστροφυσικός που αδυνατεί να θυμηθεί την ηλικία.
Μετά το πτυχίο, το μεταπτυχιακό και το διδακτορικό του, που έλαβε από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, εργάζεται πλέον ως μεταδιδακτορικός ερευνητής στο φημισμένο Caltech, το Τεχνολογικό Ινστιτούτο στην Καλιφόρνια, κάνει αστροπαρατηρήσεις στα αστεροσκοπεία στη Χαβάη και στο Keck της Καλιφόρνια ενώ ταξιδεύει σε Αμερική, Γαλλία, Γερμανία, Σουηδία, Κροατία για συνέδρια, παρουσιάσεις κ.τ.λ.!
Στα 31 του χρόνια ο Κρητικός ερευνητής ήταν ο τρίτος φοιτητής του καθηγητή του Πανεπιστήμιου Κρήτης κ. Κωνσταντίνου Τάσση που βραβεύτηκε με την υποτροφία Hubble της NASA. Παρ’ όλα αυτά ο ίδιος δηλώνει «θα επέστρεφα στο ΠΚ ως διδάσκοντας και ερευνητής, εφόσον με προέκρινε η ακαδημαϊκή κοινότητα. Οπότε, αν υπάρχει κάποιος ρόλος που θα μπορούσα να παίξω σε αυτό, για παράδειγμα ως διδάσκων, θα το έκανα με μεγάλη προθυμία». Το ερώτημα είναι: η Ελληνική Πολιτεία εν γένει επιθυμεί επιστήμονες, όπως ο Ραφαήλ Σκαλίδης, να επιστρέψουν και να προσφέρουν στην πατρίδα; Είναι έτοιμη να παρέχει τα κίνητρα για την ανάσχεση του brain gain;
Ακολουθεί η συνέντευξη στο Cretalive:
Ποιο ήταν το αντικείμενο της έρευνας σας με τον κ. Κωνσταντίνο Τάσση;
Το αντικείμενο της έρευνας αφορά το μαγνητικό πεδίο του Γαλαξία μας, το οποίο δε διαφέρει από αυτό που έχει ο Ήλιος και η Γη, εκτός από ότι είναι πάρα πολύ ασθενές – ως και ένα εκατομμύριο φορές πιο ασθενές από αυτό της Γης. Παρόλο που το μαγνητικό πεδίο του Γαλαξία μας είναι χαμηλής έντασης εικάζεται ότι μπορεί να επηρεάσει πολλές διεργασίες, όπως η δημιουργία των νέων αστέρων. Για να κατανοήσουμε το ρόλο του μαγνητικού πεδίου στο Γαλαξία μας χρειάζεται να ξέρουμε με μεγάλη ακρίβεια τις ιδιότητες του, δηλαδή τη μορφολογία και την ένταση. Το δεύτερο είναι και το πιο δύσκολο καθώς είναι περιορισμένοι οι τρόποι που μπορούμε να το εκτιμήσουμε με καλή ακρίβεια. Στο διδακτορικό μου αναπτύξαμε με τον κ. Τάσση μια μέθοδο που μας επιτρέπει να μετράμε το μαγνητικό πεδίο του Γαλαξία μας με μεγάλη ακρίβεια χρησιμοποιώντας δεδομένα όπως αυτά που παίρνουμε από το αστεροσκοπείο του Σκίνακα.
Ποια ήταν η καθοριστική εκείνη στιγμή που αποφασίσατε να γίνετε αστροφυσικός;
Δε θυμάμαι ακριβώς ποια ήταν αυτή η στιγμή αλλά ήμουν αρκετά μικρός που αποφάσισα ότι θέλω να γίνω αστροφυσικός. Ίσως και πριν ξεκινήσω το σχολείο. Αγόραζα συνέχεια βιβλία και παρακολουθούσα όποιο ντοκιμαντέρ έβρισκα στην τηλεόραση. Είχα πάρει και ένα τηλεσκόπιο και παρατηρούσα το νυχτερινό ουρανό. Γενικά έψαχνα ό,τι μπορούσα, στα τυφλά που λέμε, αλλά νομίζω ότι αυτή η ενασχόληση κράτησε ζωντανό το ενδιαφέρον.
Γιατί προτιμήσατε να μείνετε στο Πανεπιστήμιο Κρήτης για μεταπτυχιακό και διδακτορικό αντί να φύγετε απευθείας στο εξωτερικό;
Πάντα ήθελα να φύγω στο εξωτερικό για σπουδές, αλλά μόλις πήρα το πτυχίο κατάλαβα πόσο υψηλό επίπεδο διδασκαλίας και έρευνας προσφέρει το τμήμα Φυσικής. Πιο συγκεκριμένα όμως ήταν ότι ήδη από το προπτυχιακό ξεκίνησα να δουλεύω μέσα στην ερευνητική ομάδα του κ. Τάσση, μέσα στην οποία πρυτανεύει η δημιουργικότητα, η εμπιστοσύνη και η αγάπη για την επιστήμη. Επίσης είχα την τύχη τη στιγμή που τέλειωνα το μεταπτυχιακό να χορηγηθεί στο πείραμα PASIPHAE, του οποίου ηγείται ο κ. Τάσσης, η πολύ ανταγωνιστική χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ερευνών (ERC). Αυτό σήμαινε ότι υπήρχαν αρκετοί πόροι να υποστηρίξουν τη διατριβή μου όπως επίσης και ταξίδια στο εξωτερικό, είτε σε συνέδρια είτε σαν επισκέπτης. Συνοψίζοντας συγκεντρώνονται τρία βασικά στοιχεία: 1) δημιουργικό ερευνητικό κλίμα, 2) ύπαρξη πόρων και 3) συμμετοχή σε ένα πολύ σπουδαίο για την επιστήμη πείραμα (PASIPHAE). Η ύπαρξη αυτώ των τριών στοιχείων ταυτόχρονα δεν είναι εφικτή πολλές φορές ούτε στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Τέλος γνώριζα ότι αρκετοί απόφοιτοι του τμήματος είχαν ακολουθήσει μια πολύ καλή ερευνητική πορεία μετά το πέρας των σπουδών τους.
Κατάφερε να απαντήσει σε ένα ερώτημα που θέτουν οι αστροφυσικοί από τη δεκαετία του 1950! (Με τους καθηγητές κ. Βασίλη Χαρμανδάρη και κ. Κωνσταντίνο Τάσση στην Ακαδημία Αθηνών σε συνέδριο της Ελληνικής Αστρονομικής Εταιρείας το καλοκαίρι του 2023)
Πώς ξεκινήσατε να παίζετε κρητική λύρα; Την έχετε πάρει μαζί σας στο Caltech;
Ο αδερφός μου είχε ξεκινήσει πρώτα να παίζει λύρα στο σπίτι και να ακούει κρητικά. Σαν μικρότερος άκουγα και άρχισε σιγά σιγά να με συνεπαίρνει, οπότε μπήκα και εγώ σε αυτό το μαγικό κόσμο. Έχω πάρει την λύρα και στην Αμερική, όπως επίσης και μια πολίτικη λύρα που ξεκίνησα να μαθαίνω. Η πολίτικη είναι αρκετά διαφορετική από την κρητική λύρα, αλλά βγάζει άλλους ήχους. Κρύβει ένα μεγαλείο και η πολίτικη λύρα. Ξεκίνησα τη μουσική αρκετά νωρίτερα από ότι την εντατική ενασχόληση με την αστροφυσική. Αυτό ήταν ένα ευτυχές γεγονός γιατί θεωρώ ότι η μουσική κατάρτιση απεδείχθη και ένα πολύ ισχυρό (έμμεσο) εργαλείο για την έρευνα. Τα οφέλη της μουσικής είναι γνωστά σε όλους και πολλοί άνθρωποι του πνεύματος, ήδη από την αρχαιότητα, τόνισαν την σπουδαιότητα της μουσικής για τον άνθρωπο, οπότε θα σταθώ σε ένα πιο πρακτικό όφελος που πιστεύω ότι προσφέρει η μουσική. Από μικρός μου άρεσε να συνθέτω μελωδίες είτε στη λύρα είτε σε ένα τρίχορδο μπουζούκι που είχα πάρει. Δεν ήταν κάτι σπουδαίο σαν μελωδίες, αλλά κατά τη γνώμη μου η διαδικασία της σύνθεσης αυτής είναι παρόμοια, αν και θα τολμούσα να πω ίδια, με την έρευνα, πράγμα που, κατά τη γνώμη μου, με έκανε να οικειοποιηθώ την επιστημονική μεθοδολογία σχετικά γρήγορα. Ο σπουδαίος κλασικός συνθέτης Στραβίνσκι αναφέρει στο βιβλίο του «Μουσική Ποιητική» για τη μεθοδολογία της σύνθεσης ότι πρώτα επιλέγει τις συγχορδίες ενός κομματιού, οι οποίες προσδίνουν στο κομμάτι τα επιθυμητά συναισθήματα και μετά τις νότες. Αντίστοιχα και στην έρευνα υπάρχει πάντα μια βάση πάνω στην οποία δουλεύουμε, και η οποία μας οδηγεί προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Έτσι ο ερευνητής προσπαθεί να δημιουργήσει ένα ενιαίο σύνολο γνώσης που έχει τάξη και είναι ανεξάρτητο από τα επιμέρους κομμάτια του. Από αυτή την οπτική γωνία, δεν είναι παράλογο να ισχυριστούμε ότι και η επιστημονική έρευνα είναι μια μορφή τέχνης. Νιώθω τυχερός γιατί το στενό μου οικογενειακό περιβάλλον απαρτίζεται από καλλιτέχνες και φιλόμουσους ανθρώπους, οπότε είχα αρκετά ερεθίσματα.
Κατά την ημέρα παρουσίασης της διδακτορικής του διατριβής έπαιξε και τραγούδησε κρητικά ενώ η οικογένεια του έστησε χορό στο Πανεπιστήμιο Κρήτης!
Με ποια κριτήρια επιλέξατε το Caltech;
Όταν τελείωνα το διδακτορικό έκανα αιτήσεις σε διάφορα πανεπιστήμια στο εξωτερικό. Αυτή είναι μια κοινή διαδικασία στην έρευνα που όλοι καλούνται να περάσουν, συνήθως πολλές φορές, σε κάποιο στάδιο της καριέρας, στο οποίο αναζητείς χρηματοδότηση για να συνεχίσεις την έρευνα. Μέσα από τη διαδικασία αυτή των αιτήσεων, έγινα δεκτός στο τμήμα Αστροφυσικής του πανεπιστημίου του Stanford. Μετά από αυτό μου πρότεινε ένας καθηγητής από το Caltech (Dr. Anthony Readhead), ο οποίος είναι τακτικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Αστροφυσικής στην Κρήτη και βασικό μέλος του πειράματος PASIPHAE, να προσχωρήσω στην ομάδα του στο Caltech. Παρόλο που το Stanford είναι από τα κορυφαία πανεπιστήμια του κόσμου, και παρόλο που η χρηματοδότηση που μου δίνανε ήταν πολύ γενναιόδωρη, θεωρώ ότι για την αστροφυσική το Caltech δίνει περισσότερες ευκαιρίες για εξέλιξη. Το Caltech κατέχει πολλά αστεροσκοπεία που είναι και από τα μεγαλύτερα στον κόσμο, όπως το Keck και το Ραδιοπαρατηρητήριο στο Owens Valley. Όλοι οι εργαζόμενοι του Caltech έχουν πρόσβαση σε αυτά τα τηλεσκόπια. Επίσης το Caltech, σε συνεργασία με τη NASA, τρέχουν το εργαστήριο Jet Propulsion Laboratory (JPL). Ένας από τους λόγους που αποφάσισα να έρθω στο Caltech είναι ότι θα μπορούσα να έχω πρόσβαση και να εργάζομαι και στο JPL, το οποίο είναι ένα ιστορικό εργαστήριο της NASA και ετοιμάζονται πολλές διαστημικές αποστολές εκεί. Κατά την προσωπική μου άποψη η σύμπραξη Caltech και JPL είναι μοναδική και δίνει τη δυνατότητα σε νέους ερευνητές να δημιουργήσουν νέες συνεργασίες και να συμμετάσχουν σε πολλά και διαφορετικά ερευνητικά προγράμματα, συμπεριλαμβανομένων των διαστημικών αποστολών. Αυτά είναι κάποια από τα μοναδικά πλεονεκτήματα που προσφέρει το Caltech και γι’ αυτό επέλεξα να έρθω εδώ πέρα.
Υπάρχει κάποιο εμπόδιο που προς στιγμήν φάνηκε ανυπέρβλητο στην πορεία σας;
Η έρευνα είναι όπως λέμε μια μη-γραμμική διαδικασία. Δηλαδή μπορεί να μείνεις στάσιμος για καιρό και μέσα σε λίγες ώρες να βγάλεις όλα τα επιθυμητά αποτελέσματα. Είναι δύσκολο να δώσω μια συγκεκριμένη απάντηση σε αυτή την ερώτηση αλλά θυμάμαι ότι στο διδακτορικό μέχρι να βρούμε τη λύση στο πρόβλημα για τη μέτρηση του μαγνητικού πεδίου, το πρόβλημα φάνταζε πολύ δύσκολο. Για δυο χρόνια δεν είχαμε καταφέρει και πολλά, η αλήθεια όμως είναι ότι μέσα σε αυτά τα δυο χρόνια αποκλείαμε πιθανές λύσεις, οπότε στο τέλος πήραμε και τη σωστή οδό. Άρα θα έλεγα ότι πολλά εμπόδια μοιάζουν ανυπέρβλητα στην αρχή, αλλά με αρκετή προσπάθεια και υπομονή στο τέλος οι λύσεις έρχονταν. Αυτό είναι όμως το στοιχείο που κάνει την έρευνα τρομακτική αλλά και μαγευτική: κινείσαι στο άγνωστο.
Θα επιστρέφατε στο Πανεπιστήμιο Κρήτης ως διδάσκοντας; Κι αν ναι, υπό ποιες προϋποθέσεις;
Σε κάθε περίπτωση, θεωρώ ότι είναι υψίστης σημασίας η οποιαδήποτε προσφορά στην πατρίδα μας. Είναι σημαντικό για την ευημερία της χώρας μας, να ενισχύσουμε την εκπαίδευση και την έρευνα. Επομένως ναι, θα επέστρεφα στο ΠΚ ως διδάσκοντας και ερευνητής, εφόσον με προέκρινε η ακαδημαϊκή κοινότητα. Οπότε, αν υπάρχει κάποιος ρόλος που θα μπορούσα να παίξω σε αυτό, για παράδειγμα ως διδάσκων, θα το έκανα με μεγάλη προθυμία. Εξάλλου το τμήμα Φυσικής του ΠΚ είναι πρότυπο αυτής της φιλοσοφίας καθώς ένα μεγάλο μέρος των πρωτεργατών καθηγητών του τμήματος άφησαν σπουδαίες θέσεις στο εξωτερικό για να επιστρέψουν στην Ελλάδα και να βάλουν τα θεμέλια αριστείας που υπάρχουν στο τμήμα Φυσικής. Οι υπάρχουσες συνθήκες στο πανεπιστήμιο ήδη είναι πολύ ευνοϊκές για την έρευνα, οπότε δεν έχω κάποια συγκεκριμένη προϋπόθεση από το τμήμα. Το μόνο που θα μπορούσαμε να πούμε είναι ότι οι μισθοί των ερευνητών και καθηγητών στην Ελλάδα είναι πολύ χαμηλότεροι από τους αντίστοιχους των άλλων χωρών. Οπότε ένα ζήτημα της χώρας είναι να μπορέσει να ενισχύσει οικονομικά αυτόν τον τομέα. Αυτό σίγουρα θα δώσει κίνητρα σε πολλούς Έλληνες που διαπρέπουν στο εξωτερικό να επιστρέψουν, και όχι μόνο να συνεχίσουν την παράδοση που έχει ήδη ξεκινήσει, αλλά και να την ενισχύσουν.
Τι σημαίνει για εσάς η υποτροφία από τη NASA;
H υποτροφία Hubble της NASA είναι από τις πιο ανταγωνιστικές, αν όχι η πιο ανταγωνιστική, υποτροφία για μεταδιδακτορική έρευνα παγκοσμίως. Οπότε αυτό σημαίνει ότι το έργο και η προσπάθεια που έχω καταβάλει μέχρι τώρα, μαζί με τη στήριξη όλων των ανθρώπων που συμπορεύομαι, αναγνωρίζονται από τη διεθνή κοινότητα ως πολύ καλά. Μια τέτοιου είδους αναγνώριση πέραν από τα προσωπικά συναισθήματα ικανοποίησης που γεννά, έχει και πρακτικά οφέλη. Ο λόγος είναι ότι στην μετέπειτα πορεία που θα χρειαστεί να αναζητήσω δουλειά σε κάποιο πανεπιστήμιο ή ερευνητικό ίδρυμα, η χορήγηση μιας τέτοιας υποτροφίας μπορεί να δώσει προβάδισμα έναντι άλλων, κατά τα άλλα πολύ ανταγωνιστικών, υποψηφίων. Αυτό βέβαια δεν είναι μια αναγκαία συνθήκη γιατί θα πρέπει η καλή δουλειά να συνεχιστεί και μετά τη χορήγηση της υποτροφίας αυτής. Άρα αυτό γεννά και το αίσθημα της ευθύνης του να συνεχίσω το ερευνητικό έργο με μεγαλύτερο ζήλο και ενθουσιασμό.
Ποια είναι τα όνειρα σας για το μέλλον; Ποιο είναι το ιδανικό μέλλον για έναν αστροφυσικό;
Δεν γνωρίζω ποιο είναι το ιδανικό, αν υπάρχει κάτι τέτοιο, μέλλον για ένα αστροφυσικό καθώς τα κίνητρα του κάθε ανθρώπου διαφέρουν. Προσωπικά εμένα με ενδιαφέρει να συνεχίσω να κάνω έρευνα και να δημιουργήσω τη δική μου ομάδα η οποία θα μελετάει με παρατηρήσεις και προσομοιώσεις μια ποικιλία προβλημάτων όπως τα μαγνητικά πεδία, αλλά όχι μόνο. Μπορεί οι αστροφυσικοί να μελετάμε τα αστέρια αλλά θεωρώ ότι τα όνειρα δεν πρέπει να σταματάνε ποτέ καθώς είναι κινητήριος δύναμη. Η μελέτη της αστροφυσικής μπορεί να δημιουργεί το αίσθημα της κατανόησης αυτών των εξωτικών φαινομένων, αλλά όμως γεννά και περισσότερες απορίες. Αυτές οι απορίες είναι που, τουλάχιστον προσωπικά, μας τροφοδοτούν τα όνειρα. Γιατί εκεί που θεωρούμε ότι κατανοήσαμε το επί μελέτη φαινόμενο νέα δεδομένα έρχονται να αμφισβητήσουν τις καθιερωμένες απόψεις. Αυτό δημιουργεί σύγχυση, σκέψεις αλλά και ενθουσιασμό για το τι μπορεί να κρύβεται. Αυτές οι σκέψεις μαζί με τον ενθουσιασμό επιτρέπουν και στους αστροφυσικούς να ονειρευτούν περαιτέρω για τα διάφορα φαινόμενα που συμβαίνουν στο Σύμπαν. Οι αστροφυσικοί είναι σαν όλους τους ανθρώπους που ονειρεύονται για το άγνωστο, απλά έχουν μια πιο συγκεκριμένη οπτική γωνία που τους επιτρέπει να δουν και να θαυμάσουν τα διάφορα φαινόμενα.
Με ποιο τρόπο η Κρήτη, η παράδοση, οι άνθρωποι, το χωριό σας επηρέασε την πορεία σας;
Για την παράδοση θα μπορούσαμε να πούμε πάρα πολλά, γι’ αυτό θα αρκεστώ σε μια σύντομη, προσωπική κατάθεση για την αξία της. Πρώτα από όλα, είναι σημαντικό να αναφέρουμε τη σημασία της ιστορίας. Θεωρώ ότι η ανεπάρκεια ιστορικής γνώσης δημιουργεί ανθρώπινες κοινωνίες χωρίς ταυτότητα, τάξη και συνοχή. Η παράδοση ως ιστορική συνέχεια, που δεν είναι τίποτα άλλο από μια χρονική συνέχεια, δίνει το απαραίτητο σημείο αναφοράς που χρειάζεται για να διατηρηθεί η ταυτότητα ενός λαού. Έτσι, η παράδοση, πιστεύω, ότι είναι το βίωμα της ιστορίας. Δηλαδή δεν είναι απλά μια επιφανειακή εκμάθηση γεγονότων λαϊκού ή ακαδημαϊκού χαρακτήρα, αλλά συμμετοχή στα ήθη και έθιμα ενός τόπου, τα οποία έχουν χαρακτήρα ιστορικής μνήμης για ένα λαό. Μετέχοντας στις παραδόσεις μπορεί κάποιος να βιώσει, και επομένως να κατανοήσει, τη φιλοσοφία, τα όνειρα και τους φόβους των ανθρώπων και πως διαμορφώθηκαν ανά τους αιώνες μέσα από τα διάφορα γεγονότα. Ας μου επιτραπεί να δανειστώ μια αναλογία που έχει χρησιμοποιηθεί από διάφορους σύγχρονους φιλοσόφους και θεωρώ ότι είναι εύστοχη για την αξία της παράδοσης: ό,τι είναι ένα σπίτι για το χώρο, δηλαδή μας προστατεύει από καιρικά φαινόμενα και νιώθουμε ασφάλεια, έτσι είναι και η παράδοση για τον χρόνο. Βάσει των παραπάνω, ο τρόπος που βλέπω την παράδοση είναι ότι είναι ένα ισχυρό θεμέλιο στο παρελθόν που μας βοηθά να ατενίσουμε με αυτοπεποίθηση το μέλλον. Όμως η έννοια της συνέχειας που δημιουργεί η παράδοση, επιφέρει και ένα αίσθημα ευθύνης για τις τωρινές γενιές. Αυτό είναι σημαντικό γιατί ενέχει το ηθικό στοιχείο που χρειαζόμαστε για την ευημερία μιας κοινωνίας. Αυτό το αίσθημα ευθύνης, για κάποιο μυστήριο λόγο που πιστεύω σχετίζεται με την παράδοση όπως τη βίωσα στην Κρήτη, το ένιωθα από μικρός και αποτελεί για εμένα ακόμα και σήμερα κινητήριος δύναμη και πηγή έμπνευσης.
Το τραγούδι στην αρχή του Σύμπαντος
Το Ινστιτούτο Αστροφυσικής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας προσκαλεί σε μία βραδιά μουσικής και λόγου, σε μια σύμπραξη επιστημόνων και καλλιτεχνών, σε μια Κρητική ματιά στην μαγευτική ιστορία της Αρχής του Σύμπαντος, τη Δευτέρα 17 Ιουνίου 2024, στις 20:30, στο Θέατρο Ερωφίλη στη Φορτέτζα Ρεθύμνου.
Για την αρχή των πάντων μέσα από τα μάτια του επιστήμονα θα μιλήσει ο Ρεθεμνιώτης αστροφυσικός Ραφαήλ Σκαλίδης από τη NASA και το Caltech των ΗΠΑ. Μουσική θα παίξει ο Γιάγκος Χαιρέτης από τα Ανώγεια, που θα τραγουδήσει έναν σύγχρονο μύθο κοσμογονίας, συνοδευόμενος από την αφήγηση της Βάσως Παυλίδου και του Κώστα Τάσση, αστροφυσικών στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και το Ινστιτούτο Αστροφυσικής του ΙΤΕ. Είσοδος ελεύθερη.
Δείτε επίσης:
Υποτροφία Hubble της NASA σε Κρητικό επιστήμονα!
Βραβείο καλύτερης διδακτορικής διατριβής σε Κρητικό επιστήμονα!
Διαβάστε περισσότερες ειδήσεις από την Κρήτη
