Των Μηνά Τσικριτσή1 και Ξενοφώντα Μουσά2
O Ήλιος είναι το μόνο άστρο που επηρεάζει τη ζωή μας, όπως διαπίστωσε ήδη ο προϊστορικός άνθρωπος, όπως φαίνεται από τους προσανατολισμούς των αρχαίων, ακόμη και των προϊστορικών κτιρίων, ώστε να τηρούν ακριβή ημερολόγια, βασισμένα στον Ήλιο, αλλά και την Σελήνη.
Ο Μίνως Εννέωρος βεβαίως είναι και αστρονόμος, που λαμβάνει νέα εντολή οκταετηρίδος από τον Δία, διότι η οκταετηρίς ήταν μια από τις βασικές μονάδες χρόνου που βλέπουμε σε πολλά αρχαία αλλά και προϊστορικά τεχνουργήματα στην Κρήτη αλλά και όλη την Ελλάδα, όπως για παράδειγμα στο πλοιάριο του Αρχαιολογικού Μουσείου των Χανίων. Η Οκταετηρίς είναι μια ακριβής περίοδος μέτρησης του χρόνου, βασισμένη στο συντονισμό των τεσσάρων σωμάτων Γης, Ηλίου, Σελήνης και Αφροδίτης (8 έτη = 5 περίοδοι Αφροδίτης = 99 περίοδοι της Σελήνης, 99 μήνες), περίοδος που βασίλευαν πολλοί άρχοντες από την αρχαιότητα (Μίνως), διαχρονικά μέχρι σήμερα (πρόεδροι διαφόρων κρατών). Τα αστρονομικά μαθηματικά και η ηλιακή γεωμετρία περιγράφουν τη σχετική κίνηση Γης και Ήλιου στον ουρανό που οι αρχαίοι και σύγχρονοι πολιτισμοί την γνώριζαν. Την κίνηση αυτή παρατηρούμε, την ανακαλύπτουμε πιο σωστά, στην κατασκευή των κτιρίων τους. Έτσι, δεν είναι παράδοξο που το Φρούριο του Κούλε στοχεύει προς το Θερινό Ηλιοστάσιο, οπότε, αν κάποιος βρεθεί αυτές τις ημέρες στις επάλξεις, θα παρατηρήσει ότι αυτές ευθυγραμμίζονται και στοχεύουν στο βορειότερο σημείο που ανατέλλει ο Ήλιος κατά την διάρκεια του έτους αυτήν την εποχή (Εικ. 1α & 1β).
Πριν αναφερθούμε στους βιοκλιματικούς λόγους της κατασκευής του Φρουρίου από τον Ενετό μηχανικό Σαρακίνη που έδωσε στην κατασκευή του Κούλε την κατεύθυνση προσανατολισμού του προς το θερινό Ηλιοστάσιο θα παρουσιάσουμε μια σύντομη ιστορική αναφορά.
Όπως αναφέρει στην ιστοσελίδα του ΥΠΟΠ η Προϊσταµένη της Εφορείας Βασιλική Συθιακάκη για τον Κούλε, «Το Φρούριο κτίστηκε από τους Ενετούς, κατά τα πρώτα χρόνια της κυριαρχίας τους στο Χάνδακα …..Το αρχικό κτίσμα, που ήταν χαμηλό και χωρίς σκάρπα, καταστράφηκε από το σεισμό του 1303 και επισκευάστηκε….. μέσα στα πλαίσια του γενικότερου επανασχεδιασμού των οχυρώσεων της πόλης, το παλαιό φρούριο κατεδαφίστηκε και στη θέση του κατασκευάστηκε το φρούριο που σώζεται μέχρι σήμερα στο διάστημα από το 1523 (χρονολογία που αναφέρεται σε επιγραφή πάνω από τη βορεινή πύλη) ως το 1540».
Η απόφαση ανακατασκευής εγκρίθηκε από τη Βενετία και αμέσως άρχισε η κατεδάφιση του παλιού και η ανέγερση του νέου. Η απόφαση πάρθηκε το 1523 από το αρμόδιο συμβούλιο, που με πρόεδρο τον Δούκα Μάρκο Μίνιο και τον μηχανικό Σαρακίνη έδωσε στην κατασκευή του Κούλε την κατεύθυνση προσανατολισμού του προς το θερινό Ηλιοστάσιο.
Με αυτόν τον τρόπο, τη γεωμετρία του κτηρίου, τον προσανατολισμό και τα δομικά υλικά στην κατασκευή του, η ηλιακή ακτινοβολία έχει πολύ σημαντική επίδραση στη ψύξη του κατά το Θέρος και την αύξηση των θερμικών φορτίων το Χειμώνα, λόγω της προσλαμβανόμενης ηλιακής ακτινοβολίας. Ακόμα, ο ηλιακός προσανατολισμός των κτιρίων έχει σημαντική συμβολή στη διαμόρφωση των συνθηκών του φυσικού φωτισμού των χώρων, σε συνάρτηση με τη γεωμετρία των ανοιγμάτων και των παραθύρων, με βάση τη σχετική θέση τους, όπως παρατηρούμε στα νοτιοανατολικά ανοίγματα του Κούλε. Έτσι κατά το Χειμερινό Ηλιοστάσιο 22 Δεκεμβρίου οι ακτίνες που προσπίπτουν αξιοποιούνται σε σχέση με τα σχετικά ανοίγματα.
Η αρχαιοαστρονομική μας έρευνα σε πολλά αρχαία κτίρια μάς επιβεβαιώνει ότι η λεγόμενη γωνία πρόσπτωσης των ηλιακών ακτίνων στη διάρκεια του έτους, ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος, είναι ακριβώς μελετημένη στην κατασκευή, ώστε κάθε εποχή του έτους, ο κλιματισμός των χώρων της επιφάνειας των κτιρίων να σχετίζεται με την ηλιακή ακτινοβολία που προσλαμβάνεται, καθώς και το κλίμα, τον καιρό κάθε εποχής του έτους.
Ολοκληρώνοντας, θέλουμε να σημειώσουμε το γεγονός ότι τόσο οι αρχαίοι πρόγονοί μας όσο και οι απλοί κτίστες στα χωριά στα νεώτερα χρόνια, όσον αφορά στον προσανατολισμό των κτιρίων ελάμβαναν υπόψη τους τον Ήλιο. Κάτι που σήμερα, λόγω άναρχης δόμησης, το αγνοούμε και κτίζουμε όπως βολεύει ή πιο σωστά όπως δεν βολεύει. Επίσης, είναι σημαντικό στην ξενάγηση που θα γίνεται στο ιστορικό μνημείο του Κούλε να αναφέρεται ο προσανατολισμός του στο Θερινό Ηλιοστάσιο και η αξιοποίηση των ανοιγμάτων κατά το Χειμερινό Ηλιστάσιο.
Κλείνοντας το θέμα την ερχομένη Κυριακή 21 Ιουνίου 2020 το πρωινό θα έχουμε τη δυνατότητα επίσης να παρατηρήσουμε και από την Κρήτη μια έκλειψη ηλίου. Η έκλειψη θα είναι δακτυλιοειδής για μια στενή ζώνη που περνάει από Αφρική και Ασία αλλά στην Ελλάδα η έκλειψη θα είναι ορατή ως μερική έκλειψη με κάλυψη του ηλιακού δίσκου που θα είναι μεγαλύτερη στα νότια και ανατολικά. Εδικά στο Κούλε οι ηρακλειώτες θα μπορέσουν να δούν την κάλυψη κατά 16,5% του ηλιακού δίσκου εννοείτε με τα κατάλληλα γυαλιά.
1 Ερευνητής Αιγαιακών Γραφών
2 Καθηγητής Αστροφυσικής Παν/μιου Αθηνών
Βιβλιογραφία
1. Ξενοφώντα Διον. Μουσά, Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ, ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΟ ΜΗΧΑΝΙΚΟ ΣΥΜΠΑΝ, Εκδότης: CANTO MEDITERRANEO, Αθήνα, 2018.
2. Μηνάς Τσικριτσής, Ξενοφώντας Μουσάς «Δίας & Μέλισσα- Μια αρχαιοαστρονομική προσέγγιση», εκδ. Μ.Κ.Σ. “Μινωικός Πολιτισμός & Γραφές”, Ηράκλειο 2018
3. Μηνά Τσικριτσή, ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΚΡΗΤΟΜΥΚΗΝΑΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ – ΕΟΡΤΟΛΟΓΙΟ, Ηράκλειο, 2000
