Οι ακτές μας δεν είναι πια ίδιες! Επιστήμονες καταγράφουν τις αλλαγές από την προβιομηχανική εποχή!

Της Κατερίνας Μυλωνά

Πρόκειται για την πρώτη φορά που επιστήμονες από όλη την Ευρώπη, υπό τη σκέπη του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας (EMBL) προσπαθούν να ρίξουν φως στα παράκτια οικοσυστήματα και ιδιαίτερα στην αλληλεπίδρασή τους με τα χερσαία. Παράλληλα, επιχειρούν να κατανοήσουν αν και πόσο έχουν αλλάξει από την προβιομηχανική εποχή ως σήμερα. 

Το έργο είναι τέτοιας κλίμακας που δε θα μπορούσε να υλοποιηθεί από ένα και μόνο ερευνητικό φορέα ή κράτος, γίνονται συνέργειες σε ευρωπαϊκή κλίμακα και υπάρχει συνεργασία με εθνικούς φορείς θαλάσσιας έρευνας, ιδιαίτερα με τα θαλάσσια ερευνητικά κέντρα της ευρωπαϊκής υποδομής EMBRC, όπου συμμετέχουν 10 χώρες και της οποίας το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) αποτελεί ιδρυτικό Φορέα, εκπροσωπώντας τη χώρα μας.

Τα τελευταία 2 χρόνια, με την αρχή να γίνεται από τις σκανδιναβικές χώρες, λαμβάνονται δείγματα από την ακτογραμμή της Βαλτικής, της Βόρειας Θάλασσας, του Ατλαντικού και της Μεσογείου. Τελευταίος σταθμός της αποστολής «Διασχίζοντας Ευρωπαϊκές Ακτογραμμές» (Traversing European Coastlines – TREC) είναι η Ελλάδα, όπου καθοριστική είναι η συμβολή του ΕΛΚΕΘΕ. 

Στις 16 Ιουλίου οργανώνεται μία ημερίδα για την παρουσίαση του έργου TREC με προσκεκλημένους τον πρωθυπουργό, υπουργούς και δημοσιογράφους από όλη την Ευρώπη.

Για τους στόχους της αποστολής μιλά στο Cretalive ο Δρ. Γιώργος Κωτούλας του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών (ΙΘΑΒΒΥΚ) του ΕΛΚΕΘΕ.

Να πούμε πως η αποστολή TREC ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2023 και αναμένεται να διαρκέσει μέχρι τα τέλη Ιουλίου, με τερματικό της σταθμό την Αττική και με κάποια σημεία δειγματοληψίας στη Θράκη. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι ερευνητές συλλέγουν  βιολογικά δείγματα, περιβαλλοντικά δεδομένα και συγκεκριμένους θαλάσσιους οργανισμούς κατά μήκος της ευρωπαϊκής ακτογραμμής σε περισσότερες από 120 διατομές ξηράς-θάλασσας. Σε επιλεγμένες τοποθεσίες, θα ενσωματωθούν δεδομένα χρονοσειρών που παράγονται από τα κατά τόπους ερευνητικά κέντρα (όταν υπάρχουν), για να ληφθούν υπόψη οι ετήσιες αλλαγές των βιολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.

Παράλληλα, ως μέλος του TREC, το Tara Ocean Foundation με το ιστιοφόρο / ερευνητικό σκάφος Tara  πραγματοποιεί δειγματοληψίες πλαγκτού παράλληλα με τις δειγματοληψίες που την ίδια ώρα πραγματοποιούνται στην παραλιακή ζώνη και στην εγγύς χέρσο, μέχρι και 300 μέτρα από την ακτή. Συλλέγονται δείγματα για περαιτέρω ανάλυση και δεδομένα βιολογικά, περιβαλλοντικά, φυσικοχημικά, εδαφολογικά και ατμοσφαιρικά. Η διαχείριση της πλειάδας δράσεων και δειγμάτων αποτελεί από μόνη της σημαντική πρόκληση και επίτευγμα, παράδειγμα οργάνωσης για έρευνα σε ερωτήματα υψηλής πολυπλοκότητας και μεγάλης κλίμακας. 

Η οργάνωση κινητού εργαστηρίου εξοπλισμένου με τις τελευταίες διαθέσιμες τεχνολογίες,  αποτελεί καινοτομία του έργου TREC, όπως και ο συνδυασμός με το ερευνητικό σκάφος Tara. Η αξία του έργου βρίσκεται στη δημιουργία δεδομένων βάσης, με τα οποία θα συγκρίνονται τα δεδομένα που θα συνεχίσουν να παράγουν τα κατά τόπους ερευνητικά κέντρα, συνθήκη αναγκαία για την παρακολούθηση των φαινομένων στον χρόνο. Οι επιστήμονες θεωρούν πως ακόμη μεγαλύτερη αξία δημιουργείται από τη συζήτηση και αξιολόγηση του TREC από την επιστημονική κοινότητα και τα δίκτυα συνεργασιών που χτίζονται. Πέραν των περιβαλλοντικών δειγμάτων, θα γίνει και συλλογή και καλλιέργεια επιλεγμένων οργανισμών- μοντέλων, που θα απαντήσουν σε ερωτήματα οικολογίας, εξελικτικής ιστορίας, κλπ.

Οι επιστήμονες μελετούν φύκη, ζώα (σπόγγους, σκουλήκια, κ.α), ιούς και βακτήρια και κατορθώνουν να συσχετίζουν μοριακά και μορφολογικά δεδομένα, σε επίπεδο ενός οργανισμού και ενός κυττάρου.

Έμφαση δίνεται στην ανίχνευση μεταβολιτών, καθώς και τον χαρακτηρισμό φυσικών και χημικών (δηλαδή ανόργανων και οργανικών ρύπων, όπως μέταλλα, φυτοφάρμακα, ορμόνες και αντιβιοτικά) των οικοτόπων, όπου έγινε δειγματοληψία, παρέχοντας το περιβαλλοντικό πλαίσιο για αναλύσεις ως προς τη βιοποικιλότητα για τη μελέτη στην προσαρμογή της στις ήδη υπάρχουσες ανθρωπογενείς πιέσεις.

Με λίγα λόγια, πρόκειται για μία απογραφή των παράκτιων οικοσυστημάτων όλης της Ευρώπης που γίνεται για πρώτη φορά!

Το παράδειγμα του Tara, χάρη στην εξέλιξη εργαστηριακών τεχνολογιών και ιδιαίτερα των τεχνολογιών αποκωδικοποίησης του DNA, αποδεικνύει πώς ένα μικρότερο σκάφος, πιο οικονομικό, αλλά με όλες τις σύγχρονες τεχνολογίες, μπορεί να επιτελέσει ένα τόσο μεγάλο έργο ενώ διατρέχει όλες τις θάλασσες και ωκεανούς του πλανήτη.

Τα δεδομένα που θα παραχθούν θα είναι ανοιχτά προς όλους τους επιστήμονες του κόσμου, θα είναι δε τέτοιου μεγέθους και πολυπλοκότητας που η ανάλυσή τους θα αποτελέσει έργο για πολλά χρόνια. Η ανάλυση δεδομένων αποτελεί γενικότερα παγκόσμια πρόκληση και συνεχή εξέλιξη μεθόδων, αλγορίθμων, εκπαίδευσης νέων επιστημόνων, διεπιστημονικών συνεργειών και πρόσβασης σε υπερυπολογιστές. Είναι στις προθέσεις του EMBL να υποστηρίξει πιο συστηματικά προγράμματα εκπαίδευσης στη συνέχεια του έργου TREC.

Η Ελλάδα ως μέλος επιλεγμένων μεγάλων ευρωπαϊκών ερευνητικών υποδομών, συμμετέχει και αλληλοεπιδρά για την αντιμετώπιση, μέσω της έρευνας και της εκπαίδευσης, πλανητικών προκλήσεων. Ως προς τη θαλάσσια έρευνα, συμμετέχει και εκπροσωπείται στις υποδομές EMBRC ERIC, LifeWatch ERIC, EMSO ERIC, EuroArgo ERIC. Όμως η κλίμακα των προκλήσεων και η επιστήμη μεγάλων δεδομένων, που είναι η σημερινή, απαιτεί ευρύτερες αλληλεπιδράσεις. Στη λογική αυτή το ΕΛΚΕΘΕ είναι πολύ ενεργό στην υποδομή  ELIXIR EU, η οποία  σε ευρωπαϊκό επίπεδο συντονίζεται από το EMBL και σε ελληνικό από το Ινστιτούτο Αλέξανδρος Φλέμινγκ, καθώς και στο EuroBiomaging , υποδομή που εκπροσωπείται από το ΙΤΕ. Το TREC λειτουργεί στη λογική των μεγάλων ευρύτατα συνεργιστικών έργων, με ανοιχτά δεδομένα, στα οποία η ελληνική επιστημονική κοινότητα ασκείται ήδη πολλά χρόνια, παρά τις δομικές δυσκολίες που χαρακτηρίζουν την έρευνα στην Ελλάδα.

Τέλος, σημειώνεται πως η αποστολή TREC στην Ελλάδα είχε την υποστήριξη του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας (ΕΣΕΤΕΚ), το οποίο είναι το ανώτατο γνωμοδοτικό όργανο της Πολιτείας σε ό,τι αφορά στη χάραξη εθνικής στρατηγικής για την Έρευνα, την Τεχνολογία και την Ανάπτυξη της Καινοτομίας (ΕΤΑΚ).

*Όλες οι φωτογραφίες του ρεπορτάζ είναι του Σάββα Παραγκαμιάν, ΕΛΚΕΘΕ