Στη χώρα μας υπάρχουν περισσότερα από 300 λιμάνια, μεσαία και, στη συντριπτική πλειοψηφία, μικρά. Παράλληλα, η πατρίδα μας παραμένει η μεγαλύτερη ναυτιλιακή δύναμη παγκόσμια, με τον ελληνικό εφοπλισμό να ελέγχει το 21% της παγκόσμιας χωρητικότητας, με στόλο 5.520 πλοίων, και το 60% του κοινοτικού στόλου. Σύμφωνα με πρόσφατα δεδομένα η συνολική συνεισφορά της ναυτιλίας στην ελληνική οικονομία αγγίζει το 7% του ΑΕΠ.
Τα λιμάνια εξυπηρετούν εμπορεύματα και επιβάτες συνδέοντας τη θάλασσα με την ξηρά με διαφορετικούς τρόπους μεταφοράς, προσφέροντας ευκαιρίες για καινοτομία και πράσινες επιχειρήσεις. Είναι βασικοί κόμβοι για τη γαλάζια οικονομία, από τις θαλάσσιες μεταφορές έως τον τουρισμό, και παίζουν σημαντικό ρόλο στη βιώσιμη ανάπτυξη. Έχουν ευθύνη να παρέχουν καθαρές ενεργειακές υποδομές στο μερίδιό τους της θαλάσσιας αλυσίδας εφοδιασμού. Επιπλέον, επειδή συνήθως είναι αστικά, αλληλεπιδρούν με το πλησίον οικιστικό σύστημα και αποτελούν αφορμές για πράσινες λύσεις στον αστικό χώρο.
Ακόμη και σήμερα, το μείγμα καυσίμου στον ναυτιλιακό τομέα βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε ορυκτά καύσιμα. Για την πράσινη μετάβαση, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να μειώσει τις εκπομπές από τις μεταφορές κατά 90% έως το 2050 συγκριτικά με τα επίπεδα του 1990. Ειδικά ο κανονισμός FuelEU Maritime προβλέπει ότι η ένταση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από την ενέργεια που χρησιμοποιείται στα πλοία θα μειωθεί σταδιακά κατά 80% έως το 2050, για πλοία με ολική χωρητικότητα άνω των 5.000 τόνων. Οι κύριες κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής πολιτικής για τη βιώσιμη γαλάζια οικονομία που αφορούν τα λιμάνια είναι:
- Η απανθρακοποίηση και την ανάπτυξη υπεράκτιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τις θαλάσσιες μεταφορές, η πράσινη μετάβαση των λιμανιών και την αναβάθμισή τους σε ενεργειακούς κόμβους.
- Η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, με πράσινες υποδομές σε παράκτιες περιοχές και προστασία των ακτών από τη διάβρωση και τις πλημμύρες, συμβάλλοντας στη διατήρηση της βιοποικιλότητας και του παράκτιου περιβάλλοντος, αλλά και στην ανάπτυξη του τουρισμού και της οικονομίας.
- Η μετάβαση σε κυκλική οικονομία, μέσω της ανακύκλωσης πλοίων, του παροπλισμό υπεράκτιων εξεδρών και μέτρων για τη μείωση της ρύπανσης από πλαστικά και μικροπλαστικά.
Ιδιαίτερα για τις υπεράκτιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι είναι ρεαλιστικός ο στόχος για εγκατεστημένη υπεράκτια αιολική ισχύ τουλάχιστον 60 GW (από 12 GW που είναι σήμερα) και ωκεάνια τουλάχιστον 1 GW έως το 2030, με απώτερο στόχο εγκατεστημένη ισχύ τουλάχιστον 300 GW και 40 GW, αντίστοιχα, έως το 2050.
Σε αυτή τη νέα έκδοση του Εργαστηρίου Ανανεώσιμων και Βιώσιμων Ενεργειακών Συστημάτων (ReSEL@TUC) της Σχολής Χημικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης, αξιοποιείται η συστηματική δουλειά των τελευταίων ετών. Για την υλοποίηση της συνεργάστηκαν ο Νικόλαος Σκαράκης, η Γεωργία Σκινήτη, η Αφροδίτη Στρατή, η Σταυρούλα Τουρνάκη, η Σοφία Τσεμεκίδη, η Μαρία Φράγκου (αλφαβητικά) και ο Καθηγητής Θεοχάρης Τσούτσος.
Αποτελεί χρήσιμο εγχειρίδιο για την πράσινη μετάβαση των λιμανιών, και απευθύνεται σε όσους ασχολούνται με τα λιμάνια είτε άμεσα (διοίκηση, προσωπικό, δημόσιες αρχές), είτε έμμεσα (τοπικές αρχές, τεχνολογικοί πάροχοι, σύμβουλοι), αλλά και στο ευρύ κοινό. Η έκδοση είναι ανοικτή και προσβάσιμη από τον σύνδεσμο του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ (Heinrich Böll Stiftung):
https://gr.boell.org/el/2024/12/18/limania-se-prasini-metabasi
Η ερευνητική ομάδα του ReSEL@TUC, ενσωμάτωσε τα συχνότερα διαθέσιμα μέτρα και τεχνολογίες που μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα λιμάνι προς τη βιωσιμότητα, την απεξάρτηση από τις ανθρακούχες εκπομπές στις λειτουργίες του και την τελική μετατροπή του σε λιμάνι μηδενικών εκπομπών. Τα μέτρα και τεχνολογίες ομαδοποιούνται σε τέσσερις κύριες κατηγορίες, πάντα με έμφαση στην ενέργεια:
- την εξοικονόμηση (έξυπνα συστήματα ενεργειακής διαχείρισης, παροχή ρεύματος στα πλοία από την ξηρά, έλεγχος της ταχύτητας των πλοίων πλησίον του λιμανιού, εξηλεκτρισμός του λιμενικού εξοπλισμού και άλλα).
- τις ανανεώσιμες πηγές (οι ευρέως χρησιμοποιούμενες τεχνολογίες στα λιμάνια είναι τα φωτοβολταϊκά συστήματα και οι ανεμογεννήτριες, χερσαίες, παράκτιες ή υπεράκτιες)
- τα εναλλακτικά καύσιμα (βιοκαύσιμα, υδρογόνο και μετατροπή αποβλήτων, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την τροφοδοσία λιμενικών λειτουργιών) και
- την αποθήκευση ενέργειας και τα έξυπνα μικροδίκτυα για τη βέλτιστη ενσωμάτωση και τη διαχείριση καθαρής ενέργειας.
Ο οδηγός περιλαμβάνει, επίσης, πληθώρα παραδειγμάτων από ευρωπαϊκά λιμάνια που εφαρμόζουν με επιτυχία ορισμένα από τα μέτρα αυτά που μπορούν να αξιοποιηθούν και να προσφέρουν χρήσιμες ιδέες και λύσεις στο ανθρώπινο δυναμικό που απασχολείται άμεσα ή έμμεσα στα ελληνικά λιμάνια.
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ:
Επιστημονική επιμέλεια: Καθ. Θεοχάρης Τσούτσος, Σταυρούλα Τουρνάκη (Εργαστήριο Ανανεώσιμων και Βιώσιμων Ενεργειακών Συστημάτων, Σχολή Χημικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος, Πολυτεχνείο Κρήτης)
Συντελεστές: Νικόλαος Σκαράκης, Γεωργία Σκινήτη, Αφροδίτη Στρατή, Σταυρούλα Τουρνάκη, Σοφία Τσεμεκίδη, Μαρία Φράγκου, Θεοχάρης Τσούτσος
Συντονισμός Έκδοσης: Μαρία Φράγκου, Σταυρούλα Τουρνάκη (Εργαστήριο Ανανεώσιμων και Βιώσιμων Ενεργειακών Συστημάτων, Σχολή Χημικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος, Πολυτεχνείο Κρήτης )
Γραφιστική επιμέλεια, εξώφυλλο, σελιδοποίηση: Νεκτάριος Δρουδάκης, Γιώργος Καρουζάκης
Η έκδοση υποστηρίχτηκε από το ίδρυμα Χάινριχ Μπελ, Γραφείο Θεσσαλονίκης.
Εκδόσεις Πολυτεχνείου Κρήτης Creative Commons CC BY-NC-ND 4.0 DEED
