Η επιστημονική φαντασία ως πηγή έμπνευσης για τους ερευνητές

Της Κατερίνας Μυλωνά

Ποπ κορν, πολυθρόνα αναπαυτική, κινητό κλειστό και η περιήγηση σε έναν θαυμαστό κόσμο του μέλλοντος αρχίζει… Οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας έχουν πολλούς φαν αλλά και εχθρούς. Κάποιοι θεωρούν ότι το σενάριο είναι τόσο τρελό που κοροϊδεύει τον θεατή ενώ άλλοι συνειδητοποιούν πως ό,τι είδαν πριν χρόνια, τελικά επιστήμονες το έκαναν πράξη.
Ερευνητές του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας μιλούν στο Cretalive για το κατά πόσο η 7η τέχνη μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τους ίδιους.

Οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας εκφράζουν το φόβο αλλά και την αισιοδοξία για το μέλλον, όπως αναφέρει ο διευθυντής του Ινστιτούτου Πληροφορικής του ΙΤΕ, καθηγητής Δημήτρης Πλεξουσάκης. Ωστόσο, επισημαίνει πως η μεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων χαρακτηρίζεται από μικρές ή μεγάλες υπερβολές. Θεωρεί πως οι σεναριογράφοι ή οι σκηνοθέτες δεν φροντίζουν να ελέγξουν την επιστημονική βάση όσων προβάλλουν στις ταινίες τους και αναφέρει πως, σε ένα βαθμό, κάποια έχουν γίνει πραγματικότητα ενώ τα περισσότερα δεν υπάρχει πιθανότητα να τα συναντήσουμε στη δική μας ζωή ή των παιδιών μας.

Ως παράδειγμα ταινίας που επαληθεύεται, σε ένα σημείο, αναφέρει τη Minority Report με τον Τομ Κρουζ. Βλέπουμε έναν τρόπο αλληλεπίδρασης με τα υπολογιστικά συστήματα που σήμερα είναι πραγματικότητα. Βλέπουμε χωρίς να ακουμπάει σε ένα πληκτρολόγιο ή άλλη συσκευή, με απλές κινήσεις στον αέρα, να χειρίζεται το υπολογιστικό σύστημα που έχει στη διάθεσή του και το αποτέλεσμα να εμφανίζεται μπροστά του σα σε αόρατη επιφάνεια. Ανάλογους τρόπους αλληλεπίδρασης έχουμε σήμερα υλοποιήσει στο Ινστιτούτο Πληροφορικής του ΙΤΕ.
Την παρουσία τους σε ταινίες επιστημονικής φαντασίας κάνουν συχνά ανθρωπόμορφα ρομπότ, τα οποία εμφανίζονται να αναπτύσσουν πρωτοβουλίες ή να έχουν συναισθήματα.
 

Ο καθηγητής Δημήτρης Πλεξουσάκης αναφέρει πως έχουμε αυτόνομα συστήματα, όπως τα αυτοκίνητα χωρίς οδηγό, που καλούνται να λάβουν αποφάσεις σχετικά με τις επόμενες κινήσεις τους με βάση του τι προσλαμβάνουν από το περιβάλλον. Ωστόσο, το να αποκτήσουν συνείδηση και να αναπτύξουν συναισθήματα είναι κάτι εντελώς μακριά από την πραγματικότητα, ο ίδιος θεωρεί πως είναι ένα κλασικό παράδειγμα μεγάλης υπερβολές στην 7η τέχνη.

Αναφέρει πως τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να εκτελέσουν πολύ καλά συγκεκριμένες δουλειές, για τις οποίες έχουν σχεδιαστεί, ωστόσο, δεν έχουν συναίσθηση της εσωτερικής τους κατάστασης, δεν μπορούν, σε καμία περίπτωση, να αναπτύξουν συναισθήματα και δεν αντιλαμβάνονται τι είναι αυτό που κάνουν. Για παράδειγμα, στην ταινία κινουμένων σχεδίων Wall-E το ρομπότ κάνει εξαιρετική δουλειά στο να συλλέγει σκουπίδια. Οτιδήποτε πέρα από την εκτέλεση αυτής της εργασίας, είναι μια υπερβολή. Όντως, διαθέτουμε σήμερα ρομποτικά συστήματα τα οποία εκτελούν συστηματικά και πολύ αποδοτικά συγκεκριμένες ενέργειες στις οποίες έχουν εκπαιδευτεί χρησιμοποιώντας τεχνικές της Τεχνητής Νοημοσύνης. Ένα τέτοιο σύστημα για τη διαλογή ανακυκλώσιμων απορριμμάτων έχουμε αναπτύξει στο Ινστιτούτο Πληροφορικής αλλά και συστήματα για την ανάλυση ιατρικών εικόνων που υποβοηθούν τη διαγνωστική διαδικασία.
Ως θεατής, υπάρχουν στιγμές που θεωρεί ένα σενάριο αστείο ή υπερβολικό αφού δεν έχει επιστημονική βάση, ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις, όπου η ταινία μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για έναν ερευνητή.

Η διευθύντρια ερευνών στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ, Δρ. Παναγιώτα Ποϊράζη, αναφέρει πως αρκετές από τις τεχνολογίες που σήμερα είναι ευρέως διαδεδομένες, είχαν προβλεφθεί σε παλαιότερες ταινίες.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ταινίας που είχε… ανοίξει το δρόμο σε επιστημονικά επιτεύγματα είναι η «2001:Οδύσσεια του Διαστήματος» του 1968, όπου είδαμε συσκευές όπως τα ipad που πλέον αποτελούν κοινό αγαθό. Στην σειρά των πρωτοποριακών για την εποχή ταινιών Star Wars είδαμε ολογράμματα, που σήμερα συναντάμε να μας καλωσορίζουν, για παράδειγμα, σε αεροδρόμια. Ταινίες σαν αυτές πολύ πιθανόν να λειτούργησαν και ως έμπνευση για την προσπάθεια της εταιρίας SpaceX να καθιερώσει τον διαστημικό τουρισμό, που δεν αποκλείεται να γίνει πραγματικότητα στο άμεσο μέλλον.

Όσο αφορά στη βιολογία, έχουμε ταινίες, όπως τις «Ολική Επαναφορά» και «Η αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού», όπου βλέπουμε να διαγράφονται μνήμες. Ήδη, οι επιστήμονες έχουν στα χέρια τους εργαλεία που τους επιτρέπουν να «σβήνουν» από το μυαλό των ανθρώπων μνήμες που προκαλούν δυσάρεστα συναισθήματα. Τέτοιες τεχνικές χρησιμοποιούνται σε άτομα με πολύ σοβαρής μορφής μετατραυματικό στρες, όπως τους βετεράνους πολέμου.

Σε ερώτηση αν μπορούμε να ελέγξουμε το μυαλό κάποιου, αναφέρει πως υπάρχει η τεχνολογία (οπτογενετική) που μας επιτρέπει να δημιουργήσουμε ψεύτικες μνήμες σε ποντίκια, συνεπώς, σε ένα βαθμό μπορεί να γίνει έλεγχος του μυαλού τους. Η συγκεκριμένη τεχνολογία μάλιστα χρησιμοποιείται αυτή την στιγμή σε κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους για την αντιμετώπιση σοβαρών προβλημάτων της όρασης.
Ένας δημοφιλής τρόπος με τον οποίο άτομα με ακρωτηριασμούς χρησιμοποιούν τον εγκέφαλό τους για να ελέγξουν τα τεχνητά τους άκρα είναι μέσω της εμφύτευσης ηλεκτροδίων στον εγκέφαλο τους. Διέγερση -μέσω των ηλεκτροδίων- συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου δίνει η δυνατότητα σε αυτά τα άτομα να χρησιμοποιήσουν τεχνητά άκρα (χέρια ή πόδια ή ολόκληρο εξωσκελετό) με πολύ μεγάλη ακρίβεια.

Η Δρ. Παναγιώτα Ποϊράζη θεωρεί πως σύντομα, οι νέες αυτές τεχνολογίες θα μας επιτρέψουν να αντιμετωπίσουμε σοβαρές νευροψυχιατρικές ασθένειες καθώς μας δίνουν τη δυνατότητα να παρέμβουμε στα νευρικά κυκλώματα στοχευμένα και με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια.
Όσο αφορά στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας, η ίδια τις απολαμβάνει ιδιαίτερα, καθώς κινούνται στα όρια της ανθρώπινης φαντασίας και η φαντασία είναι αναπόσπαστο κομμάτι της δημιουργικότητας και της επιστημονικής ανακάλυψης.

Φωτογραφία Εξωφύλλου Unsplash