ΚΡΗΤΗ
Γυναίκες και Απόκριες: Πώς το καρναβάλι έγινε εργαλείο απελευθέρωσης - Μία αναδρομή στο παρελθόν από τον Ν. Ποταμιάνο
Η ομιλία έγινε στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Ερευνητές του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών συναντούν τους δημότες του Ρεθύμνου»
Της Κατερίνας Μυλωνά
Κάποτε, η γυναίκα ήταν αποκλεισμένη στο σπίτι, μακριά από τα αδιάκριτα βλέμματα. Με την πάροδο του χρόνου, όμως, οι γυναίκες άρχισαν να συμμετέχουν ενεργά στα καρναβάλια, αλλάζοντας τους όρους του… παιχνιδιού.
Ο ερευνητής στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του ΙΤΕ, κ. Νίκος Ποταμιάνος, εγκαινίασε τον κύκλο των εκδηλώσεων με θέμα «Ερευνητές του ΙΜΣ συναντούν τους δημότες του Ρεθύμνου». Η ομιλία του με τίτλο «Το καρναβάλι και οι γυναίκες: ιστορίες από τις απόκριες της Αθήνας 1800-1940» έγινε τη Δευτέρα 10 Φεβρουαρίου στην αίθουσα διαλέξεων του Ινστιτούτου, στο Ρέθυμνο.
Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του, παρουσίασε το πώς συμμετείχαν οι γυναίκες στο αθηναϊκό καρναβάλι από τα τελευταία χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Τόσο στον εορτασμό της αποκριάς της Αθήνας όσο και στις έμφυλες σχέσεις άλλαξαν πολλά κατά τη διάρκεια ενάμιση αιώνα. Συνοπτικά, οι γυναίκες κατακτούν έναν όλο και πιο ενεργητικό ρόλο στον εορτασμό της αποκριάς, περνώντας πρώτα στη μικτή κοινωνικότητα αντρών και γυναικών, ξεκινώντας ύστερα να μεταμφιέζονται κι αυτές, και επιτυγχάνοντας σταδιακά να έχουν μια όλο και πιο ελεύθερη πρόσβαση στον δημόσιο χώρο. Το καρναβάλι, από την άλλη, "εξημερώνεται", η βία και ο άσεμνος λόγος περιορίζονται, η σάτιρα και η κοινωνική και πολιτική κριτική σε μεγάλο βαθμό εκτοπίζονται, ενώ οι αποκριάτικες εκδηλώσεις στους δρόμους της πόλης, μετά από μια κορύφωση με τις παρελάσεις του 1887-1914, παρακμάζουν και αντικαθίστανται από χορούς σε κέντρα διασκέδασης.
Στις αλλαγές αυτές του καρναβαλιού συνέβαλαν τόσο απρόσωπες διαδικασίες, όπως η εμπορευματοποίηση και η «διαδικασία του πολιτισμού», όσο και η πολιτισμική ηγεμονία που εδραίωσε η εκσυγχρονιστική μερίδα της αστικής τάξης. Ρόλο όμως έπαιξε και η εμπρόθετη δράση των γυναικών, τόσο της αστικής όσο και των λαϊκών τάξεων.
Η ομιλία βασίστηκε στο βιβλίο του που κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης και έχει τίτλο «Της αναίδειας θεάματα. Κοινωνική ιστορία της Απόκριας στην Αθήνα, 1800-1940».
Ένα κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στις γυναίκες. Ο ερευνητής αναφέρει στο Cretalive πως η ιστορία του καρναβαλιού μας ανοίγει τον δρόμο για να μάθουμε στοιχεία που αφορούν στις κοινωνίες. Λαμβάνουμε πληροφορίες για τις ταξικές σχέσεις και τη δομή της πόλης, όπου βλέπουμε το πλήθος να συγκεντρώνεται σε ένα μέρος.
Παράλληλα, παρατηρούμε τις αλλαγές στις νοοτροπίες και τις συνήθειες. Παλιότερα, στο καρναβάλι γινόταν οσπριοπόλεμος, συνήθως με ρεβύθια ή φασόλια. Τα.. θύματα, ωστόσο, πονούσαν και εκείνη την εποχή αυτό δε θεωρείτο κακό. Στη συνέχεια, γύρω στο 1900, τα όσπρια αντικατέστησαν τα κομφετί, ο χαρτοπόλεμος που, φυσικά, δεν προκαλεί πόνο.
Όσο, δηλαδή, τα χρόνια περνούσαν, τόσο βλέπουμε μία τάση η βία να μειώνεται. Ενδεικτική είναι η μαρτυρία ενός συνταξιούχου δικηγόρου τη δεκαετία του 1930. Ως φοιτητής είχε λάβει μέρος στην 1η παρέλαση στην Αθήνα, το 1887. Θυμάται, λοιπόν, πως υπήρχε μία επιτροπή που βράβευε τους νικητές ενώ όσοι έχαναν δέχονταν τη μένη του πλήθους. Ο κόσμος πετούσε κουνουπίδια ή χτυπούσε τους χαμένους. Ο συνταξιούχος, λοιπόν, λέει πως, πλέον, αν κανείς έχανε, το πολύ- πολύ να του πετούσαν κομφετί. Βλέπουμε, λοιπόν, πώς άλλαξε η κατάσταση μέσα σε λίγες δεκαετίες.
Γενικότερα, όμως, στα καρναβάλι σε όλη την Ευρώπη επικρατεί μία απελευθέρωση των ορμών, της σεξουαλικότητας. Οι απαγορεύσεις έμπαιναν λίγο σε δεύτερη μοίρα και ο κόσμος έδειχνε ανοχή σε συμπεριφορές που υπό άλλες συνθήκες δε θα δεχόταν. Παράλληλα, γίνεται κατάχρηση του φαγητού και του αλκοόλ.
Η τάση για ελευθερία «άγγιζε» και τις γυναίκες, οι οποίες είχαν την ευκαιρία να κινηθούν στην πόλη με συνοδεία ή και μόνες τους. Συγχρωτίζονται με άντρες ενώ τον υπόλοιπο χρόνο είναι στο σπίτι, προστατευμένες από το αντρικό βλέμμα. Μάλιστα, υπήρχαν ψηλοί τοίχοι και παράθυρα με καφάσια με μικρές χαραμάδες, από όπου μπορούσε να δει κανείς από μέσα τι γινόταν έξω και όχι το αντίστροφο.
Ο ερευνητής σημειώνει πως στην οθωμανική Αθήνα οι ανύπαντρες κοπέλες φορούσαν κάλυμμα στο πρόσωπό τους.
Οι Απόκριες, λοιπόν, προσφέρουν μία ελευθερία στις γυναίκες ενώ βλέπουμε πώς τις υμνεί η Καλλιρόη Παρρέν.
Οι γυναίκες πηγαίνουν, πλέον, σε χώρους διασκέδασης, όπου η είσοδος για εκείνες είναι δωρεάν (αφού στην αρχή δεν πήγαιναν πολλές γυναίκες στα κέντρα) ενώ δίνουν το «παρών» ακόμα και σε ζυθοποιία.
Η παρουσία των γυναικών κάνει τους άντρες πιο σεμνούς και αποφεύγουν πλέον κάποιους «πονηρούς» στίχους σε τραγούδια.
Η αστική σεμνοτυφία βάζει στο στόχαστρο ακόμα και τη Γιορτή Φαλλού που γίνεται στον Τύρναβο την Καθαρά Δευτέρα. Στην Αθήνα έχουμε μία σύλληψη ενός άντρα που θέλησε να την αναβιώσει.
Ο κ. Ποταμιάνος αναφέρει πως, με βάση όσα ο ίδιος έχει μελετήσει, οι γυναίκες φαίνεται να έχουν επηρεάσει την εξέλιξη του καρναβαλιού της Αθήνας. Κάποια θεάματα εκλείπουν και άλλα ακμάζουν, όπως ο χορός.
Διαβάστε περισσότερες ειδήσεις από την Κρήτη και το Ρέθυμνο
