Αλεξάνδρα Σπανάκη: Μια... καλαμιά στον κάμπο των ποινικολόγων!

Της Κατερίνας Παντινάκη

"Είναι εξαιρετική δικηγόρος και άνθρωπος" - μου είπε συνάδελφος μου. "Δίνει ... πόνο καθημερινά!" - μου είπε συνάδελφός της. Και κάπως έτσι βρέθηκα ... τετ-α-τετ με την γνωστή ποινικολόγο Αλεξάνδρα Σπανάκη και με χαρά διαπίστωσα ότι η επιτυχία δεν έχει φύλο! Έχει όμως απαιτήσεις: ζητά το χρόνο σου, την αφοσίωσή σου και φυσικά ικανότητα.

Η γνωστή δικηγόρος δραστηριοποιείται επαγγελματικά και σε πολύ υψηλό επίπεδο, τα τελευταία 20 χρόνια, σε ένα χώρο ανδροκρατούμενο. Αναλαμβάνει δύσκολες υποθέσεις, αυτές που στην καθομιλουμένη χαρακτηρίζουμε ως "βαριές", αυτές που σοκάρουν, που μονοπωλούν το ενδιαφέρον, που - αναπόφευκτα - τραβούν τη δημοσιότητα. Κι αν σε κάποιους "κλωτσάει" ως και σήμερα η εικόνα μιας γυναίκας δικηγόρου στις φυλακές, φανταστείτε τα βλέμματα, δύο δεκαετίες πίσω.

"20 χρόνια πριν, ήταν ακόμη πιο δύσκολο και λιγότερο συχνό να εμφανίζεται μια γυναίκα δικηγόρος στις φυλακές, στις "βαριές" ποινικές υποθέσεις. Αντιλαμβάνεστε ότι ήταν ένας χώρος καθαρά ανδροκρατούμενος. Ήταν μεμονωμένες οι περιπτώσεις των γυναικών, οι οποίες ασχολούνταν με το ποινικό δίκαιο" - λέει η κ.Σπανάκη και δεν παραβλέπει τα έμφυλα στερεότυπα που κατέτρεχαν - πολύ περισσότερο τότε, από ότι σήμερα - την κοινωνία: "Ήταν πολύ δύσκολο η κοινωνία να το αποδεχτεί - υπό το καθεστώς το οποίο επικρατεί ειδικά στην Κρήτη. Θα ήταν πολύ δύσκολο να εμπιστευθούν μια γυναίκα οι άνθρωποι, οι οποίοι διαχειρίζονται με ένα πολύ συγκεκριμένο τρόπο τις ποινικές τους υποθέσεις. Οι σχέσεις, οι ισορροπίες είναι πολύ εύθραυστες. Κατά συνέπεια ήταν, θεωρώ, και για τους ίδιους πρόβλημα να εμπιστευθούν μία γυναίκα".

Κανένας, ποτέ, δεν της το είπε κατά πρόσωπο, όμως η ίδια μπορούσε να διακρίνει τη δυσπιστία. Κι αυτό μόνο λόγω του φύλου της! Άλλωστε δεν είχε ακόμη δοκιμαστεί! "Εγώ ποτέ δεν το έθεσα αυτό στην αξιολόγηση των κριτηρίων μου, για την ενασχόλησή μου με το ποινικό" - αναφέρει, καθώς αυτό που εξαρχής την ενδιέφερε, ήδη από την έναρξη των σπουδών της μέχρι και σήμερα, "ήταν το καθαρά επιστημονικό κομμάτι, και ενδεχομένως - αφελώς - δεν είχα αξιολογήσει αρχικώς το πόσο δύσκολο θα ήταν να έρθεις αντιμέτωπος με ανθρώπους που απείχαν πάρα πολύ από την επιστημονική αξιολόγηση".

Ωστόσο, όπως σημειώνει η κ.Σπανάκη, "ένα στοιχείο της προσωπικότητας ενός δικηγόρου που ασχολείται με το ποινικό δίκαιο πρέπει να είναι το να μπορεί να αξιολογεί τις συμπεριφορές των ανθρώπων, στο πλαίσιο της ανάθεσης της εντολής, να γνωρίζει πόσο εύθραυστες είναι οι ισορροπίες σε αυτό τον τομέα, να γνωρίζει επίσης πόσο μεγάλη ευθύνη έχει για τη διεκπεραίωση".

Στην αρχή της καριέρας της, η ίδια δεν είχε δοκιμαστεί ακόμη, γι'αυτό και ο προσωπικός της αγώνας έγκειτο στην διαχείριση της υπόθεσης στο ακροατήριο - εκεί άλλωστε δίνουν, καθημερινά "εξετάσεις" οι δικηγόροι. "Η πλευρά της προετοιμασίας της υπόθεσης δυστυχώς μένει αθέατη. Στον κόσμο μένει το αποτέλεσμα. Μπορεί να έχεις χειριστεί άψογα μια υπόθεση, η οποία τελικώς να μην έχει την προσδκομώμενη εξέλιξη για την πλευρά την οποία υπερασπίζεσαι" - προσθέτει.

Ο ανταγωνισμός που βρήκε «έδαφος» στο φύλο

Η Αλεξάνδρα Σπανάκη φαίνεται να έχει συνηθίσει τον έντονα ανταγωνιστικό χαρακτήρα του χώρου στον οποίο δραστηριοποιείται επαγγελματικά. Γι’αυτό και μπορεί να διαγνώσει την πηγή της όποιας συμπεριφοράς σχετιζόταν με το φύλο της.

«Δεν είχα ποτέ πρόβλημα με τους συναδέλφους μου, είχα πάρα πολύ καλές σχέσεις και συνεχίζω να έχω. Είναι πολύ μεμονωμένες οι περιπτώσεις που αντιλήφθηκα συμπεριφορές, οι οποίες … θα μπορούσαν να μην έχουν υπάρξει. Ήταν συμπεριφορές και λόγω του φύλου» - αναφέρει. Εξηγεί ωστόσο ότι ασκεί ένα λειτούργημα που ούτως ή άλλως «δημιουργεί ανταγωνιστικές συμπεριφορές», κι ως εκ τούτου, εκτιμά ότι αυτές οι συμπεριφορές δεν προέκυπταν με το φύλο της ως αιτία. «Μερικές φορές αυτό χρησιμοποιήθηκε απαξιωτικά, προκειμένου να δημιουργηθεί δυσπιστία στα πρόσωπα των εντολέων μου».

Δεν «έπιασε» πάντως. «Δεν είχα όμως ποτέ τέτοια προβλήματα. Δομήθηκε μία πολύ στέρεη σχέση με τους εντολείς μου και τους ευχαριστώ - και τον κόσμο που με εμπιστεύθηκε» - αναφέρει. Είναι αυτό που είχε γράψει ο Βιργίλιος: «Labor omnia vincit»! Η σκληρή δουλειά νικά τα πάντα!

Ο εκφυλισμός του ηθικού κώδικα στην Κρήτη του "σήμερα"

«Ηθική» … λέξη με ειδικό βάρος, δύσκολη έννοια. Μια λέξη που ενίοτε επιδιώκεται να γίνει … μανδύας για ένα σωρό ακρότητες.  «Καμιά φορά σημειώνονται ακραία φαινόμενα. Τα ζητήματα της βεντέτας, των αντεκδικήσεων, των ηθικών παραδοχών που έχει η κοινωνία της Κρήτης… Αν μου επιτρέπετε, εγώ εκτιμώ ιδιαίτερα το γεγονός ότι υπάρχει - όσο κι αν αυτό φαίνεται στον κόσμο ακραίο - μια ηθική δεοντολογία που διακατέχει πολλούς ανθρώπους και πρέπει να τη σεβαστείς» - λέει η Αλεξάνδρα Σπανάκη.

Αναφέρεται όμως και στο πώς αυτός ο ηθικός κώδικας «εκφυλίζεται κατά τη διάρκεια των ετών». «Ξεκίνησε από τις αγαθές προθέσεις, εκφυλίζεται όμως, γιατί παρεισφρέουν και φαινόμενα άλλων εγκληματικών δράσεων, τα οποία είναι πρωτόγνωρα και για την Κρήτη και για την Ελλάδα. Ενσωματώνονται σιγά σιγά και αυτό είναι σημείο των καιρών, που αρχίζει σιγά σιγά να γίνεται αντιληπτό και να εγκαθίσταται στη συνείδησή μας, όλων ημών που ασχολούμαστε με την κοινωνική συμπεριφορά. Βλέπω ότι τώρα πια το έγκλημα έχει διαμορφωθεί διαφορετικά από τα πρώτα χρόνια της δικηγορίας μου» - υπογραμμίζει περιγράφοντας άλλες συνθήκες και άλλους όρους που διέπουν την όποια εκτροπή της νόμιμης συμπεριφοράς.

«Η εγκληματικότητα που χαρακτηρίζει τις έκνομες δράσεις και συμπεριφορές των ανθρώπων έχει να κάνει με τον ηθικό κώδικα και τις αναστολές του καθενός». Κι όμως … κάτι άλλαξε… «Άλλαξε η ευκολία με την οποία αίρονται αυτές οι ηθικές αναστολές. Επίσης ειπεισήλθαν πλέον στη ζωή και στις έκνομες αυτές δραστηριότητες, μοιραία, οι εξελίξεις της τεχνολογίας - κάτι που παλαιότερα δεν υφίσταται» - απαντά η έμπειρη ποινικολόγος.

Το crash test!

Η πρώτη μεγάλη υπόθεση που ανέλαβε ήταν ως υπεράσπιση αστυνομικών που είχαν κατηγορηθεί για βασανισμό κρατουμένου. Είχε παρέμβει, τότε, ως αστικός υπεύθυνος το ελληνικό Δημόσιο. Και μάλιστα είχε παρέμβει επίσης, η Παγκόσμια Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ήταν μια δίκη που είχε πάρει ιδιαίτερη δημοσιότητα και μάλιστα είχε και αίσιο τέλος για την ίδια και τον εντολέα της, ο οποίος αθωώθηκε.

«Όμως είχα αντιληφθεί και από τότε, ένα "εγκλωβισμό" της διαδικασίας και της Δικαιοσύνης στην προβολή των ζητημάτων των ατομικών δικαιωμάτων. Είναι ένας πολύ ευαίσθητος τομέας.

Όλοι εμείς που ασχολούμαστε με την ποινική δικηγορία και τη δικηγορία γενικότερα, αυτό που έχουμε ως "Ευαγγέλιο" είναι η προστασία των δικαιωμάτων του κατηγορουμένου εξαρχής. Από την ώρα της υπόνοιας, ο κατηγορούμενος καθίσταται σε ευάλωτη θέση, η Πολιτεία καλείται να προστατεύσει τα δικαιώματά του εκείνη τη στιγμή και αυτό μπορεί να δημιουργήσει στον κόσμο την πεποίθηση ότι "μα και ο άνθρωπος ο οποίος βλάπτεται, πως θα προστατευθεί;". Δυστυχώς όμως η ευνομούμενη Πολιτεία οφείλει, σε κάθε περίπτωση έκνομης συμπεριφοράς να προστατεύσει συμμέτρως τα δικαιώματα και του πληττομένου αλλά και αυτού ο οποίος βρίσκεται στην ευάλωτη θέση του υπερασπιζόμενου.

Πολλές φορές αυτό δημιουργεί αντιδράσεις ως προς τα θύματα, από τους συγγενείς... Αυτό, στο ηθικό κομμάτι, είναι εύλογο, με την έννοια ότι, όταν ο άλλος θίγεται στα κεφαλαιώδους σημασίας δικαιώματά του, αγανακτεί. Και είναι ανθρώπινο και κατανοητό» - εξηγεί η κ.Σπανάκη.

Οι αξίες στην επαγγελματική ζωή

Δεν ήταν τα χρήματα το κίνητρο της συνειδητοποιημένης, από νωρίς, επιλογής της να ασχοληθεί με το Ποινικό Δίκαιο. Γι’αυτό και υπήρξαν αρκετές φορές που αρνήθηκε να αναλάβει υπόθεση, καθώς προσέκρουε στις δικές της αξίες.

«Επέλεξα το Ειδικό Ποινικό, στη συνέχεια τα μεταπτυχιακά μου... Δεν άλλαξα ποτέ γνώμη για την αντίληψη που είχα για το ποινικό δικαστήριο και δεν έχω αλλάξει μέχρι σήμερα. Αγαπώ αυτή τη δουλειά με πάθος, δεν τη συνέδεσα αποκλειστικά με το κέρδος. Τη συνέδεσα κυρίως με την ανθρώπινη αξία, την ηθική ικανοποίηση που μου παρέχει κάθε φορά η ευόδωση μιας υπόθεσης, η ευγνωμοσύνη στα μάτια των εντολέων μου... Αυτό για μένα είναι και το κίνητρο και ο στόχος» – αναφέρει η κ.Σπανάκη και περιγράφει την «ιερή υποχρέωση και τιμή του να σου εμπιστεύεται ένας άνθρωπος τόσο σημαντικά ζητήματα, που αφορούν τη ζωή του, την ελευθερία του, την περιουσία του, ό,τι έχει να κάνει με τα έννομα δικαιώματά του».

Όπως εξηγεί, «έχεις να κάνεις με τις συμπεριφορές των ανθρώπων, έχεις να κάνεις με διαφορετικούς και πολλούς ανθρώπους, διαφορετικής αντίληψης, διαφορετικής κατάρτισης, διαφορετικών ηθικών συστημάτων. Κατά συνέπεια οφείλεις να κατανοείς τον άνθρωπο που έχεις απέναντί σου, να τον σέβεσαι, να τον καθοδηγείς σωστά και τελικώς να προβλέπεις και να προσδοκάς το καλύτερο δυνατόν αποτέλεσμα για εκείνον».

Δηλώνει απόλυτα ικανοποιημένη από τα σταθερά βήματά της και τη σχέση που έχει δομήσει με τους εντολείς της. «Δεν έχω κανένα παράπονο, γιατί αυτή η σχέση χτίστηκε πολύ αργά αλλά σταθερά, σε πολύ στέρεες βάσεις. Χρειάστηκε να δοκιμαστώ επανειλημμένως, από τη διαχείριση των υποθέσεων, από τη στάση μου απέναντι στα πράγματα» - αναφέρει, χωρίς να ξεχνάει το έξτρα στοίχημα που είχε να κερδίσει: να πείσει ότι μια γυναίκα μπορεί να τα καταφέρει σε έναν καθαρά ανδροκρατούμενο χώρο. «Έβλεπαν με δυσπιστία, γενικώς, την ενασχόληση των γυναικών με την δικηγορική» - αναφέρει.

Όλα αυτά τα χρόνια παραμένει πιστή στο αξιακό της σύστημα. Έχουν υπάρξει αρκετές περιπτώσεις, μάλιστα, που αρνήθηκε να αναλάβει υποθέσεις: "Έχει να κάνει καταρχήν με την ηθική αξιολόγηση κάποιων υποθέσεων. Όταν σου ανατίθεται μια υπόθεση, σου ανατίθεται και να τη διαχειριστείς νομικά, αλλά κυρίως σου ανατίθεται γιατί εμπιστεύεται ο άλλος την ευθικρισία σου, την εντιμότητα και την ακεραιότητά σου.

Αν έχω επιφυλάξεις ή αναστολές, τότε δεν μπορώ να κάνω σωστά τη δουλειά μου. Επίσης όταν έχω κάποια σχέση συγγένειας ή γνωριμίας με τον αντίδικο, δεν μπορώ να το κάνω, εκ των προτέρων. Υπάρχουν επίσης εγκλήματα, τα οποία μεμονωμένα θα έλεγα ότι δε θα ήθελα να τα υπερασπιστώ».

Ο "χώρος" για την Οικογένεια

Τα δίδυμα αγόρια της Αλεξάνδρας Σπανάκη μεγάλωσαν, γνωρίζοντας τα εξαντλητικά ωράρια και τις υποχρεώσεις της μητέρας τους. Το πρωί στα Δικαστήρια, το απόγευμα στο γραφείο και ο προσωπικός χρόνος ελάχιστος. Δεν ήταν πάντα εύκολο. Για την ακρίβεια ... ποτέ δεν ήταν εύκολο, ούτε για τα παιδιά που έβλεπαν τη μητέρα τους να φεύγει, ούτε όμως και για εκείνη, που κλείνοντας την πόρτα, όφειλε να γυρίσει έναν "διακόπτη" (υπάρχει, αλήθεια, αυτός ο διακόπτης;), να βάλει για "ύπνο" τη μητέρα και να φορέσει ξανά το "κοστούμι" της αυστηρής επαγγελματία.

Η δουλειά της έχει επιβαρύνει πάρα πολύ σημαντικά τον προσωπικό της χρόνο, όπως παραδέχεται και η ίδια: "Δημιούργησα οικογένεια, ευτυχώς είχα έναν εξαιρετικό σύζυγο, υποστηρικτικό, ο οποίος φυσικά - με τη σημαντική του βοήθεια - συνετέλεσε ώστε αυτή η οικογένεια να διατηρηθεί και να συντηρηθεί. Τα παιδιά με στερήθηκαν και με στερούνται. Εν γνώσει μου. Πολλές φορές έχω συζητήσει μαζί τους για αυτό".

Τα παιδιά, τελειόφοιτοι του Λυκείου πια, είναι έτοιμοι να διεκδικήσουν την είσοδό τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και μάλιστα στη Νομική, στα χνάρια της μητέρας τους. «Κατανοούν την αγωνία μου, τον αγώνα μου, διαβάζουμε μαζί πολλές ώρες. Τα παιδιά είναι πια μεγάλα όμως είναι ένας τρόπος να είμαστε μαζί» - λέει η γνωστή ποινικολόγος, η οποία αξιοποιεί ... και τη νύχτα, διαβάζοντας στο γραφείο που διατηρεί και στο σπίτι.

«Έχει περιοριστεί αυστηρά ο προσωπικός μου χρόνος, πάντα, όλα τα χρόνια, όχι μόνο τώρα, αλλά είναι κάτι το οποίο επέλεξα. Ήξερα ότι αυτή θα είναι η συνέπεια» - λέει, όμως εξακολουθεί να μην δυσανασχετεί και θεωρεί τον εαυτό της τυχερό, γιατί η δουλειά της «δεν είναι η διεκπεραίωση»! «Την αγαπώ τη δουλειά μου, πολύ την αγαπώ! Και την κάνω με - να τολμήσω να το πω – ευχαρίστηση, πέρα από τη σωματική και την πνευματική κούραση, πέρα από τον καθημερινό αγώνα» - τονίζει.

«Δε θα κλαίω πια, τα απογεύματα»

Συζητώντας για τη Γυναίκα και τους πολλαπλούς της ρόλους, η κ.Σπανάκη δίνει … ψήφο εμπιστοσύνης: «Όλα μπορεί να τα κάνει ένας άνθρωπος και μια γυναίκα πολύ περισσότερο. Θεωρώ ότι η γυναίκα ένα πιο σύνθετο και πολύπλοκο οργανισμό, χαρισματικό από τη Φύση ήδη. Η γυναίκα οφείλει να είναι περισσότερο λειτουργική, περισσότερο ευέλικτη, για να διαχειριστεί τα όσα, μέχρι σήμερα, από της γεννήσεώς της και από της γενέσεως του κόσμου, έχει εκ της Φύσεώς της αναλάβει: να γεννήσει, να αναθρέψει και να θρέψει παιδιά».

Αυτονόητο είναι, βέβαια, πως για οποιονδήποτε θέλει να τα καταφέρει, τα πράγματα δε θα είναι εύκολα… «Τίποτα δε γίνεται χωρίς κόπο. Είτε άνδρας, είτε γυναίκα, πρέπει να θυσιάσεις πράγματα, για να επιτύχεις να είσαι με αξιοπρέπεια, επαρκής απέναντι στα πράγματα, να χτίσεις και να διατηρήσεις μια σχέση εμπιστοσύνης με τους εντολείς σου, να μη διαψεύσεις ποτέ αυτή την εντολή» - σημειώνει και συμβουλεύει «να μη σταματήσει ποτέ καμιά γυναίκα να προάγει τον εαυτό της, είτε με τη Γνώση είτε με την προσπάθεια σε όλα τα επίπεδα, να είναι απέναντι στην Οικογένειά της αυτό που "ζητάει" η οικογένεια». Κι αυτό αναπόφευκτα σημαίνει καταπόνηση. Η ισορροπία «κοστίζει».

«Κάπου, νιώθεις κάθε φορά, ότι κάτι σου λείπει, κάτι δεν κάνεις σωστά» - αναφέρει η γνωστή ποινικολόγος, που έχει γνωρίσει … και τις ενοχές. «Έχω νιώσει πολλές φορές ενοχές, σας το εξομολογούμαι. Ο ένας μου γιος, όταν μπήκε στο Γυμνάσιο μου είπε "Μαμά, τώρα δε θα κλαίω πια τα απογεύματα, που φεύγεις". Κι εγώ, έκλαψα πολύ…»

Η Αλεξάνδρα Σπανάκη εξακολουθεί να πορεύεται όπως καλά έχει μάθει τα τελευταία 20 χρόνια. Εργάζεται πυρετωδώς και αδιαμαρτύρητα, καθώς η εργασία της, μαζί με την οικογένειά της, είναι τα δύο συστατικά της ευτυχίας της. Το όνειρό της για το μέλλον; Εσωτερικό, ανθρώπινο, απλό και συνάμα καθόλου αυτονόητο: «Εκείνο που ζητώ από τη ζωή είναι να μη μου στερήσει ποτέ τη δυνατότητα να διατηρώ την ισορροπία»...