Κορωνοϊός : Η Αφρική ενδέχεται να αποφύγει τα χειρότερα

Στις 28 Φεβρουαρίου, περίπου στη μία το πρωί στην Αντίς Αμπέμπα, χτύπησε το τηλέφωνο του Δρ. Τζον Νκενγκασόνγκ.

Οι νιγηριανοί αξιωματούχοι ενημέρωσαν τον Νκενγκασόνγκ, διευθυντή των Αφρικανικών Κέντρων για τον Έλεγχο και την Πρόληψη Νοσημάτων (CDC), ότι ένας Ιταλός επιχειρηματίας που είχε φτάσει πρόσφατα στη χώρα, είχε βγει θετικός στο τεστ για τον νέο κορωναϊό.

Λίγο καιρό αργότερα ανάρρωσε, όμως επιπλέον αφίξεις, κυρίως από την Ευρώπη, έκαναν τον ιό να «ριζώσει» σε διάφορες χώρες σε όλη την ήπειρο, σύμφωνα με στελέχη δημόσιας υγείας.

Ενώ τα εισαγόμενα κρούσματα αυξάνονταν και ξεκινούσε η μετάδοση εντός της κοινότητας, ο ΠΟΥ άρχισε να απευθύνει προειδοποιήσεις σε συνεντεύξεις τύπου και ανακοινώσεις, κάνοντας λόγο για το ξεκίνημα μιας νέας κρίσης στην ήπειρο. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, οι ασθενείς της πανδημίας θα μπορούσαν να οδηγήσουν πολύ γρήγορα στην κατάρρευση τα αδύναμα συστήματα υγείας της ηπείρου.

Η Μελίντα Γκέιτς, σε συνέντευξή της στο CNN τον Απρίλιο, τοποθετήθηκε ακόμη πιο έντονα, προβλέποντας πως σύντομα οι δρόμοι των αφρικανικών χωρών θα γέμιζαν πτώματα.

Τα στελέχη του ΠΟΥ και του αφρικανικού CDC θεωρούν σημαντικές αυτές τις προειδοποιήσεις. Όπως τονίζουν, γνωρίζαμε και γνωρίζουμε ελάχιστα για τον κορωνοϊό, και όλες οι χώρες θα πρέπει να προετοιμαστούν για την έλευσή του. Όμως σχεδόν πέντε μήνες μετά, από άκρη σε άκρη της Αφρικής, καμία από τις καταστροφικές προβλέψεις δεν έχει εκπληρωθεί.

«Οι χώρες στην αφρικανική περιοχή δεν βρίσκονται στην κατάσταση που είχε εκτιμηθεί ότι θα περιέλθουν μέχρι τώρα. Πιστεύω ότι οι προγενέστερες προβλέψεις δημιούργησαν την εικόνα ότι τα πράγματα μέχρι τώρα θα είχαν φτάσει σε οικτρό επίπεδο», εξηγεί στο CNN ο Δρ. Χάμφρεϊ Καραμάγκι, στέλεχος του ΠΟΥ στην Αφρική.

Οι αιτίες που αυτή η έκβαση αποτράπηκε, αλλά και το κατά πόσον τα χειρότερα έχουν αποφευχθεί είναι δύο από τα πιο σημαντικά για τη δημόσια υγεία ερωτήματα που καλούνται να απαντήσουν οι αξιωματούχοι σε όλη την ήπειρο σε αυτό το στάδιο της πανδημίας.

Η πρώτη νίκη

Αν κάτι είναι βέβαιο, δηλώνει ο Νκενγκασόνγκ, είναι ότι πολλοί Αφρικανοί ηγέτες αντέδρασαν σωστά στα πρώτα στάδια της μάχης κατά της πανδημίας.,

«Η ηγεσία της ηπείρου αποδείχθηκε εξαιρετική σε ό,τι αφορά την συντονισμένη αντίδρασή της», εξηγεί στο CNN.

Τονίζει ότι η άμεση δράση πολλών Αφρικανών ηγετών, οι οποίοι έκλεισαν τις οικονομίες τους, θα έπρεπε να αναγνωριστεί ως ένας από τους σημαντικότερους λόγους που καθυστέρησαν τη μετάδοση της ασθένειας στη διάρκεια των πρώτων μηνών.

Η Νότια Αφρική άνοιξε το δρόμο κλείνοντας τα σύνορά της σε ταξιδιώτες υψηλού κινδύνου και βάζοντας λουκέτο στα σχολεία της στα μέσα Μαρτίου, πριν αγγίξει τα 100 επιβεβαιωμένα κρούσματα. Στη συνέχεια ακολούθησε ένα αυστηρό lockdown.

Οι ειδικοί της δημόσιας υγείας λένε ότι τέτοιου είδους δύσκολες αποφάσεις, αλλά και η μεγάλη εμπειρία ασθενειών όπως ο Έμπολα και ο κίτρινος πυρετός, έπαιξαν κεντρικό ρόλο στα επίπεδα του ρυθμού μετάδοσης.

Όμως ο Καραμάγκι και μια ομάδα Αφρικανών επιστημόνων πλέον πιστεύουν ότι κοινωνικοπεριβαλλοντικοί λόγοι, δηλαδή η περίπλοκη αλληλεπίδραση των ανθρώπων με το φυσικό περιβάλλον τους, ενδέχεται να είναι εκείνοι με τη μεγαλύτερη σημασία.

«Αναμένουμε να δούμε χαμηλότερους ρυθμούς μετάδοσης στην Αφρική. Ενδέχεται ο ιός να χρειαστεί περισσότερο καιρό μέχρι να φτάσει σε ευάλωτα άτομα. Και οι θάνατοι, η σφοδρότητα του ξεσπάσματος της πανδημία θα είναι πιο ήπια σε σχέση με άλλες χώρες», προβλέπει.

Πολλαπλές αιτίες

Η ομάδα του Καραμάγκι στηρίζει αυτή την άποψη σε ένα επιδημιολογικό μοντέλο που δημοσιεύθηκε στα τέλη Μαΐου στο BMJ Global Health.

Το μοντέλο της ομάδας υποθέτει ότι δεν θα ληφθούν σημαντικά μέτρα από τις κυβερνήσεις, ενώ λαμβάνει υπόψη του όχι μόνο τα γνωστά χαρακτηριστικά του νέου κορωνοϊού, αλλά και πολλαπλούς παράγοντες που είναι γνωστό ότι επηρεάζουν την μετάδοση ιών του αναπνευστικού.

Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες, σύμφωνα με τους συγγραφείς, είναι η σχετική κινητικότητα του πληθυσμού κατά μήκος της ηπείρου. Όμως τα ελλιπή οδικά δίκτυα και οι μεγάλοι επαρχιακοί πληθυσμοί που απαντώνται σε ορισμένες περιοχές, ενδέχεται να στερήσουν από τον ιό τις ευκαιρίες μετάδοσης που απαιτούνται για την εκτεταμένη εξάπλωσή του.

Κλιματικές παράμετροι, όπως ο καιρός και ο υετός, είναι επίσης σε θέση να επηρεάσουν την εξάπλωση ενός ιού, σύμφωνα πάντα με το ίδιο μοντέλο.
Επιπλέον, οι επιστήμονες υπογραμμίζουν ότι ολόκληρη η ήπειρος έχει και άλλο ένα σαφές πλεονέκτημα, το οποίο στηρίζεται στην ίδια τη σύσταση του πληθυσμού της: Περισσότερο από το 70% των ανθρώπων που κατοικούν στην υπο-σαχάρια Αφρική είναι κάτω των 30 ετών, τη στιγμή που είναι γνωστό ότι ο ιός τείνει να δημιουργεί μεγαλύτερα προβλήματα στους ηλικιωμένους.

Ο Καραμάγκι σημειώνει επίσης ότι στην ήπειρο συναντώνται και μικρότερα ποσοστά υποκείμενων νοσημάτων όπως ο διαβήτης, η υπέρταση και η παχυσαρκία, τα οποία έχει διαπιστωθεί ότι αυξάνουν τον κίνδυνο της νέας ασθένειας.

Ωστόσο η επίδραση του κορωνοϊού δεν είναι πάντα τόσο ξεκάθαρη. Για παράδειγμα, η Ιαπωνία δεν έχει βιώσει τις καταστροφικές συνέπειες που καταγράφηκαν σε άλλες χώρες, παρά τον γερασμένο πληθυσμό της, ενώ η Βραζιλία έχει γίνει το νέο επίκεντρο της πανδημίας παρά τη ζέστη και την υγρασία που χαρακτηρίζει το κλίμα της.

«Δεν πρόκειται για έναν μόνο παράγοντα. Ο τρόπος που αλληλεπιδρούν όλοι αυτοί οι παράγοντες μεταξύ τους είναι που δημιουργεί τα μοτίβα που παρατηρούμε στην εκάστοτε χώρα. Δημιουργήσαμε αυτό το μοντέλο για να τον αντιληφθούμε καλύτερα», εξηγεί ο Καραμάγκι.

Ένα φορτίο που βαραίνει διαρκώς

Την περασμένη εβδομάδα, ο ΠΟΥ ανακοίνωσε ότι ο συνολικός αριθμός των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων της Αφρικής έχει διπλασιαστεί μέσα σε λιγότερες από 20 μέρες, ξεπερνώντας το φράγμα των 200,000 λοιμώξεων. Ο αριθμός αυτός εξακολουθεί να αποτελεί λιγότερο από το 3% των συνολικών κρουσμάτων σε όλο τον κόσμο. Όμως τα ανεπαρκή επίπεδα τεστ κάνουν τους ειδικούς να αμφιβάλλουν για την ακρίβεια των στοιχείων.

Ο Νκένγκασονγκ αναφέρει ότι τα κράτη – μέλη του Αφρικανικού CDC έχουν πραγματοποιήσει μόλις το ένα τέταρτο των τεστ που απαιτούνται για τη σωστή διαχείριση της πανδημίας.

Ορισμένες ενδείξεις παραπέμπουν στην ύπαρξη επικέντρων, όπως για παράδειγμα η αύξηση των ανεξήγητων θανάτων στο Κάνο της βορειοδυτικής Νιγηρίας, όπου ο υπουργός υγείας της χώρας παραδέχτηκε πρόσφατα ότι περισσότεροι από τους μισούς ανεξήγητους θανάτους του Απριλίου οφείλονται στον νέο ιό.

Ωστόσο, τα στελέχη του ΠΟΥ εξακολουθούν να δηλώνουν ότι μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν στοιχεία που να υπονοούν σημαντική αύξηση των θανάτων ή των βαριών περιστατικών κορωνοϊού στο μεγαλύτερο μέρος της ηπείρου. Μάλιστα, έχουν αναφέρει ότι η ήπειρος αναμένεται να βιώσει ένα ξέσπασμα βραδείας καύσης.

Το επιδημιολογικό μοντέλο του ΠΟΥ εκτιμά ότι ορισμένες χώρες, όπως η Νότια Αφρική, η Αλγερία και το Καμερούν ηγούνται των αυξανόμενων ρυθμών μετάδοσης.

Ως η πλέον ανεπτυγμένη οικονομία της ηπείρου, η Νότια Αφρική διαθέτει μεγάλο πληθυσμό με υψηλή κινητικότητα και μεγαλύτερα ποσοστά υποκείμενων ασθενειών όπως ο διαβήτης και η υπέρταση, πράγμα που ενδέχεται να οδηγήσει σε σοβαρότερα περιστατικά.

Οι αξιωματούχοι της δημόσιας υγείας αναμένουν την κορύφωση της πανδημίας τον Ιούλιο ή τον Αύγουστο. Το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης των κρουσμάτων αναμένεται να σημειωθεί σε τρεις από τις οκτώ επαρχίες της χώρας: Το Γκάουτενγκ, το Ανατολικό Κέιπ και το Δυτικό Κέιπ. Αυτή τη στιγμή, επίκεντρο της πανδημίας στην ήπειρο φαίνεται πως είναι το Κέιπ Τάουν.

Ένα μοντέλο δεν είναι αρκετό

Ωστόσο οι προβλέψεις για την τρέχουσα πανδημία έχουν αποδειχθεί επισφαλείς.

Τους πρώτους μήνες, η Βρετανία εγκατέλειψε το σχέδιό της για ανοσία της αγέλης, όταν είδε τον ρυθμό μετάδοσης να αυξάνεται τρομερά. Ο σχεδιαστής της εναλλακτικής στρατηγικής της Σουηδίας για τον περιορισμό της πανδημίας, παραδέχτηκε πρόσφατα ότι δεν είχαν ληφθεί επαρκή μέτρα για την προστασία των ηλικιωμένων.

Ένα πράγμα φαίνεται όλο και πιο βέβαιο: Η πανδημία έχει δείξει ότι οι ρυθμοί μετάδοσης διαφέρουν σημαντικά από χώρα σε χώρα.

Αυτό είναι που κάνει και τους αξιωματούχους δημόσιας υγείας να τονίζουν ότι η Αφρική, μια ήπειρος με 54 χώρες και πληθυσμό που υπερβαίνει το ένα δισεκατομμύριο, θα βιώσει μεγάλες διαφοροποιήσεις.

Και παρά το γεγονός ότι το μοντέλο του Καραμάγκι και της ομάδας του μοιάζει να είναι το πιο ακριβές μέχρι στιγμής, ο ίδιος τονίζει ότι δεν πρόκειται για μαγική σφαίρα.

«Το κλειδί είναι ότι τα πιο ήπια σενάρια πρέπει να αντιστοιχηθούν προς την ικανότητα της εκάστοτε χώρας να ανταποκριθεί σε αυτά», σημειώνει.

Ο ΠΟΥ φοβάται ότι ακόμη και μια ήπια αύξηση των σοβαρών λοιμώξεων μπορεί να είναι αρκετή για να οδηγήσει το σύστημα υγείας ορισμένων χωρών στην κατάρρευση.

«Ακόμη δεν μπορούμε να γνωρίζουμε την ένταση της εξάπλωσης του ιού. Αν και νιώθουμε σαν να είναι μαζί μας εδώ και πέντε χρόνια, η αλήθεια είναι πως έχουμε ζήσει μόλις πέντε μήνες με αυτόν. Ως ήπειρος έχουμε πολλά ακόμη να μάθουμε», προειδοποιεί ο Νκένγκασονγκ.