Η μητέρα του Λεονάρντο ντα Βίντσι ίσως ήταν σκλάβα – Τι δείχνει νέο ιστορικό εύρημα

Ένα σημείωμα που ανακαλύφθηκε προσφάτως, με συντάκτη τον πατέρα του Λεονάρντο ντα Βίντσι, Πιέρο τον Νοέμβριο του 1452, αποκαλύπτει πως απελευθέρωσε μια σκλάβα, ονόματι Κατερίνα. 

Ο Κάρλο Βέτσε, καθηγητής ιταλικής Λογοτεχνίας που βρήκε το σημείωμα αυτό, υποστηρίζει πως επρόκειτο για τη μητέρα του ντα Βίντσι.

Ο ισχυρισμός αυτός ανακοινώθηκε την ίδια χρονική συγκυρία με την έκδοση του μυθιστορήματος Il Sorriso di Caterina (Το χαμόγελο της Κατερίνα) του Βέκε -μία φανταστική περιγραφή της ζωής της μητέρας του σπουδαίου Ιταλού ζωγράφου. 

Το μυθιστόρημα του Βέτσε συνθέτει τα λίγα γεγονότα στα οποία συμφωνούν ακαδημαϊκοί και μελετητές, πως ο ντα Βίντσι ήταν νόθο παιδί του πατέρα του και μιας γυναίκας κατώτερης κοινωνικής θέσης και ότι η μητέρα του ονομαζόταν Κατερίνα.

Οι ακαδημαϊκοί συμφωνούν σε αυτά λόγω μιας άλλης ανακάλυψης, αυτή τη φορά από τον κορυφαίο ακαδημαϊκό μελετητή του Λεονάρντο ντα Βίντσι, Μάρτιν Κεμπ, το 2016. 

Ο Κεμπ είχε ανακαλύψει μια φορολογική δήλωση του 1457 του παππού του Λεονάρντο, Αντόνιο ντα Βίντσι ο οποίος αναφερόταν στα μέλη της οικογένειάς του, μεταξύ αυτών το παιδί εκτός γάμου του Πιέρο, «γεννημένο από εκείνον και την Κατερίνα». Το έγγραφο αυτό οδήγησε τον Κεμπ στο να αναγνωρίσει ως μητέρα του Λεονάρντο μια 15χρονη ορφανή, την Κατερίνα ντι Μέο Λίπι.

Τα δύο αυτά ιστορικά ευρήματα -η αναφορά απελευθέρωσης της Κατερίνα από τον Πιέρο και η φορολογική δήλωση- σημαίνουν πως Βέτσε και Κεμπ συμφωνούν ως προς το κοινωνικό υπόβαθρο της μητέρας του ντα Βίντσι, κάτι που φαίνεται να έπαιξε καθοριστικό ρόλο για τη ζωή του ιδιοφυούς καλλιτέχνη. 

Αν, δηλαδή, ο Λεονάρντο δεν ήταν παιδί εκτός γάμου, ίσως είχε ακολουθήσει τα επαγγελματικά βήματα του πατέρα του που ήταν συμβολαιογράφος. 

Ο ντα Βίντσι αναγνωρίστηκε από τον πατέρα του και έζησε με τον παππού του, όμως ως παιδί εκτός γάμου, η εκπαίδευση, επαγγελματική κατάρτιση και σταδιοδρομία του έπρεπε να είναι άλλες. Αντί να κυνηγήσει μια καριέρα νομικού, ο ντα Βίντσι μαθήτευσε δίπλα στον Αντρέα ντελ Βερόκιο, χρυσοχόο και ζωγράφο. Τα υπόλοιπα, όπως συνηθίζεται να λέγεται, είναι ιστορία. 

Η δουλεία στην αναγεννησιακή Ευρώπη

H δουλεία αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνικής δομής της Ευρώπης της Αναγέννησης και καταγράφεται ευρέως στα νομικά αρχεία. Πολλοί σύγχρονοι ακαδημαϊκοί, μάλιστα, αφιερώθηκαν στην καλύτερη κατανόηση του τι σήμαινε να βρίσκεται κανείς σε καθεστώς δουλείας επί Αναγέννησης και ποιοι ήταν αυτοί οι σκλάβοι. 

Το νέο αυτό έγγραφο του Βέτσε δείχνει πόσο κοινό ήταν το καθεστώς αυτό στην Ευρώπη της εποχής εκείνης. Ο Πιέρο ντα Βίντσι -ο οποίος ήταν εύπορος μεν, αλλά σε καμία περίπτωση στην κορυφή της τότε οικονομικής τάξης- είχε την ευχέρεια όχι μόνο να «κατέχει» μία υπόδουλη γυναίκα, αλλά και να την απελευθερώνει. 

Ο Πιέρο απλώς ακολουθούσε τις κοινωνικές συμβάσεις τις εποχής, βάζοντας στο σπίτι του μια Τσερκέζα σκλάβα – οι Τσερκέζοι σκλάβοι προέρχονταν από τον βορειοδυτικό Καύκασο και οι γυναίκες φημίζονταν για την ομορφιά τους. 

Πολλοί Τσερκέζοι ήταν μουσουλμάνοι και το όνομα Κατερίνα αποδιδόταν συχνά σε όσους αλλαξοπιστούσαν και γίνονταν χριστιανοί. Το Κατερίνα είναι αναφορά στην Αγία Αικατερίνη της Αλεξάνδρειας, μία Ρωμαία που ασπάστηκε το χριστιανισμό κι έγινε μάρτυρας. 

Η απελευθέρωση των σκλάβων ήταν μια κοινωνική προσδοκία της χριστιανικής φιλανθρωπίας και συχνά συνέβαινε όταν ο «ιδιοκτήτης» έγραφε τη διαθήκη του ή όταν ο σκλάβος είχε «αποδείξει» την αφοσίωση με τις υπηρεσίες του. Πώς αποδεικνυόταν αυτό; Είτε με τη διάρκεια των υπηρεσιών ή -όπως πιθανότατα στην περίπτωση της Κατερίνα- με τη γέννηση ενός γιου. 

Στην περίπτωση της Κατερίνα, ο Κεμπ υποστηρίζει πως της έδωσαν μια μικρή προίκα ώστε να μπορέσει να τελέσει έναν ταπεινό γάμο. Το πιθανότερο είναι πως η απελευθέρωσή της ακολούθησε τη γέννηση του φερόμενου γιου της, του Λεονάρντο, αν και τα αρχεία, τουλάχιστον όσα έχουν βρεθεί μέχρι στιγμής, δεν προσφέρουν περαιτέρω απαντήσεις. 

Επιπλέον, το έγγραφο του Βέτσε εγείρει ερωτήματα για την έννοια της «σκλαβιάς» στο πλαίσιο της αναγεννησιακής Ευρώπης. Η σκλαβιά, στη πιο γενική έννοια του όρου, σημαίνει την ιδιοκτησία ενός ατόμου, όχι μόνο των υπηρεσιών του, αλλά και επί του σώματός του. Ένα υπόδουλο άτομο, όπως η Κατερίνα, λογιζόταν ως υπερπολύτιμο στην Ευρώπη της Αναγέννησης. Το να προσθέσει στο προσωπικό του νοικοκυριού του μια «σκλάβα», λειτουργούσε ως δείκτης κοινωνικής θέσης για τον Πιέρο ντα Βίντσι. Η «ιδιοκτησία» μιας Τσερκέζας δε, υποδείκνυε πως ο Πιέρο ντα Βίντσι είχε πετύχει, οικονομικά και επαγγελματικά. 

Πηγή: The Conversation