Η γυναικεία χειραφέτηση με σύμβολα του Μεσαίωνα

Η Μαρία Γκασούκα συχνά θέλει να αποκαλεί τον εαυτό της ταξιδεύτρια. Είναι όμως ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου, είναι συγγραφέας είκοσι βιβλίων με θέμα το φύλο, τη λαογραφία και την εκπαίδευση, και στο τελευταίο της βιβλίο με τίτλο «Πράσινοι/ες άνθρωποι και Θεοί/ές, Πράσινες γιορτές, έθιμα και τελετουργίες» που υπογράφει με τον Αλέξανδρο Καπανιάρη, διδάκτορα της Ψηφιακής Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, καταφέρνει με ένα μαγικό τρόπο να τα συνδυάσει όλα. Να μας ταξιδέψει στα πέρατα του κόσμου, από το μακρινό παρελθόν μέχρι τις μέρες μας και να μας μιλήσει για σύμβολα γυναικείας ενδυνάμωσης. Ακόμη, καταφέρνει κάτι πιο σημαντικό, να κάνει ένα ακαδημαϊκό κείμενο, με λαογραφικό και ιστορικό θέμα, επίκαιρο, καθώς μέσα από τις σελίδες του βιβλίου ξεπηδά μια ολόκληρη σοφία που έχουμε ξεχάσει και την απώλειά της πληρώνουμε καθημερινά. Την αγνόηση του κύκλου της ζωής, τη μαγική δύναμη της φύσης.

Ο όρος «πράσινοι άνθρωποι» ίσως να μη μας είναι οικείος και ας επισημαίνουν οι συγγραφείς ότι μία από τις πρώτες αναπαραστάσεις του είναι «το άγαλμα του Διονύσου που βρίσκεται σήμερα στη Νάπολη και χρονολογείται γύρω στο 420 π.Χ.». Είναι συνήθως χωρίς σώμα, ένα κεφάλι ώριμου άνδρα ή σπανιότερα μιας γυναίκας που περιβάλλεται από φυλλώματα, φρούτα ή άνθη. Ή, όπως πιο «ζωντανά» τον περιγράφουν τα λεξικά, σαν ένα κεφάλι να ξεπροβάλλει ξαφνικά μέσα από ένα θάμνο. Φύλλα βγαίνουν από τα ρουθούνια και τα αυτιά, φύλλα αναπαριστούν τα μαλλιά του. Κάποιες φορές είναι κλήματα, κληματόφυλλα και σταφύλια, άλλες η φυλλωσιά που τον στολίζει είναι από δρυ, μοσχοκάρδαμο ή άκανθο, αυτό το αγριόφυτο της ελληνικής γης που τα σγουρά του φύλλα απεικονίζονται στα κορινθιακά κιονόκρανα. Πρόκειται για το παγανιστικό πνεύμα της φύσης με την «αντίληψη αυτή να επιτείνει το πράσινο χρώμα της αιώνιας ζωής και της αιώνιας αλήθειας», καθώς «καταδεικνύουν με τον πιο αποκαλυπτικό τρόπο τη σχέση των ανθρώπων με τη φύση υπογραμμίζοντας την ιδέα ότι δεν μπορούν να επιβιώσουν οι άνθρωποι χωρίς αυτή».

Τα κεφάλια αυτά υπάρχουν σε μεσαιωνικούς ναούς όπως στον καθεδρικό του Καντέρμπουρι, από τα λίγα που ανήκει σε γυναίκα. Οι συγγραφείς καταγράφουν τις πορείες των πράσινων ανθρώπων από την Ανατολή προς τη Δύση, τη γέννησή τους σε παλαιοευρωπαϊκές κοινωνίες, όπως υποστηρίζουν αρκετοί ερευνητές ή κάποιοι, πιο σύγχρονοι, στην Ινδία ή το Βόρνεο. Καταγράφουν τον Πράσινο Ανθρωπο ως «ένα μοτίβο, το οποίο επαναλαμβάνεται, μοιάζει να ταξιδεύει από πολιτισμό σε πολιτισμό και από τη μια περίοδο στην άλλη», καθώς οι συγγραφείς τον βρίσκουν στη σουφική παράδοση ως Αλ Κιντρ, ο Πράσινος, που αποκτά αθανασία ως ο μόνος που πίνει το νερό της ζωής, στο Domus Aurea, το παλάτι του Νέρωνα, στην πύλη του Αδριανού στην Εφεσο, ως Χεντρ στην περιοχή Μπέιτ Τζάλα της Παλαιστίνης, στον Πράσινο Ιππότη των αρθουριανών μύθων, αργότερα, στον μύθο του Ρομπέν των Δασών. Καθώς, όπως γράφουν, «οι πράσινοι άνθρωποι αποτελούν μέρος του συλλογικού μας ασυνειδήτου και αντιπροσωπεύουν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, την αρχετυπική μας σχέση με τη φύση». «Είναι φορείς του θανάτου και της ανάστασης σε ένα κύκλο που δεν τελειώνει ποτέ… είναι ένας νέος θεός, ο οποίος θυσιάζεται συνεχώς, κατέρχεται στον κάτω κόσμο και αναγεννάται επίσης συνεχώς».

Ξεχωριστή μνεία γίνεται για τις αποκλειστικά «Πράσινες Γυναίκες», τις Σίλα να Γκις ή Σίλα να Γκιγκ της Ιρλανδίας που κάποιοι από εμάς ίσως γνωρίζουμε από το τραγούδι της Pj Harvey, «Sheela-na-gig, Sheela-na-gig, You exhibitionist». Αγάλματα λαξεμένα σε πέτρα ή ξύλο ηλικιωμένων γυναικών, γυμνών ή καλυμμένων με φυλλωσιές που επιδεικνύουν τα γεννητικά τους όργανα. Εμφανίζονται για πρώτη φορά στην Ισπανία και στη Γαλλία, με την Ιρλανδία να έχει τον μεγαλύτερο αριθμό (101) τέτοιων αγαλμάτων. Τοποθετημένα σε μεσαιωνικές εκκλησίες και κάστρα του 11ου αιώνα, πάνω από θύρες και ανοίγματα για να προστατεύουν από το κακό, με τη σημασία τους και την προέλευσή τους να ερμηνεύονται διαφορετικά από τους μελετητές. Κάποιοι θεωρούν ότι αποτελούν «αναπαράσταση παγανιστικών, συνήθως κελτικών πεποιθήσεων που επιβίωσαν και έχουν ενσωματωθεί στη “νεαρή” χριστιανική εκκλησία», άλλοι «ότι αντιπροσώπευαν τη γυναικεία λαγνεία ως τρομακτική και αμαρτωλή διαφθορά» ή ως πνεύματα του δάσους με χαρακτηριστικά νεράιδων ή ξωτικών που ανταποδίδουν με χρυσάφι την καλοσύνη. Οποια και αν ήταν η σημασία τους, τα γλυπτά αυτά με την απροκάλυπτη σεξουαλικότητα, κερδίζουν και πάλι το ενδιαφέρον μέσα από νέες δράσεις όπως το Project Sheela’s, που οι καλλιτέχνες οι οποίοι βρίσκονται πίσω από αυτό, τοποθετούν σε τοπόσημα για τον αγώνα των γυναικών του Δουβλίνου, νέες Σίλα και σκοπεύουν να επεκτείνουν τη δράση τους σε όλες τις ευρωπαϊκές πόλεις.