Η αύξηση των τιμών των τροφίμων και η απειλή της πείνας

Η συνύπαρξη των δύο ειδήσεων ίσως αποτυπώνει με έναν εύγλωττο τρόπο τις προβληματικές όψεις του σύγχρονου κόσμου. Από τη μια, έχουμε την είδηση της διαστημικής πτήσης του Ρίτσαρντ Μπράνσον και το γεγονός ότι ήδη υπάρχει μια υπαρκτή αγορά για τον «διαστημικό τουρισμό», δηλαδή αρκετές εκατοντάδες άνθρωποι έχουν ήδη πληρώσει 130.000 δολάρια για τη «διαστημική βόλτα» τους. Από την άλλη, είχαμε στις 12 Ιουλίου τη δημοσιοποίηση της έκθεσης του Παγκόσμιου Προγράμματος Επισιτισμού του ΟΗΕ για τη Διατροφική Ασφάλεια και τη Διατροφή στον Πλανήτη, που πιστοποιεί ότι αυξήθηκαν κατά 320 εκατομμύρια (από 2,05 δισεκατομμύρια σε 2,37 δισεκατομμύρια) οι άνθρωποι στον πλανήτη που δεν έχουν πρόσβαση σε επαρκή και σωστή διατροφή.

Αύξηση της επισιτιστικής ανασφάλειας

Η έκθεση του Παγκόσμιου Προγράμματος Επισιτισμού εκτιμά ότι το 2020 οι άνθρωποι που αντιμετώπισαν την πείνα ήταν ανάμεσα στα 720 και τα 811 εκατομμύρια (ή ανάμεσα στο 9,2% και το 10,4%). Εάν πάρουμε τη μέση εκτίμηση (768 εκατομμύρια) αυτό σημαίνει ότι το 2020 118 εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετώπισαν το φάσμα της πείνας.

Η πείνα δεν κατανέμεται με τον ίδιο τρόπο σε όλο τον πλανήτη. Για παράδειγμα στην Αφρική το 21% του πληθυσμού αντιμετωπίζει την πείνα. Οι περισσότεροι από τους μισούς υποσιτισμένους του πλανήτη ζουν στην Ασία και το ένα τρίτο στην Αφρική.

Όμως εκτός από την πείνα υπάρχει και η επισιτιστική ανασφάλεια. Αυτή παγκοσμίως ούτως ή άλλως ήταν σε ανοδική τάση και από 22,6% το 2014 είχε αυξηθεί σε 26,6% στο 2019. Το 2020 εκτινάχθηκε κυριολεκτικά φτάνοντας το 30,4%. Η πιο μεγάλη αύξηση της διατροφικής ανασφάλειας αποτυπώθηκε στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική (9%) και στην Αφρική (5,4%), ενώ στην Ασία η αντίστοιχη αύξηση είναι  3,1%.

Η αύξηση του κόστους της υγιεινής διατροφής σε συνδυασμό με την επιμένουσα εισοδηματική ανισότητα, σημαίνει ότι περίπου τρία δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν είχαν τους πόρους για μια υγιεινή διατροφή. Αυτό αφορά την Ασία (1,85 δισεκατομμύρια), την Αφρική (ένα δισεκατομμύριο), τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική (117 εκατομμύρια) και τη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη (17,3 εκατομμύρια).

Ιδιαίτερα σοβαρές είναι οι επιπτώσεις για τα παιδιά. Μια έρευνα του 2020 είχε εκτιμήσει ότι η μέτρια ή σοβαρή οξεία υποθρεψία (wasting) στα παιδιά κάτω των 5 ετών, θα αυξανόταν –εξαιτίας των περιορισμών και της συρρίκνωσης του κατά κεφαλήν ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος– κατά 14,3%, που σημαίνει άλλα 6-7 εκατομμύρια παιδιά.

Η μεγάλη αύξηση των τιμών των τροφίμων

Στην πραγματικότητα αυτή τη στιγμή αρκετό μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού αντιμετωπίζει μια διπλή πίεση που τον σπρώχνει στη διατροφική ανασφάλεια. Από τη μια η πανδημία και τα περιοριστικά μέτρα που τη συνόδευσαν, μαζί με όλη την παγκόσμια αναστάτωση, σήμαιναν μια πραγματική μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος. Από την άλλ, οι τιμές των τροφίμων έχουν εντυπωσιακή αύξηση.

Παρότι τον Ιούνιο υπήρξε μια μικρή υποχώρηση των τιμών σε σχέση με τον Μάιο όπου είχε καταγραφεί η μεγαλύτερη αύξηση εδώ και πολλά χρόνια, εντούτοις παραμένουν σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα. Ο δείκτης τιμών του Οργανισμού Γεωργίας και Τροφίμων του ΟΗΕ (FAO) τον Ιούνιο ήταν 33,9% πάνω σε σχέση με έναν χρόνο πριν, ο δείκτης των δημητριακών ήταν 33,8% πάνω σε σχέση με έναν χρόνο πριν και ο δείκτης γαλακτομικών 21,6%.

Σύμφωνα με μια ανάλυση του ΔΝΤ, διάφοροι παράγοντες έχουν συντελέσει σε αυτή την αύξηση των τιμών. Καταρχάς υπήρχε μια αυξητική τάση ορισμένων τιμών από πριν την πανδημία, ενίοτε και με συγκυριακούς λόγους όπως η επιδημία αφρικανικού πυρετού των χοίρων στην Κίνα το καλοκαίρι του 2018 που εκτίναξε την τιμή του χοιρινού κρέατος. Έπειτα τα μέτρα που εφαρμόστηκαν στην αρχή της πανδημίας, με τα λοκντάουν και τις αλλαγές στις καταναλωτικές συνήθειες και πρακτικές αύξησαν τις τιμές τροφίμων καταναλωτή σε αρκετές χώρες. Στη συνέχεια ρόλο έπαιξε η σημαντική αύξηση τους κόστους μεταφοράς, ξεκινώντας από το γεγονός ότι ο δείκτης Baltic Dry που μετρά το κόστος μεταφοράς με ποντοπόρα πλοία αυξήθηκε 2-3 φορές τους τελευταίους 12 μήνες. Παράλληλα οι παγκόσμιες τιμές παραγωγού στα τρόφιμα βρίσκονται στα πιο υψηλά επίπεδά τους εδώ και αρκετά χρόνια και τον Μάιο του 2021 κατέγραψαν αύξηση 47,2% και έφτασαν στα υψηλότερα πραγματικά επίπεδά τους από το 2014 και τα υψηλότερα ιστορικά επίπεδα σε τρέχουσες τιμές σε δολάρια. Ανάμεσα στον Μάιο του 2020 και τον Μάιο του 2021 οι τιμές της σόγιας αυξήθηκαν κατά 86% και του καλαμποκιού κατά 111%. Σε όλα αυτά έπαιξε ρόλο και το γεγονός ότι η ζήτηση για προϊόντα διατροφής και τροφές για την κτηνοτροφία παρέμεινε σταθερή, την ώρα που ορισμένες χώρες επέλεξαν παράλληλα να οικοδομήσουν αποθέματα, όπως επίσης και συγκεκριμένα περιοδικά καιρικά φαινόμενα αλλά τάσεις όπως η ισχυρή ζήτηση για βιοκαύσιμα που με τη σειρά της ενίσχυσε και τις τάσεις κερδοσκοπικής ζήτησης.

Ο κίνδυνος από την επισιτιστική ανασφάλεια

Η επισιτιστική ανασφάλεια δεν είναι μόνο μια από τις πιο απτές μορφές κοινωνικής ανισότητας στον πλανήτη σήμερα. Ούτε είναι απλώς απόδειξη ενός βαθύτερου ανορθολογισμού στον τρόπο με τον οποίο είναι οργανωμένες σήμερα οι αγορές. Είναι ταυτόχρονα και ένας παράγοντας που έχει ιστορική συνδεθεί με μεγάλες κοινωνικές δυναμικές. Δεν είναι λίγες οι κοινωνικές εκρήξεις που έχουν στην αφετηρία τους μια σημαντική αύξηση της τιμής των τροφίμων. Ακόμη και η «Αραβική Άνοιξη», σύμφωνα με ορισμένους αναλυτές είχε να κάνει με την αύξηση των τιμών σε ορισμένα βασικά τρόφιμα.