Ευρώπη: Πάνω από 500 εκατομμύρια πουλιά έχουν χαθεί τα τελευταία 40 χρόνια

Σε πλημμύρα έχει μετατραπεί η «σταγόνα» μελετών που προειδοποιούσαν ότι μειώνεται η τεράστια ποικιλία των έμβιων όντων στη Γη (φωτογραφία, επάνω, από το Reuters).

Συγκλονιστικά στοιχεία
Τα στοιχεία γι’ αυτές τις απώλειες εντός των περιοχών και σε παγκόσμιο επίπεδο είναι αναμφισβήτητα.

Αλλά τα δεδομένα σχετικά με τη βιοποικιλότητα και το τι προκαλεί τη μείωσή της είναι ακόμη αποσπασματικά – περιορίζονται σ’ ορισμένες αιτίες, σ’ ορισμένα μέρη και σ’ ορισμένα είδη. Ωστόσο, αυτό δεν ισχύει για τα πουλιά στην Ευρώπη.

Τα πουλιά συναρπάζουν εδώ και καιρό ερασιτέχνες και επαγγελματίες επιστήμονες, και η στενή συνεργασία σ’ ολόκληρη τη Γηραιά Ηπειρο έχει δημιουργήσει ένα βαθύ σώμα γνώσεων σχετικά με τις συνήθειες, τις ανάγκες και τον αριθμό τους.

Ορισμένα από τα μακροβιότερα σύνολα δεδομένων του είδους τους αφορούν εκείνα που ζουν τουλάχιστον μέρος της ζωής τους στην Ευρώπη, γράφει ο Richard Gregory, επίτιμος καθηγητής Γενετικής, Εξέλιξης & Περιβάλλοντος στο UCL.

Αυτά τα δεδομένα αποκαλύπτουν μια ζοφερή εικόνα: περίπου 550 εκατομμύρια πουλιά έχουν χαθεί από τον συνολικό πληθυσμό της ηπείρου τα τελευταία περίπου 40 χρόνια.

Πρόκειται για συγκλονιστικό στατιστικό στοιχείο που μαρτυρά τη βαθιά διάρρηξη της σχέσης ανάμεσα στην ανθρωπότητα και τη φύση.

Το επίμαχο ζήτημα

Οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι η βιοποικιλότητα δέχεται αυξανόμενες πιέσεις, ιδίως από τις ραγδαίες αλλαγές στον τρόπο χρήσης της γης (από δάση σε γεωργικές εκτάσεις, για παράδειγμα) και την αύξηση της θερμοκρασίας.

Αλλά το πώς τα διάφορα είδη αντιδρούν σ’ αυτές τις πιέσεις, ποιες από αυτές είναι οι πιο σημαντικές και πώς μπορούν να μετριαστούν, παραμένει το επίμαχο ζήτημα.

Ψεκασμός χωραφιού με φυτοφάρμακα (φωτογραφία Reuters)

Αξιοποιώντας υψηλής ποιότητας δεδομένα που συλλέχθηκαν σε περισσότερες από 20.000 τοποθεσίες παρακολούθησης σε 28 χώρες επί 37 χρόνια, συμπεριλαμβανομένων δεδομένων από το Ηνωμένο Βασίλειο, μια νέα εργασία που συνέγραψα με γάλλους ερευνητές ανέλυσε τον τρόπο με τον οποίο 170 είδη πουλιών επηρεάστηκαν από τις ανθρωπογενείς πιέσεις στην Ευρώπη.

Διαπιστώσαμε ότι τα χημικά που χρησιμοποιούνται στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις για την καταπολέμηση εντόμων και φυτών που θεωρούνται ζιζάνια και ενδέχεται να μειώσουν τις αποδόσεις των καλλιεργειών, στερούν από πολλά πουλιά την κύρια πηγή τροφής τους και είναι η σπουδαιότερη αιτία της μείωσής τους σ’ ολόκληρη την ήπειρο.

Οι ανθρωπογενείς παράγοντες της αλλαγής

Εξετάσαμε τέσσερις κύριες πηγές πίεσης στους πληθυσμούς τους: εντατικοποίηση της γεωργίας (συναρτώμενη με την ευρεία χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων), κλιματική αλλαγή και η επίδρασή της στις θερμοκρασίες, αλλαγές στη δασική κάλυψη και αστικοποίηση.

Οι σύγχρονες μέθοδοι καλλιέργειας ήταν η μεγαλύτερη αιτία μείωσης των περισσότερων πληθυσμών πουλιών – ειδικά γι’ αυτά που τρέφονται με έντομα και άλλα ασπόνδυλα, όπως η μαυροσταχτούρα, η κιτρινοσουσουράδα, ο σταχτομυγοχάφτης, ο σταχτοπετρόκλης και ο μαυρολαίμης.

Ο τρόπος με τον οποίο επηρεάστηκαν στις αλλαγές της δασικής κάλυψης, της αστικοποίησης και της κλιματικής αλλαγής ήταν πολύ πιο ποικιλόμορφος και αφορούσε συγκεκριμένα είδη.

Μεταξύ 1980 και 2016, τα κοινά πουλιά στην Ευρώπη μειώθηκαν σε αφθονία κατά ένα τέταρτο. Αλλά ο αριθμός τους στις γεωργικές εκτάσεις μειώθηκε περισσότερο από το μισό κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.

Υπήρξαν επίσης μειώσεις τόσο στα πουλιά των δασών όσο και σ’ αυτά των πόλεων, στα βόρεια, εκείνων που προτιμούν το κρύο, ακόμη και σε ορισμένα είδη που προτιμούν τα θερμά κλίματα του νότου – παρότι η συνολική τάση σ’ αυτή την τελευταία ομάδα παρουσιάζει σταθερή επέκταση.

Φυτοφάρμακα και λιπάσματα

Ενα από τα κύρια ευρήματα της μελέτης είναι ότι η ευρεία χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων, ιδιαίτερα σε αγροκτήματα, είναι ο σημαντικότερος παράγοντας μείωσης του πληθυσμού των πουλιών σε όλη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου.

Αυτό δεν αποτελεί μεγάλη έκπληξη – πολλές μελέτες έχουν καταλήξει σ’ αυτό το συμπέρασμα. Αλλά αυτή είναι η πρώτη που εξετάζει τους ανθρωπογενείς παράγοντες ταυτόχρονα, χρησιμοποιώντας μερικά από τα καλύτερα διαθέσιμα δεδομένα και σύγχρονες στατιστικές μεθόδους. Τα αποτελέσματα είναι ξεκάθαρα.

Οι γεωργικές πρακτικές άρχισαν ν’ αλλάζουν σημαντικά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς οι χώρες εισήγαγαν μέτρα για την αύξηση της παραγωγής των αγροκτημάτων.

Ωστόσο, τέτοιες προσπάθειες, συμπεριλαμβανομένης της αυξανόμενης εξάρτησης από φυτοφάρμακα και λιπάσματα, έχουν σημαντικό κόστος για τα πουλιά και την υπόλοιπη άγρια ζωή – και είναι κρίσιμα για τη συνολική υγεία του περιβάλλοντος.

Η μεγαλύτερη απειλή

Μια πρόσφατη έκθεση της κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου διαπίστωσε ότι η απώλεια της βιοποικιλότητας, παράλληλα με την κλιματική αλλαγή, αποτελούν τη μεγαλύτερη μεσο-μακροπρόθεσμη απειλή για την εγχώρια παραγωγή τροφίμων.

Η απώλεια βιοποικιλότητας έχει συνέπειες για την κοινωνία πολύ πέρα από τα απειλούμενα είδη. Πιστεύουμε ότι τα πουλιά επηρεάζονται κυρίως από τα φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα μέσω της απώλειας τροφής, αν και αυτές οι χημικές ουσίες μπορεί να έχουν άμεση επίπτωση και στην υγεία τους.

Τα πουλιά που ζουν πάνω και γύρω από τις φάρμες έχουν υποστεί τις μεγαλύτερες απώλειες (πίνακες από Rigal et al. (2023)/PNAS, via Richard Gregory)

Τα φυτοφάρμακα προορίζονται να σκοτώνουν τα έντομα και τα ασπόνδυλα, με τα οποία τρέφονται τα πουλιά.

Τα λιπάσματα αλλάζουν το είδος των φυτών που αναπτύσσονται σ’ ένα περιβάλλον, συχνά εις βάρος μιας μεγάλης ποικιλίας ειδών. Τα ασπόνδυλα χρειάζονται αυτή τη βλάστηση για τροφή και καταφύγιο, και τα πουλιά τη χρειάζονται επίσης.

Τα ασπόνδυλα αποτελούν σημαντικό μέρος της διατροφής πολλών ειδών πουλιών, αλλά και ενεργειακό καύσιμο για την ανάπτυξη των νεοσσών, που αποτελούν την κινητήρια δύναμη αύξησης του πληθυσμού.

Είναι ακόμα ιδιαίτερα σημαντικά κατά την περίοδο αναπαραγωγής για πάνω από το 80% των ειδών της μελέτης μας. Η δραματική απώλεια εντόμων για την οποία ακούμε συχνά φαίνεται να έχει σημαντικό αντίκτυπο στα πουλιά.

Τροφή φιλική προς τη φύση

Το ερώτημα είναι πώς ν’ αντιδράσετε αποτελεσματικότερα. Η φύση αντιμετωπίζει προβλήματα στις γεωργικές εκτάσεις, και ωστόσο οι αγρότες μπορούν ν’ αποτελέσουν μεγάλο μέρος της λύσης εάν υποστηρίζονται από τις σωστές πολιτικές.

Χρειαζόμαστε πολύ μεγαλύτερη υποστήριξη για τις φιλικές προς τη φύση γεωργικές πρακτικές και μια στροφή από τη γεωργία στην οποία κυριαρχούν τα φυτοφάρμακα και τα ανόργανα λιπάσματα.

Αυτό θα ήταν καλό για το περιβάλλον, για τους αγρότες και την παραγωγή τροφίμων, για το κλίμα, για τους καταναλωτές – και πολλοί προοδευτικοί αγρότες πρωτοστατούν.

Τα αποτελέσματά μας δείχνουν επίσης τη δύναμη της Επιστήμης των Πολιτών και της διασυνοριακής συνεργασίας για την προώθηση της επιστήμης και την καλύτερη κατανόηση του φυσικού κόσμου – και πώς ν’ αλλάξουμε τα πράγματα.

Επαναφορά της φύσης

Τώρα χρειαζόμαστε από τις κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο να υποστηρίξουν προγράμματα διαχείρισης γης που ν’ ανταμείβουν τη φιλική προς τη φύση γεωργία, όπως η δέσμευση για διαχείριση τουλάχιστον του 10% της γεωργικής γης για τη φύση, η οποία με τη σειρά της θα βοηθήσει στη διατήρηση ή ακόμη και στην ενίσχυση των αποδόσεων των αγροκτημάτων.

Χρειαζόμαστε όμως και ευρύτερη μεταρρύθμιση του συστήματος τροφίμων, συμπεριλαμβανομένης της φιλικής προς τη φύση διατροφής.

Οι έμποροι λιανικής, οι προμηθευτές και οι μεταποιητές μπορούν όλοι να παίξουν τον ρόλο τους για να εξασφαλίσουν ένα υγιές περιβάλλον που μπορεί να μας τροφοδοτήσει και να επαναφέρει τη φύση – με όλα τα οφέλη που αυτό θα επιφέρει στους ανθρώπους.